چشم انداز مبهم کشوری با دو رییس جمهور

اما در سال 2014 اقتصاد ونزوئلا دچار رکودی جدی شد و با نصف شدن بهای نفت، بحرانی بزرگ دامن مردم و حاکمان کشور را گرفت. سال 2016 تورم گسترده و بی‌سابقه در ونزوئلا آغاز شد و در سال 2018 تورم به یک میلیون درصد رسید. در پی این تحولات، مردم دست به تظاهرات زدند که سرکوب اعتراضات آنان در سال 2017 بیش از 160 کشته و 15 هزار زخمی برجای گذاشت.

میلیون‌ها نفر ناچار شدند بین فرار و گرسنگی یکی را انتخاب کنند. به این ترتیب بیش از سه میلیون نفر مهاجرت کردند و 80 درصد خانوارهایی که ماندند با درآمد متوسط ماهانه کمتر از 5 دلار زندگی می کنند و به غذای کافی دسترسی ندارند.

با پیروزی مجدد مادورو در انتخابات 2018، شورای ملی ونزوئلا که در کنترل مخالفان دولت است، ریاست‌جمهوری وی را «غصبی» و «غیرقانونی» خواند و گوایدو رهبر اپوزیسیون و رییس پارلمان ونزوئلا برای روز چهارشنبه 3 بهمن دعوت به تظاهرات گسترده علیه مادورو و سلب قدرت از او کرد. پیش از این هم 27 سرباز گارد ملی ونزوئلا شورش کرده و با حرکت در خیابان‌های کاراکاس و اعلام قیام علیه دولت از مردم خواسته بودند به آنها بپیوندند.

در پی دعوت گوایدو، تظاهراتی با حضور ده‌ها هزار نفر از مخالفان دولت در کاراکاس و همچنین شهرهای دیگر، برگزار شد و طبق گزارش‌ها بیش از 20 نفر در مواجهه با نیروهای امنیتی کشته شدند.

رهبر اپوزیسیون ونزوئلا نیز در میان مخالفان نیکلاس مادورو، به‌عنوان رئیس جمهور موقت سوگند یاد کرد. او که در برابر صدها هزار معترض سخنرانی می‌کرد خواهان برگزاری انتخابات آزاد و برکناری نیکولاس مادورو رئیس‌جمهوری فعلی شد. وی افزود که با تصمیم پارلمان، و بر اساس اختیاراتی که قانون اساسی ونزوئلا به این نهاد داده، این تصمیم را گرفته و نیکلاس مادورو به دلیل آزاد نبودن انتخاباتی که در سال 2018 برگزار شد، مشروعیت قانونی ندارد.

تحولات ونزوئلا، بلافاصله واکنش دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا را در پی داشت و او در بیانیه‌ای، ریاست جمهوری موقت گوآیدو را به رسمیت شناخت. ترامپ از مادورو خواست که استعفا بدهد و گفت که ایالات متحده همه وزنِ قدرت دیپلماتیک و اقتصادی خود را برای بازگشت دموکراسی به ونزوئلا به کار خواهد بست

علاوه بر آمریکا دولت کانادا نیز اعلام کرد که خوآن گوآیدو را به عنوان رئیس جمهور موقت ونزوئلا به رسمیت خواهد شناخت. همچنین دولت های پاراگوئه، پرو، کلمبیا، گواتمالا، کاستاریکا و شیلی در اقدامی مشابه خوآن گوآیدو را قدرت مشروع در ونزوئلا دانستند.

اما در مقابل سه کشور روسیه، چین، و ترکیه از نیکلاس مادورو، رئیس‌ جمهوری این کشور، حمایت کردند. روسیه و چین هر دو سال‌هاست که از دولت کاراکاس با وام‌های سخاوتمندانه حمایت مالی می‌کنند، که البته منابع سرشار نفت ونزوئلا تضمین‌کننده بازپرداخت آنهاست. روسیه که چندی پیش برای برگزاری یک مانور نظامی در ونزوئلا شماری از جت‌های جنگی خود را به این کشور فرستاد، در بخش نفت و گاز ونزوئلا نیز سرمایه گذاری کرده است. بنابراین برای هر سه کشور حامی مادورو، ونزوئلا یک پل راهبردی استراتژیک در آمریکای لاتین است تا نفوذ اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود را در این قاره گسترش دهند. 

نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا بعد از اقدام رهبر مخالفان این کشور در معرفی خود به عنوان رئیس‌جمهور خودخوانده، در جمع هوادارانش گفت که تسلیم نخواهد شد. وی همچنین اعلام کرد که روابط با آمریکا را قطع کرده و به دیپلمات‌های آمریکایی ۷۲ ساعت فرصت داده خاک این کشور را ترک کنند.

نیکلاس مادورو در این سخنرانی گفت: «هدف آنها این است که از واشنگتن به ونزوئلا حکومت کنند. آیا شما دولتی دست‌نشانده می‌خواهید که از دستورات واشنگتن پیروی کند؟ این یک بی‌مسئولیتی فاحش از جانب دولت آمریکا و تندروهای قدرت‌گرفته در آمریکا است که می‌خواهند ونزوئلا را به سمت جنگ داخلی ببرند.»

رئیس‌جمهور ونزوئلا در ادامه از نیروهای ارتش خواست وحدت خود را حفظ کرده و از وی حمایت کنند. بعد از سخنان او، وزیر دفاع ونزوئلا در بیانیه‌ای اعلام کرد ارتش این کشور «خوان گوایدو»، رهبر مخالفان این کشور را به عنوان رئیس‌جمهور به رسمیت نمی‌شناسد. به گزارش آسوشیتدپرس فرماندهان ارشد ارتش ونزوئلا نیز از نیکلاس مادورو اعلام حمایت کردند. طبق این گزارش دهها ژنرال ونزوئلایی که کنترل مستقیم هزاران نیرو را در اختیار دارند روز پنجشنبه در کنار نیکلاس مادورو در یک برنامه تلویزیونی حضور یافتند.

اما گوایدو بعد از آنکه مادورو اعلام کرد به دیپلمات‌های آمریکا ۷۲ساعت برای ترک این کشور مهلت داده گفت به سفارتخانه‌های خارجی گفته است که بمانند و دستورهای دیگر را نادیده بگیرند. او در ادامه افزود که حاضر است امکان عفو به رییس جمهور نیکلاس مادورو را در صورت کناره‌گیری وی از قدرت، بررسی کند.

مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا در واکنش به این خبر در بیانیه ای نوشت: «آمریکا روابط دیپلماتیک با ونزوئلا را از طریق رئیس جمهور موقت گوایدو حفظ خواهد کرد. آقای گوایدو از ما خواسته در ونزوئلا بمانیم. ایالات متحده رژیم مادورو را به عنوان دولت ونزوئلا به رسمیت نمی شناسد. به این ترتیب ایالات متحده فکر نمی کند نیکلاس مادورو رئیس جمهور سابق، اختیار قانونی لازم برای قطع روابط دیپلماتیک را داشته باشد.»

البته وزارت خارجه امریکا با گذشت چند ساعت ترجیح داد دیپلمات‌ها و کارکنان غیر ضروری سفارت را از ونزوئلا خارج نموده و سفارت ایالات متحده را در کاراکاس همچنان باز نگاه دارد.

اکنون با ادامه یافتن بحران، نگرانی ها بابت فرجام کشوری با دو رییس جمهور افزایش یافته است. مساله حمایت‌های بین‌المللی لزوما نقشی تعیین‌کننده پیدا نکرده است، چون هر دو طرف از سوی برخی کشورهای جهان حمایت می‌شوند و مواضع کشورهای دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل هم تعیین کننده نیست زیرا روسیه و چین طرفدار مادورو و آمریکا و بریتانیا و فرانسه حامی گوایدو هستند.

در چنین شرایطی سرسختی هر دو طرفی که امروز خود را یگانه قدرت مشروع در ونزوئلا می‌دانند می‌تواند در کوتاه مدت حتی محملی برای جنگ داخلی بشود.

اما جنگ داخلی تنها احتمال پیش رو نیست و حضور نظامی آمریکا و نقش آفرینی این کشور در پایان دادن به حکومت مادورو گزینه دیگری است که احتمال وقوع آن می رود. یکی از مقامات ارشد دولت آمریکا به خبرگزاری رویترز گفته است که آمریکا در صورتی که نیکولاس مادورو به اعضای پارلمان ونزوئلا آسیب برساند «تمامی گزینه های روی میز» را بررسی خواهد کرد.

توسل به خشونت و کشتار برای سرکوب و ترساندن مخالفان، دستگیری گوایدو و سایر رهبران اپوزیسیون، و دستگیری دیپلمات های آمریکایی بدلیل سرپیچی از فرمان مادورو مبنی بر ترک کشور، اقداماتی است که اگر حکومت به آن دست یازد، آمریکا و سایر کشورهای حامی مخالفان را مجبور به واکنش خواهد کرد.

در چنین شرایطی تشدید تحریم های اقتصادی و نفتی محتمل ترین اقدامی است که جامعه جهانی می تواند در مقابل اقدامات مادورو انجام دهد. چنانکه از هم اکنون آمریکا به دنبال قطع درآمد نفتی دولت نیکلاس مادورو رئیس‌جمهوری ونزوئلا و اختصاص آن به خوان گوایدو رهبر مخالفان دولت است. جلوگیری از دسترسی به درآمد حاصل از فروش نفت ونزوئلا می‌تواند اداره امور این کشور را برای دولت نیکلاس مادورو بیش از پیش دشوار کند.

گزینه دیگر پیش روی ترامپ، ارسال نیروی نظامی به خاک ونزوئلا است. هرچند مداخله نظامی هم می تواند بر خلاف تصورها، مدت ها طول کشیده و همچون آنچه در افغانستان و عراق شاهد بودیم، آمریکا را درگیر پروسه بلند مدت اشغال و بازسازی کند و هزینه مالی و جانی زیادی نیز متحمل آن کشور نماید.

اوتا توفرن، مدیر بخش آمریکای‌لاتین دویچه‌وله معتقد است که امروزه در فقیرترین کشورهای ثروتمند دنیا همه چیز ممکن است: سقوط یک دیوار دیگر، یک بهار عربی دیگر با تمام پیامدهای شناخته شده آن، به راه افتادن یک حمام خون یا بازداشت رئیس‌ جوان و باشهامت پارلمان ونزوئلا، پایان تجمعات اعتراضی و بازگشت به وضعیت رنج‌آور ماه‌های گذشته.

خانم توفرن می‌گوید آمریکا بی‌تردید وزنه بسیار سنگینی در آمریکای لاتین است، اما گذشته این کشور به دلیل مداخلات سیاسی در کشورهای آمریکای لاتین هنوز فراموش نشده است. هر گونه کمکی از سوی ایالات متحده آمریکا توجیه جدیدی به دست تندروهای حکومت مادورو می‌هد که تمام بدبختی‌های ونزوئلا را به جنگ اقتصادی که آمریکا علیه این کشور راه انداخته، نسبت دهند

در این میان، به نظر می رسد که بیش از هرچیز ارتش و پلیس این کشور است که می‌تواند سرنوشت قدرت سیاسی را تعیین کند. تا این لحظه، ارتش پشت مادورو را خالی نکرده است. این بدین معناست که او عملا قدرت را در ونزوئلا در دست دارد و ادعای ریاست جمهوری خوآن گوآیدو از یک ادعای لفظی فراتر نرفته است. بنابراین، در روزهای پیش‌رو همه چیز بستگی به این دارد که ارتش و حامیان چماق‌ به‌دست و سرویس‌های اطلاعات مخفی ونزوئلا چه رفتاری در پیش گیرند.