گردشگری مذهبی یا به عبارت بهتر، سفرهای زیارتی، از گذشته های دور انجام می شده و امروزه نیز به صنعتی پول ساز بدل شده است. بر اساس برآوردی که در سال 2017 صورت گرفته است، سالانه حدود 300 تا 330 میلیون گردشگر از مکانهای مهم مذهبی جهان بازدید می‌کنند و چیزی حدود 600 میلیون سفر مذهبی در طول سال در سراسر جهان انجام می شود که درآمدی حدود 18 میلیارد دلار بدنبال داشته است. بنابر آنچه گفته شد سفرهای زیارتی، بخش عمده ا‌ی از صنعت توریسم را در جهان به خود اختصاص داده و همین امر باعث شده است تا با شیوع کرونا، بسته شدن اماکن زیارتی و لغو بسیاری از مناسک مذهبی در جهان، حدود 63.8٪ از مسافران برنامه‌های سفر خود را لغو کنند و صنعت گردشگری دستخوش آسیب جدی شود.
تأثیر شیوع کووید 19 بر تعطیلی اماکن مقدس و انجام مناسک مذهبی، همه‌ی شریعت‌های جهان را تحت تأثیر قرار داده است؛ اورشلیم، واتیکان و مکه، که سالانه پذیرای میلیون‌ها زائر یهودی، مسیحی و مسلمان هستند، در سال اخیر آسیب جدی دیدند. به همین ترتیب، اماکن زیارتی بودایی‌ها مانند معبد لومبینی در نپال و معبد ماهابودی هند و همچنین معبد کاشی ویشوانات که متعلق به پیروان مذهب هندو است، با کاهش شدید تعداد زائران مواجه شدند.
این موضوع، پیامدها و لطمات مالی جبران‌ناپذیری برای کشورهای میزبان در پی داشته است. به عنوان مثال، سال گذشته تقریباً 2.5 میلیون مسلمان از سراسر جهان به حج مشرف شدند که از این میان، تقریباً 2 میلیون نفر از آنها از خارج از عربستان سعودی آمده بودند؛ اما امسال فقط حدود 10 هزار نفر با رعایت فاصله‌ی اجتماعی خانه کعبه را زیارت کردند.
پادشاهی سعودی سالانه حدود 12 میلیارد دلار از طریق حج و عمره درآمد کسب می‌کند. در واقع، برای برخی کشورها همچون عربستان سعودی، توسعه توریسم مذهبی راهی برای کاهش وابستگی اقتصادشان به صادرات نفت است. سهم توریسم مذهبی در تولید کل ناخالص داخلی عربستان 7% است و 20% از تولید ناخالص غیر نفتی نیز از توریسم مذهبی حاصل می شود. با توجه به مشکلاتی که در صنعت توریسم مذهبی در پی شیوع کرونا ایجاد شده است و همزمان پایین آمدن قیمت نفت، پیش بینی می‌شود در سال2020، شاهد رکود اقتصادی 6.8 درصدی در عربستان سعودی باشیم.
البته این رکود اقتصادی، تنها خاص عربستان نیست؛ اردن که 35 مکان مقدس اسلامی و 34 مکان مقدس مسیحی را در خود جای داده است، به دلیل شیوع کرونا مرزهای خود را بسته است. گردشگری حدود 15٪ از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد و حدود 55،000 شغل را برای این مرز و بوم ایجاد می‌کند. سال گذشته بیش از 1 میلیون مسافر از وادی موسی در اردن، بازدید کردند. در واقع، قریب به 80٪ از درآمد مردم این منطقه به گردشگری وابسته است؛ اما آمارها نشان می‌دهد که با شیوع کرونا، درآمد حاصل از گردشگری در اردن در سه ماهه اول سال 2020 با 10.7٪ کاهش به 1/1 میلیارد دلار رسیده است.
مشابه این داستان را در سراسر خاورمیانه می توان دید. در ایران، از مارس تا ژوئن سال 2020 ، 20،000 گردشگر داخلی و 66 گردشگر خارجی، فقط از یزد دیدن كرده‌اند. یزد یكی از آثار باستانی ثبت شده در یونسكو است، قدمت آن به سال 224 میلادی برمی گردد و مکانی مقدس برای پیروان اسلام، یهودیت و آیین زرتشت است. اما با شیوع بیماری کرونا، شمار گردشگران این شهر در سال جاری تنها 1٪ رقم سال قبل بوده است.
در ماه ژوئن، فقط 5800 نفر از اسرائیل که از نظر مذهبی برای پیروان سه دین مسیحیت، اسلام و یهودیت مقدس و مهم است، بازدید كردند؛ این رقم در مقایسه با ماه مشابه سال گذشته که تعداد گردشگران 365،000 نفر بودند، کاهش چشمگیری را نشان می دهد. طبق اعلام اصناف هتلداران اسرائیل، پیش‌بینی می‌شود که این بیماری به خسارت 1.16 میلیارد دلاری در صنعت گردشگری این کشور بیانجامد.
برای برخی از مکانهای شاخص و مهم زیارتی، از دست دادن درآمدهای کلان حاصل از صنعت گردشگری، تأثیر بسیار مخربی داشته است و این تجربه مشترک بسیاری از کشورها، از همه‌ی مذاهب، در سراسر جهان است. کلیسای کاتولیک Our Lady of Lourdes در فرانسه که معمولاً هر ساله پذیرای حدود 5 میلیون گردشگر می باشد، در پی تعطیلی اماکن زیارتی، خسارتی معادل 9.06 میلیون دلار متحمل شده است.
صنعت گردشگری، از حمل و نقل و اقامت مسافرین گرفته تا همه‌ی آنچه را یک گردشگر بدان نیاز دارد در بر می گیرد. از آنجا که سفرهای زیارتی، حجم بزرگی از سفرها را به خود اختصاص می‌دهد و از سوی دیگر، در طول سال به طور متناوب تکرار می‌شود، لذا حامی بزرگی برای اقتصاد کشورها است.
برای کل صنعت گردشگری، بحران بی‌سابقه‌ی این بیماری همه‌گیر منجر به کاهش 2.7 تریلیون دلاری درآمد و از دست رفتن بیش از 100 میلیون شغل در سال 2020 شده است. سازمان جهانی جهانگردی سازمان ملل متحد تخمین زده است که تا پایان سال، بسته به زمان بازگشایی کامل مرزها، شاهد چیزی بین 850 میلیون تا 1/1 میلیارد دلار دیگر کاهش درآمد در این صنعت باشیم.
البته، توجه به این نکته نیز ضروری است که آسیب بحران کرونا برای صنعت گردشگری در دنیا، تنها آسیب اقتصادی و مالی نبوده، بلکه اضطراب و نگرانی مربوط به کوئید19 بر سلامت روحی و روانی افراد نیز تأثیر گذاشته است. گردشگری مذهبی، اگرچه برای برخی نوعی احیای شعائر مذهبی و اعلام وفاداری و پایبندی به باورها و اعتقاداتشان می باشد، اما از سوی دیگر، سفرهای زیارتی و دعا برای آمرزش، به ویژه در شرایط بحران، برای بسیاری از افراد آسایش روانی و آرامش معنوی در پی دارد.
در برخی از ادیان، این عقیده وجود دارد که همه افرادی که از نظر اقتصادی از توانمندی لازم برخوردارند، می‌بایست حداقل یک بار در طول زندگی خود، سفری به اماکن مقدس داشته باشند. این موضوع، برای مثال در مورد مسلمانان و شرکت آنها در حج صدق می‌کند. این باور دینی باعث می‌شود تا برخی از مردم پس‌انداز کل زندگی خود را کنار گذاشته و سالها برای چنین سفری برنامه‌ریزی کنند. حال، اعمال قانون محدودیت این گونه سفرها یا بستن اماکن مذهبی و در نتیجه بازماندن آنان از سفری که مدت مدیدی برای آن برنامه‌ریزی کرده بودند، هرچند به دلیل حفظ سلامت خودشان در شرایط بحرانی کنونی صورت بگیرد، ممکن است بسیار ناراحت‌کننده باشد و به آنان آسیب روحی و روانی بزند.
در چنین شرایطی، شاید یارانه‌های دولتی و اجرای اقدامات جامع ایمنی و بهداشتی بتواند به احیای اعتماد مسافران کمک کرده و منجر به افزایش سفرها شود؛ اما باور کلی بر این است که به دلیل ادامه اعمال محدودیت‌ها برای سفر و جو آمیخته با اضطراب و عدم قطعیتی که بر مردم حاکم است، کشورهایی که اقتصادشان وابستگی زیادی به صنعت جهانگردی دارد، احتمالاً همچنان با چالش‌های جدی روبرو خواهند شد و امواج جدید ابتلا به این ویروس ممکن است صنعت گردشگری از جمله سفرهای مذهبی را بیش از پیش متضرر کند.
مترجم: ط. مکارمی
نظر شما