ترکیه برای ارتقاء منافع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی خود در دریای مدیترانه تا دریای سرخ و اقیانوس هند، سخت در تلاش است؛ اما این تلاش‌ها به مهمترین عامل نگرانی متحدان و شرکای اسرائیل در منطقه، یعنی قبرس، یونان، مصر، سودان، عربستان، سوریه، کردستان عراق، امارات متحده و فرمانده شرقی لیبی «خلیفه حفتر» تبدیل شده است. آنکارا قبلاً حضور و نفوذ خود را در سوریه، عراق، نوار غزه، بیت المقدس شرقی، سومالی، سودان و لیبی نشان داده و اخیراً نیز به حضور در یمن علاقه مند شده است.
خبرنامه فرانسوی اطلاعات آنلاین، اوایل این ماه گزارش داد که MIT ، آژانس اطلاعاتی ترکیه، با حزب «اصلاح» یمن که هوادار ایدئولوژی اخوان المسلمین است، روابط محکمی برقرار کرده است. براساس این گزارش، ابزار اصلی ترکیه برای تقویت منافع خود در یمن، یک گروه امدادی ترک به نام IHH است که کمک بشردوستانه به یمن می فرستد. علی رغم اینکه «اصلاح» نیروی نیابتی سعودی در جنگ با حوثی ها محسوب می شد، اما هم اکنون هیچ ترس و تردیدی در همکاری با ترکیه ندارد.
سال 2010 ، IHH یک کشتی مجهز به کمک‌های بشردوستانه به نام «ماوی مرمره» را با همراهی فعالان ترک و دیگر ملیت های طرفدار فلسطین، به نوار غزه فرستاد. این کشتی توسط کماندوهای دریایی اسرائیل مورد حمله قرار گرفت و در پی آن، 10 فعال ترکیه‌ای کشته شدند. سه سال بعد، دولت اسرائیل موافقت کرد که با پرداخت 21 میلیون دلار به عنوان غرامت، از خانواده‌های قربانیان دلجویی کند؛ سپس نخست وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، از رجب طیب اردوغان که در آن زمان نخست وزیر ترکیه بود، عذرخواهی کرد. نتانیاهو و رؤسای امنیتی وی ابراز امیدواری کردند که این رفتار آشتی جویانه، بتواند به عادی سازی روابط بین دو کشور کمک کند؛ هرچند چنین اتفاقی هنوز نیفتاده است.
با وجودی که روابط اقتصادی اسرائیل و ترکیه، طی هفت سال گذشته بسیار خوب بوده و گردشگری بین دو کشور رشد داشته است، اما پیوندهای اطلاعاتی و امنیتی به پایین ترین سطح خود در سالهای اخیر رسیده است؛ این درحالی است که ترکیه و اسرائیل 50 سال است که شریک استراتژیک یکدیگرند.
پیش از این، نمایندگان موساد اسرائیل و MIT ترکیه مرتباً با یکدیگر دیدار داشتند، اطلاعات خود را با یکدیگر به اشتراک می گذاشتند و در عملیات علیه دشمنان مشترک به ویژه در سوریه به یکدیگر کمک می‌کردند. پیمانکاران دفاعی اسرائیل، سخت‌افزارهای نظامی ترکیه را که شامل تانک، موشک، هواپیماهای بدون سرنشین، تجهیزات اطلاعاتی و توپخانه‌ای بود، به فروش می‌رساندند. ارزش این معاملات بین سالهای 1985 و 2000 به بیش از 5 میلیارد دلار می رسید.
در طول دهه‌ی گذشته که اردوغان در حال تحکیم قدرت داخلی خود بود و می دید که امیدها و رویاهای ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا رنگ باخته است، سعی کرد از اسرائیل دوری کند. اما رهبران اسرائیلی که به خلقیات او آشنا بودند، می دانستند که انتقادات اردوغان از اسرائیل بابت اشغال فلسطین و ظلم به فلسطینیان جای نگرانی ندارد؛ آنچه اسباب نگرانی است، رویکرد دوستانه ای است که ترکیه با جبهه‌ی نظامی حماس در پیش گرفته است. به گفته «شین بت»، سرویس امنیت داخلی اسرائیل، «صلاح الاروری» فرمانده ارشد حماس که در سال 2007 توسط اسرائیل تبعید شد، پایگاه خود را در ترکیه مستقر کرده، بین بیروت و استانبول در رفت و آمد است و گفته می‌شود قصد دارد به اهدافی در اسرائیل حمله کند. البته، مقامات ترکیه بارها این ادعاها را تکذیب کرده‌اند.
پلیس اسرائیل و شین بت از نزدیک، بر افزایش فعالیت ترکیه در بیت المقدس شرقی که از طریق («tika» یک سازمان کمک رسان دولتی در ترکیه) صورت گرفته است، نظارت دارند.
تیکا به فلسطینیان شرقی پول و غذا می دهد و به افتتاح کافی شاپ، خوابگاه و سینما در آنجا کمک می‌کند. مقامات اسرائیلی ادعا می کنند که ترکیه تحت پوشش کار فرهنگی و بشردوستانه، ایدئولوژی اخوان المسلمین را تبلیغ می‌کند و در صدد است تا آرزوی اردوغان را برای بازگرداندن روزهای شکوهمند امپراتوری عثمانی که برای قرن‌ها تا زمان جنگ جهانی اول، بر فلسطین حکومت می‌کرد، جامه‌ی عمل بپوشاند.
نیروهای اطلاعات اسرائیل با آمریکا، ناتو و اردن برای کمک به نیروهای کرد در عراق و سوریه در جنگ علیه داعش، همکاری تنگاتنگی داشت. این همکاری در راستای همکاری دیرینه و مخفیانه‌ای بود که میان اسرائیل و کردهای عراق در دهه‌ها‌ی 1960 و 1970 و در پی استراتژی اسرائیل مبنی بر اتحاد یهودیان با اقلیت های قومی و مذهبی در کشورهای عرب و مسلمان خاورمیانه، شکل گرفته بود.
اما در حال حاضر، بزرگترین دردسر اسرائیل در لیبی است. این کشور به چهار دلیل مورد توجه سازمان های اطلاعاتی و نظامی اسرائیل است:
1. قرار گرفتن در ساحل مدیترانه.
2. نزدیکی به مصر که پیشتر دشمن اسرائیل بود و اکنون به شریک استراتژیک آن بدل شده است.
3. پس از سقوط رژیم قذافی، اسلحه‌های غارت شده از انبارهای نظامی به صحرای سینا منتقل شد و به دست نیروهای حماس در غزه رسید؛ این امر موجب شد که اسرائیل از خلیفه حفتر که شرق لیبی را در دست دارد حمایت کند. مقامات موساد با کمک نیروهای اطلاعات مصر، چندین بار با حفتر و رؤسای ارتش وی دیدار کردند. چند هفته پیش گزارش شد که اسلحه‌های اسرائیلی با کمک امارات برای نیروهای حفتر ارسال شده است.
4. ترکیبی از انگیزه‌های استراتژیک و اقتصادی؛
پس از تصمیم اردوغان مبنی بر فاصله گرفتن ترکیه از اسرائیل، مشارکت منطقه‌ای جدیدی بر اساس قاعده «دشمن دشمن من، دوست من است» پدید آمد. اسرائیل به دلیل رقابت خود با ترکیه، با قبرس و یونان روابط دوستانه‌ای برقرار کرد.
در پی این اتحاد سه جانبه‌ی جدید، سه کشور توافق‌نامه‌ای برای ساخت EastMed، خط لوله‌ی انتقال گاز اسرائیل و قبرس که از طریق مدیترانه به یونان و سپس به بقیه اروپا می‌رسد، امضا کردند. ترکیه هم مداخلات خود در لیبی را افزایش داد. دولت آنکارا در جنگ لیبی در مقابل روسیه و مصر و امارات و اسرائیل که از خلیفه حفتر حمایت می کنند، حامی دولت وفاق لیبی مستقر در طرابلس شد. در هفته‌های اخیر، نیروهای تحت حمایت ترکیه در غرب لیبی، چندین شهر مهم و پایگاه نظامی را که قبلاً در اختیار حفتر بود، پس گرفتند.
در نوامبر سال 2019 ، ترکیه و دولت وفاق لیبی توافق‌نامه‌ای برای تعیین مرزهای دریایی امضا كردند؛ اما هم حفتر و هم دولت‌های یونان، مصر، قبرس و فرانسه این توافق نامه را نپذیرفتند. اسرائیل نگران است که این اقدام ترکیه فقط به منظور جلوگیری از تحقق برنامه‌ی ساخت EastMed صورت گرفته باشد.
علی رغم وجود رقابت و حتی خصومت بین اسرائیل و ترکیه، دو کشور همه پل های ارتباطی بین خود را خراب نکرده اند. اوایل سال جاری یک مقام اسرائیلی در گفتگو با میدل ایست آی اظهار داشت که کشورش به دنبال از سرگیری روابط کامل با آنکارا است و دو کشور می خواهند بار دیگر سفیران خود را مبادله کنند.
در همین حال، منابع ترکیه در ماه مه به خبرگزاری المانیتور گفتند که رئیس موساد «یوسی کوهن» در دهم ماه گذشته دو بار با همتای ترکیه‌ای خود، هاکان فیدان، رئیس MIT دیدار کرده است تا در مورد مشکلات منطقه‌ای از سوریه تا لیبی به بحث و تبادل نظر بپردازند.
هر چه‌قدر هم که بین دو کشور اسرائیل و ترکیه اختلاف وجود داشته باشد، اسرائیل به این زودی‌ها به دنبال مقابله با ترکیه نخواهد بود. همانطور که وزیر خارجه‌ی اسرائیل «اسرائیل کاتز» در دسامبر سال 2019 گفت، با وجودی که اسرائیل با دخالت ترکیه در لیبی مخالف است، این موضوع بدان معنی نیست که ما برای مقابله با ترکیه کشتی‌های جنگی می‌فرستیم.
مترجم: ط. مکارمی
نظر شما