یازده ژوئن ابراهیم رئیسی اولین سفر خود را به آمریکای لاتین از زمان تصدی پست ریاست جمهوری آغاز کرد. سه ایستگاه او در این سفر ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوباست. دولت های چپ گرا در این سه کشور، همچون ایران تمایل به به چالش کشیدن هژمونی آمریکا دارند
یکی از اهداف رئیسی از این سفر ارسال این پیام به آمریکاست که جمهوری اسلامی در حیات خلوت ایالات متحده دوستانی دارد که از دستورات واشنگتن سرپیچی می کنند
صنم وکیل معاون مدیر برنامه خاورمیانه در چاتم هاوس می گوید: «رئیسی می خواهد نشان دهد که دولت او در نیمکره جنوبی آمریکا روابط استراتژیک دارد و محور مقاومت محدود به خاورمیانه نیست. همچنین در داخل این سفر برای رئیسی این فرصت را فراهم می کند تا نفوذ سیاست خارجی دولت را به رقیبان خود نشان دهد»
از آنجا که ایران و برخی از کشورهای امریکای لاتین سابقه مبارزه با تحریم های آمریکا و مداخله واشنگتن در امور داخلی خود را دارند، در راستای ایجاد نظم جهانی چند قطبی و کمرنگ شدن محوریت غرب می کوشند
روابط تهران با کاراکاس، ماناگوا و هاوانا چیز جدیدی نیست؛ در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد جمهوری اسلامی تمرکز خود را روی تقویت روابط با دولت های چپ گرای آمریکای لاتین گذاشت. احمدی نژاد در زمان ریاست جمهوری خود از بولیوی، برزیل، کوبا، اکوادور، نیکاراگوئه و ونزوئلا دیدار کرد
زمانی که حسن روحانی روی کار آمد تمرکز ایران از آمریکای لاتین برداشته شد اما اکنون دولت رئیسی اقداماتی را برای بازگرداندن آمریکای لاتین به یکی از اولویت های سیاست خارجی تهران انجام داده است
باربارا اسلاوین کارشناس امور ایران می گوید: «سیاست رئیسی ادامه سیاستی است که در دولت احمدی نژاد آغاز شد، تا به آمریکا نشان دهد اگر واشنگتن بر حفظ حضور نظامی خود در خلیج فارس اصرار داشته باشد، ایران نیز می تواند در حیاط خلوت آمریکا ایفای نقش کند»
به گفته تریتا پارسی رئیس انستیتوی کوئینسی: «الگویی که ما در سیاست خارجی ایران با آن مواجه هستیم این است که عناصر تندرو روی روابط سیاسی و اقتصادی با دولت های جهان سوم و درحال توسعه سرمایه گذاری می کنند تا به آمریکا نشان دهند که ایران می تواند بدون رابطه با ایالات متحده پیشرفت کند»
وی افزود: «دولت احمدی نژاد سرمایه گذاری زیادی در آمریکای لاتین کرد درحالی که دولت روحانی عمدتا روی برجام و روابط با اروپا و آمریکا متمرکز بود. حالا ایران تحت رهبری رئیسی در حال بازگشت به استراتژی تمرکز بر رابطه با کشورهای غیر غربی است»
دکتر توماس جونو دانشیار دانشگاه اتاوا می گوید: «سفر رئیسی راهی برای جمهوری اسلامی است تا این روایت را در داخل و خارج گسترش دهد که ایران منزوی نیست و سیاست های مبتنی بر مقاومتش در سراسر جهان حمایت می شود»
ونزوئلا
کاراکاس مهمترین قسمت تور رئیسی است. از میان این سه کشور امریکای لاتین روابط ایران با ونزوئلا اساسی تر است. همکاری دو کشور در حوزه های مختلفی از جمله انرژی، کشاورزی، آموزش، بهداشت، علم و فناوری، معدن، پتروشیمی، گردشگری، کشتیرانی و فرهنگ جریان دارد
رئیسی 12 ژوئن در کاراکاس گفت که سفرش به ونزوئلا با هدف افزایش حجم تجارت فیمابین از 3 میلیارد دلار به 20 میلیارد دلار است. ایران و ونزوئلا در این سفر 25 قرارداد جدید امضا کردند. رئیسی با بیان اینکه جمهوری اسلامی و ونزوئلا دارای «منافع مشترک، دیدگاههای مشترک و دشمنان مشترک» هستند گفت: «روابط ایران و ونزوئلا نه یک رابطه دیپلماتیک عادی که یک رابطه راهبردی است»
نیکلاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا نیز تأکید کرد: «ایران به عنوان یکی از مهمترین قدرت های نوظهور در دنیا نقشی برجسته ایفا می کند و این دو کشور اگر در کنار هم باشند شکست ناپذیر خواهند بود»
نقطه شروع روابط گرم تهران کاراکاس به سال 1960 بر می گردد. در آن سال ایران و ونزوئلا دو کشور از پنج بنیانگذار اوپک بودند. در قرن 21 و در سال هایی که احمدی نژاد و چاوز بر سر کار بودند، همبستگی زیادی در روابط دو کشور ایجاد شد
هنگامی که احمدی نژاد در ژوئن 2009 برای چهارمین بار به ونزوئلا سفر کرد، چاوز او را «گلادیاتور مبارزات ضدامپریالیستی» نامید و اسرائیل را به عنوان «بازوی قاتل یانکی ها» محکوم کرد
روابط دو کشور فراتر از لفاظی و کلمات گرم بوده است. در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد مؤسساتی مانند Venezuela Banco Internacional de Desarrollo و the Banco Binacional Irani-Venezolano امکان سرمایه گذاری ایرانیان در ونزوئلا و حضور آنها در سیستم بانکی کشور را فراهم کردند. امضا قرارداد با ایران برای تعمیر پالایشگاه ها و دیگر تأسیسات انرژی در ونزوئلا، سوآپ نفت، پروازهای مستقیم بین دو کشور و امضا یک برنامه همکاری 20 ساله در سفر سال گذشته مادورو به تهران، از دیگر همکاری های بین دو کشور است
سال 2010 پنتاگون در یک گزارش ادعا کرد که نیروی قدس سپاه در حال تعمیق نفوذ خود در ونزوئلاست؛ البته چاوز صحت این گزارش را رد کرد. همچنین سال گذشته وزیر دفاع اسرائیل ایران را به ارسال پهپادهای مسلح به ونزوئلا متهم کرد
ماهیت واقعی روابط نظامی بین تهران و کاراکاس روشن نیست زیرا بیشتر خبرهایی که در این زمینه منتشر می شود از سوی نومحافظه کاران ضد ایرانی آمریکا و راست گرایان ونزوئلاست که در واشنگتن برای اتخاذ مواضعی سخت تر از سوی این کشور علیه کاراکاس لابی می کنند. هر دو گروه در مورد تهدید امنیتی روابط ایران و ونزوئلا برای امریکا اغراق می کنند
نیکاراگوئه
روابط ایران با دولت چپ نیکاراگوئه در دهه 2000 به میزان قابل توجهی تقویت شد. در آن دهه ایران و نیکاراگوئه سفارتخانه های خود را –پس از آنکه سال 1990 تعطیل شده بود- بازگشایی کردند. احمدی نژاد ژانویه 2007 به نیکاراگوئه آمد و ضمن بازدید از حلبی آبادهای کشور، در سخنرانی خود در مورد روابط تهران ماناگوا گفت: «ما باید به یکدیگر کمک کنیم؛ ما منافع مشترک، دشمنان و اهداف مشترک داریم»
دو ماه بعد ایران و ونزوئلا به نیکاراگوئه قول 350 میلیون دلار سرمایه گذاری در یک بندر در سواحل اقیانوس اطلس و ساخت بزرگراهها، راه آهن و خطوط لوله دادند. گرچه این طرح ها انجام نشد ولی نشان داد که تهران تا چه حد بدنبال گسترش روابط با ماناگوا بوده است
اورتگا در جریان سفر احمدی نژاد به نیکاراگوئه در ژانویه 2007 گفت: «برادران ایرانی ما مایل هستند به مردم نیکاراگوئه در نبرد علیه فقر بپیوندند»
سپتامبر همان سال دیپلمات ارشد نیکاراگوئه به ایران رفت و با همتایان ایرانی، کوبایی و سوریه ای خود دیدار نمود. این سفر سه ماه پس از اولین سفر اورتگا به ایران انجام شد. اورتگا در دیدار خود خواستار ایجاد نظم جهانی جدید برای جایگزینی سرمایه داری و امپریالیسم شد
در سفر رئیسی به نیکاراگوئه –که نخستین سفر رئیس جمهور ایران از آخرین دیدار احمدی نژاد در سال 2007 از ان کشور است- هیأتی بلندپایه به ریاست وزیر نفت، او را همراهی کردند
ماه مه 2022 نیز جواد اوجی در رأس هیأتی به نیکاراگوئه رفت و قراردادهای زیادی در زمینه کشاورزی و نفت، انتقال فناوری، تجارت، دامداری و ساخت و ساز با این کشور امضا نمود. یکی از این قراردادها متضمن ارائه پشتیبانی فنی از سوی ایران به نیکاراگوئه برای توسعه یک پالایشگاه در این کشور بود. دو طرف سه یادداشت تفاهم امضا کردند و راههای دور زدن تحریم های آمریکا را بررسی نمودند
با وجود تنش های سیاسی بین واشنگتن و ماناگوا، اقتصاد نیکاراگوئه برای صادرات خود به بازارهای آمریکا وابسته است. باید دید که ایران و نیکاراگوئه چقدر می توانند روابط تجاری خود را تقویت کنند
کوبا
رابطه جمهوری اسلامی با کوبا به سال 1979 و استقبال کاسترو از انقلاب اسلامی باز می گردد. هر دو کشور عضو کشورهای غیرمتعهد هستند، نگرش ضد امپریالیستی دارند و در مجامع بین المللی اغلب از یکدیگر دفاع می کنند
در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی تهران خط اعتباری سالانه 20 میلیون یورویی را در اختیار کوبا گذاشت و این خط در دوران احمدی نژاد به 200 میلیون یورو افزایش یافت
کاسترو سال 2001 برای اولین بار به ایران سفر کرد. رهبر کوبا در تهران از دانشگاه تربیت مدرس مدرک افتخاری گرفت. آقای خامنه ای در دیدار با کاسترو گفت: «انقلاب اسلامی همیشه در رویارویی با آمریکا در کنار کوبا بوده است». وی افزود: «راز مقاومت ما در برابر فشار استکبار جهانی (آمریکا) اعتقاد راسخ ما به اسلام و اصول و ارزش های آن است»
در بحبوحه همه گیری کرونا مؤسسه فینلی در هاوانا و انستیتو پاستور ایران به طور مشترک واکسن Soberana-2 که در ایران به نام Pasteurcovac شناخته می شود را تولید کردند. طبق گزارش ها این واکسن 91.2% مؤثر بود؛ به این ترتیب به گفته رسانه های دولتی کوبا ایران به نخستین کشور بعد از کوبا تبدیل شد که واکسن Soberana-2 را در مقیاس زیاد تولید کرد
ماه گذشته یک هیأت کوبایی به ایران آمد و دو کشور 13 موافقتنامه در حوزه های کشاورزی، بانکداری، بیوتکنولوژی، بهداشت و درمان، ورزش و تجارت امضا کردند
ایران منافع ژئوپلیتیک مشترک بسیاری با ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا دارد؛ همسویی ایدئولوژیک زیادی نیز بین این چهار کشور وجود دارد. ولی واقعیت این است که ایران تحت تحریم های شدید است و در داخل با مشکلات بزرگ اقتصادی دست و پنجه نرم می کند؛ بنابراین کارشناسان تردید دارند که در نتیجه این سفر، روابط اقتصادی ایران با این سه کشور آمریکای لاتین گسترش یابد
به گفته جواد حیدرنیا مدیر مطالعات خلیج فارس: «حتی در دوره احمدی نژاد که بر گسترش روابط با کشورهای آمریکای لاتین تأکید زیادی می شد و توافقات اقتصادی متعددی به امضا رسید، شاهد اجرایی نشدن بسیاری از این توافقات بودیم. به نظر می رسد که در این سفر افزایش همکاری های اقتصادی و نظامی در دستور کار قرار گرفته ولی در اینکه همه توافقات اجرایی شود تردید وجود دارد»
سایر کارشناسان نیز ارزیابی مشابهی دارند. جونو در پاسخ به این سؤال که از سفرهای رئیسی چه انتظاری باید داشت گفت: «وعده همکاری بین کشورهای ضد آمریکایی و لفاظی در انتقاد از سیاست های آمریکا؛ ولی در عمل نتایج این سفرها بسیار کم است»
گرچه از سفر رئیسی انتظاری جز ابراز همبستگی و شعارهای ضد آمریکایی نمی رود ولی صداهایی در واشنگتن شنیده می شود که نسبت به نفوذ تهران در نیمکره غربی هشدار می دهد.
اما علیرغم این هشدارها کاخ سفید برخلاف دولت های گذشته جمهوری خواه بوش و ترامپ، تمایلی به ایجاد سروصدا در مورد نفوذ ایران در آمریکای لاتین ندارد
به گفته جونو «در محافل آمریکا به ویژه آنها که دیدگاه جنگ طلبانه تری دارند، درباره حضور و نفوذ ایران در آمریکای لاتین اغراق می شود. به نظر نمی رسد که بایدن خود را درگیر این موضوع کند و در واکنش به سفر رئیسی، از کنار ان براحتی می گذرد»
در نهایت اینکه گرچه ایران در آمریکای لاتین نفوذ دارد و با برخی از بازیگران ضد آمریکایی در منطقه روابط برادرانه برقرار کرده است ولی تفسیر این دیدارها به عنوان تهدیدی علیه امنیت کشورهای غربی نادرست است
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما