حضور پررنگ جنگجویان خارجی در خلیج فارس

جدای از عربستان، سایر پادشاهی های خلیج فارس به دلیل جمعیت کمی که دارند، در به کارگیری نیروی انسانی در بخش های مختلف دفاعی خود با محدودیت مواجه هستند؛ به ویژه آنکه در این کشورها، مردان جوانی که در رفاه به سر برده اند، از نظر اقتصادی انگیزه کمی برای پیوستن به ارتش دارند و از آنجا که به سختی خو نکرده اند، حاضر به تحمل دشواری های این شغل نیستند.

سربازان غیر بومی از گذشته، پیش از آنکه بریتانیا وارد خلیج فارس شود، در کشورهای عربی خدمت می کردند. اما امروزه با تحولات سیاسی خلیج فارس، استخدام سربازان خارجی افزایش بیشتری یافته است.

شهروندان شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس از حقوق سیاسی کمی برخوردارند و بر هیچ بخشی از حکومت (از جمله بخش نظامی) نظارتی ندارند. با این اوصاف از منظر سیاسی، پادشاهان خلیج فارس از به کارگیری سربازان خارجی سود می برند؛ زیرا این سربازان به دنبال کسب منافع سیاسی نیستند و به ندرت در حرکت هایی که برای سرنگونی رژیم ها صورت می گیرد مداخله می کنند. همچنین از آنجا که این سربازان هیچگونه پیوند اجتماعی با جمعیت بومی ندارند، دولت می تواند با اطمینان بیشتری از آنها برای سرکوب داخلی اعتراضات استفاده کند. سربازان خارجی می توانند بدون اینکه برای دولت ها مسئولیت سیاسی ایجاد کنند، راحت از کار برکنار شوند. همچنین درحالی که ابقا و نگهداری از سربازان وطنی گران است، سربازان خارجی برای کشورهای ثروتمندی همچون اعراب خلیج فارس ارزان هستند و اگر در درگیری های داخلی یا خارجی خسارات جانی ببینند، جامعه واکنشی نشان نداده و صاحبان قدرت را بابت آسیبی که به این سربازان وارد شده، محکوم نمی کند.

این سربازان غالبا در مناصب و پست های دون پایه و کم اهمیت گماشته می شوند و تعداد کمی از آنها به مقام افسری می رسند. سربازان خارجی عموما در تمام حوزه های نظامی خدمت می کنند اما تعدادشان در نیروی زمینی ارتش از همه جا بیشتر است؛ البته بخش های ویژه ای مثل گارد ملی کویت و سعودی محدود به شهروندان می باشد.

اما علاوه بر همه این دلایل، مسائل جمعیتی نیز بر استخدام سربازان خارجی موثر است. همانطور که به سختی می توان شهروندان کویت، قطر و امارات را مشتاق انجام کارهایی همچون کارگری ساختمان، ظرفشویی و سرایداری دید، به همان سختی می توان این شهروندان مرفه کشورهای شواری همکاری را در حال انجام شغل های ضروری و در عین حال غیر جذاب نیروهای مسلح دید. در این راستا بین کشورهای خلیج فارس فقط عمان است که شهروندانش تقریبا در همه مشاغل حضور دارند.

بیشترین میزان سربازان خارجی، در سه کشور ثروتمند خلیج فارس یعنی امارات، قطر و کویت خدمت می کنند. در این کشورها کمتر پیش می آید که مردان جوان به انگیزه های مالی با ارتش قرار داد ببندند. علی رغم اینکه این سه کشور از سال 2013 برای مردان، سربازی اجباری وضع کرده اند، اما حضور سربازان خارجی تغییر محسوسی نداشته است. گرچه وضع قانون خدمت اجباری، به این کشورها اجازه می دهد که نیروی نظامی ذخیره ای برای خود ساخته و در دفاع و امنیت منطقه، نقش قدرتمندتری ایفا کنند؛ ولی دلیل اصلی وضع این قانون، جایگزینی شهروندان با سربازان قراردادی نیست، بلکه دلایل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، مثل تشویق مردم به اتخاذ سبک زندگی سالم تر، آماده سازی مردان جوان برای بازار کار، یاد دادن نظم، ایجاد شخصیت و درگیر کردن شهروندان در خدمت به میهن و ایجاد حس میهن پرستی در آنها، سبب این اقدام بوده است.

اکثر سربازان خارجی در خلیج فارس، اعراب سنی و مردم سنی مذهب جنوب آسیا هستند. از گذشته، ارتش های کشورهای شورای همکاری، با توجه به آموزش خوب و حرفه ای بودن و نظم سربازان اردنی به آنها تمایل داشتند؛ همچنین بسیاری از این سربازان مراکشی و یمنی هستند؛ از سال 2011 نیز شمار سربازان سوری رو به افزایش گذاشته است.

معمولا در کشورهای حاشیه خلیج فارس، فقط شهروندان می توانند به مقام افسری برسند؛ اما استثنائاتی هم وجود دارد: در موارد نادری، سربازان خارجی می توانند پس از سالهای طولانی خدمت (برای مثال پس از ده الی پانزده سال) و انجام خدمات برجسته، شهروند کشورهایی شوند که با آن قرارداد بسته اند. بحرین از جمله کشورهایی است که به این سربازان حق شهروندی اعطا می کند تا از این طریق جمعیت سنی ها را افزایش دهد.

بیشتر سربازان جنوب آسیا از پاکستان و به ویژه بلوچستان هستند؛ تعداد زیادی هم سرباز بنگلادشی در خلیج فارس حضور دارند. برای مثال ارتش کویت، برای نقش های پشتیبانی مثل خدمات و تدارکات و تعمیر و نگهداری با یک تیپ بنگلادشی قرارداد بسته است. در جنگ یمن، دو ارتش سعودی و امارات به بازاری از سربازان خارجی تبدیل شده اند که در آن از کلمبیایی و آمریکایی تا سومالیایی و سودانی حضور دارند.

البته این بازار محدود به عربستان و امارات نیست؛ سال 2009 نزدیک به 64% پرسنل سازمان امنیت ملی بحرین را غیر بحرینی ها تشکیل می دادند. «عبدالمهدی خلف» جامعه شناس برجسته بحرینی که هم اکنون در تبعید به سر می برد، مدعی است ارتش پلیس و نیروهای امنیتی بحرین تقریبا همگی خارجی هستند. پاکستانی ها بیش از 18% نیروی هوایی بحرین را تشکیل می دهند و روی هم 10 هزار پاکستانی در بخش های مختلف نظامی بحرین مشغول به کار هستند. مشکلات رفتاری بین پاکستانی هایی که در نیروی دفاعی بحرین خدمت می کنند بر کسی پوشیده نیست. برای مثال در مارس 2013 ، 180 نفر از این نیروها به دلیل نقض هنجارها و قوانین انضباطی اخراج شدند. بیشتر پاکستانی هایی که در بخش امنیتی خدمت می کنند به ندرت عربی بلد هستند که همین امر تعامل آنان را با مردم مشکل می سازد. طی قیام سال 2011 ، رژیم بحرین نیروهای پاکستانی را در برابر معترضان قرار داد.

از قدیم تعداد زیادی از سربازان خارجی کویت، ملیت سعودی داشتند و برخی از آنها به محض آنکه قانون این اجازه را به آنها می داد، درخواست تابعیت کویت را می کردند. در سالهای اخیر به دلیل فشارهای اقتصادی و جمعیتی و برقراری خدمت اجباری، قرارداد این سربازان تمدید نشده است.

اما اینکه چرا عمان کمترین تعداد سربازان خارجی را در دستگاه نظامی خود دارد، عجیب نیست. ثروت و رفاه عمان در بین سایر کشورهای خلیج فارس از همه کمتر است؛ پس شگفت آور نیست که نگاه عمانی ها به حضور در نیروهای مسلح پادشاهی، به عنوان شغلی پرمنفعت، معتبر و خوب باشد. در ابتدای دهه 1980 سلطان قابوس بر عمانی بودن نیروهای مسلح اش تاکید کرد و تاکنون نیز در بین کشورهای خلیج فارس، بیشترین نظامیان بومی در عمان دیده می شوند.

سعودی با اتکا به جمعیت بزرگ خود، نسبت به سایر کشورهای شورای همکاری (به جز عمان) سربازان خارجی کمتری دارد و بسیاری از آنها هم برای جنگ در یمن استخدام شده اند. به گفته یک مقام آگاه، تقریبا همه نیروهای زمینی عربستان در جنگ یمن خارجی هستند؛ که از جمله آنها یمنی هایی هستند که از طرف عربستان اجیر شده اند.

امارات بیشترین سرباز خارجی را دارد که حداقل 70% آنها از عمان و یمن استخدام شده اند. اخیرا هم این کشور اشتیاق فراوانی برای به بکارگیری سربازان بلند پایه کلمبیایی -که تجربه چندین دهه جنگ با گروههای چریکی را دارند- از خود نشان داده است. صدها نفر از مزدوران کلمبیایی با امارات قرارداد بسته اند و اجرتشان چندین برابر بیشتر از آن چیزی است که در کشور خود دریافت می کنند. امارات شرکت های آمریکایی از جمله Reflex Responses را نیز استخدام کرده و 529 میلیون دلار برای بهسازی ارتش به این شرکت داده است. جنگجویان امارات در جنگ یمن را سربازانی از چاد، شیلی، کلمبیا، لیبی، پاناما، نیجریه، سومالی، السالوادور، سودان و اوگاندا تشکیل می دهند

در خاتمه باید گفت:

گرچه در سالهای اخیر درآمد حاصل از صادرات هیدروکربن در کشورهای حاشیه خلیج فارس کاهش داشته و خدمات اجتماعی سخاوتمندانه ای که این دولتها به شهروندان خود ارائه می دادند کمتر شده، اما این امور تاثیری در استفاده از نیروهای خارجی نداشته است. درحقیقت، سیاست خارجی و توسعه فعالیت نظامی برخی از کشورهای شورای همکاری که با افزایش بودجه دفاعی، گسترش تسلیحات و سرمایه گذاری در صنعت دفاعی این کشورها همراه بوده، نشان می دهد که دلیلی برای ایجاد تغییرات عمده در استخدام سربازان خارجی دیده نمی شود و حضور طولانی مدت آنها در کشورهای عربی احتمالا ادامه خواهد یافت.

*بنیاد کارنگی

 مترجم: فاطمه رادمهر