در چند روز گذشته اتفاقی رخ داد که نشان‌دهنده نارضایتی مردم کردستان عراق از رهبران خود بود.
هزاران معترض که بسیاری از آنها دانشجو بودند، به خیابان‌ها آمدند و خواستار از سرگیری طرح پرداخت کمک‌های مالی شدند. این طرح از حدود سال 2014 توسط مقامات کردستان متوقف شده است. در جریان این اعتراضات نیروهای امنیتی ابتدا از ماشین آب‌پاش و گاز اشک‌آور و سپس از گلوله‌های واقعی برای متفرق کردن معترضان استفاده کردند.
اما علاوه بر اعتراضات اخیر، شاخص‌های دیگری نیز که نشان‌دهنده نارضایتی مردم از اوضاع جاری است، وجود دارد. برای مثال ماه نوامبر 27 نفر در کانال مانش غرق شدند که به گزارش رسانه‌های بریتانیایی اکثر آنها کردهای عراقی بودند. همچنین بسیاری از پناهجویانی که در مرز بین بلاروس و لهستان گیر افتادند، از کردستان عراق بودند.
این رخداد‌ها این سؤال را ایجاد کرده که چرا کردهای عراق اینقدر ناامید شده‌اند که خانه و کاشانه خود را ترک می‌کنند و خطرهای مهاجرت را به جان می‌خرند.
(برای آگاهی بیشتر از مشکلات اقتصادی مردم اقلیم کردستان و مهاجرت آنان به اروپا به اینجا مراجعه کنید)
شکاف اجتماعی، نابرابری، بی‌عدالتی
برخی، کردستان عراق را که از بسیاری جهات مستقل از دولت مرکزی عمل می‌کند، «دبی جدید» توصیف می‌کنند؛ چراکه از سایر نقاط کشور مرفه‌تر می‌باشد، صلح و امنیت در آنجا حاکم است و شرایط خوبی برای سرمایه‌گذاری و تجارت دارد.
اما کمال چومانی دانشجوی کرد مقیم آلمان در مقاله‌ای چنین نوشته است که «پشت این چهره، جامعه کرد در حال فروپاشی است. جامعه به دو طبقه اجتماعی-اقتصادی تقسیم شده است: نخبگان سیاسی و حامیان آنها و دیگری توده مردم».
اوضاع از حدود سال 2014 شروع به تغییر کرد و با ظهور داعش، تشدید درگیری‌های سیاسی و بحران مالی، ناامنی بیشتر شد. تقریبا دو سوم خانوارهای کرد در لیست حقوق بگیران دولت بوده و هستند؛ اما دولت اعلام کرد که برای پرداخت حقوق برخی از بخش‌ها از جمله آموزش و متخصصان پزشکی پول ندارد.
بعد از برگزاری چندین انتخابات، برای مردم مشخص شد که دموکراسی واقعی در منطقه خودمختار وجود ندارد. دو حزب اصلی –اتحادیه میهنی و حزب دموکرات کردستان- قدرت را در منطقه در کنترل خود دارند و حاضر نیستند از قدرت چشم‌پوشی کرده و فضا را برای حضور سایر گروهها و افراد باز کنند.
رؤیای میهن کردی که ایده‌ای وحدت‌بخش بود و پیشتر بر همه گروه‌بندی‌های سیاسی و حزبی ارجحیت داشت، حالا بیش از همیشه کمرنگ شده است.
برای همیشه بیکار
همه آنچه پیشتر اشاره کردیم، باعث شده که جمعیت بزرگ جوانان اقلیم امید خود را به تغییرات سیاسی و رسیدن به امنیت اقتصادی از دست دهند. حدود یک چهارم جمعیت کردستان عراق که تصور می‌شود بیش از 5 میلیون نفر باشند، بین 18 تا 34 سال سن دارند و طبق گزارش دفتر سازمان ملل در عراق، تا سال 2018 بیش از یک پنجم این جوانان فکر می‌کردند که هرگز شغلی نخواهند یافت.
حالا برخی ابراز نگرانی می‌کنند که جوانان ناامید ممکن است رو به سوی بنیادگرایی مذهبی آورند.
اکثر مسلمانان کرد، سنی مذهب هستند و روحانیون سلفی از دهه 1950 در این منطقه فعالیت دارند. غالبا آنها در عربستان یا سایر کشورهای حوزه خلیج فارس تحصیل کرده‌اند و در بازگشت به کردستان عراق با حمایت مالی آن کشورها، مدارس و مساجد سلفی را راه‌اندازی نمودند. سلفی‌های کرد در رسانه‌های اجتماعی حضور گسترده‌ای دارند و برخی نیز در ماهواره، کانال‌‌های تلویزیونی مذهبی دارند.
حمایت سیاسی
در گذشته گروههای سلفی پشت حملات تروریستی بودند یا برای سازمان‌‌های افراطی نیرو جذب می‌کردند.
گزارشی که توسط یک سازمان پژوهشی کرد در سال 2019 منتشر شد، نشان می‌دهد که «سلفی‌گری جهادی فاقد حمایت جمعی در کردستان است اما سلفی‌گری غیرجهادی رو به افزایش می‌باشد».
به اعتقاد کارشناسان، دلیل افزایش حمایت از سلفی‌گری غیرجهادی این است که احزاب سیاسی حاکم از جمله حزب دموکرات و اتحادیه میهنی کردستان، با آن دسته از روحانیون سلفی که مروج خشونت نیستند، مدارا دارند. در عوض این روحانیون نیز مردم را به اطاعت از رهبری سیاسی فرامی‌خوانند. در نقطه مقابل این گروه از روحانیون، احزاب سیاسی اسلامی هستند که در پارلمان کردستان به عنوان اپوزیسیون حضور داشته و رهبران اقلیم را به چالش می‌کشند.
به گفته ابراهیم صدیق ملازاده مدرس جامعه شناسی دانشگاه سوران کردستان که در مورد سطح دینداری در میان جوانان تحقیق می‌کند: «مقامات منطقه برای تضعیف احزاب اسلامی، از سلفی‌گری حمایت می‌کنند اما این کار اشتباه است. محافظه‌کاری مذهبی فرهنگ تساهل و تسامح کردها را از بین برده است و روحانیون محافظه‌کار از بحران‌های مختلفی که در اقلیم وجود دارد برای تحقق اهداف خود استفاده می‌کنند».
مصلح ایروانی جامعه شناس و رئیس اتاق فکر سیاست عمومی اربیل نیز بر این باور است که موج جدیدی از بازگشت به اسلام در میان نسل جوان درحال روی دادن است. به گفته وی این بازگشت به اسلام به دو شکل می‌باشد: یک شکل آن سنتی‌تر است و سیاست چندان در ان نقشی ندارد و شکل دیگر آن رادیکال‌تر است و بیشتر در میان کسانی دیده می‌شود که از وضعیت سیاسی حاکم بر کردستان آسیب دیده‌اند.
تمایل کمتر به دین
اما همه قبول ندارند که جوانان ناراضی کرد در معرض تندروی مذهبی هستند. به گفته سوران احمد روزنامه‌نگار که تظاهرات دانشجویی سلیمانیه را پوشش می‌دهد «جوانان کرد از دولت فعلی و هرکسی که از آن دفاع می‌کند عصبانی هستند. سلفی‌ها مدافع دولت هستند و می‌گویند که برای ثبات و امنیت باید از حاکم اطاعت کرد و از وضع موجود محافظت نمود. به همین دلیل بسیاری از جوانان کرد علاقه‌ای به سلفی‌ها ندارند؛ البته رفتار وحشیانه داعش نیز تأثیر زیادی در بیزاری مردم داشت».
گرچه اکثر مردم اقلیم هنوز مذهبی هستند اما یک نظرسنجی که سال 2019 انجام شد، نشان می‌داد که التزام جوانان عراقی به دین کمتر شده است.
کامران پالانی از همکاران مؤسسه تحقیقات خاورمیانه در اربیل که در مورد پتانسیل افراط‌گرایی خشونت‌آمیز در میان جوانان کردستان تحقیق کرده و با سلفی‌های محلی در تماس است، می‌گوید «سلفی‌گری در کردستان عراق چیز جدیدی نیست و من اخیرا تغییر خاصی در وضعیت سلفی‌گری در اقلیم ندیده‌ام».
وی افزود برای اینکه یک نفر در کردستان عراق به افراطی‌گری روی آورد، دو عامل «فشار و کشش» باید وجود داشته باشد. «تصور کنید جوان 22 ساله‌ای هستید که اخیرا فارغ‌التحصیل شده اما نمی‌توانید شغلی پیدا کنید و چشم‌انداز روشنی پیش رو ندارید. می‌بینید افرادی که از دانشگاه‌های اروپایی یا خصوصی فارغ‌التحصیل می‌شوند زندگی بسیار مرفه و متفاوتی دارند. در چنین شرایطی در برابر فعالیت گروههای سازمان‌یافته، آسیب‌پذیری بیشتری پیدا می‌کنید».
پالانی افزود حس بی‌عدالتی، نابرابری و ناامیدی به عامل فشاری برای سوق دادن شما به سمت گروههای بنیادگرا تبدیل می‌شود؛ اما خوشبختانه بدلیل فقدان محافظه‌کاران مذهبی کاریزماتیک در کردستان عراق، هنوز یک عامل کشش قوی وجود ندارد.
با این وجود مشاهده تغییرات اندک در تعداد جوانانی که جذب مساجد سلفی شده‌اند، باعث نگرانی پالانی از آینده شده است.
سال 2014 تصور می‌شد که بیش از 530 کرد عراقی به داعش پیوسته باشند و منابع امنیتی به پالانی گفته بودند که حدود 800 نفر را نیز پیش از پیوستن به داعش دستگیر کرده‌اند.
به گفته پالانی «سال 2014 هنوز فضای مثبت و امیدوارانه‌ای برای جوانان وجود داشت. آنچه اکنون موجب نگرانی من شده، این است که در شرایط فعلی اگر همان اتفاق دوباره تکرار شود، جوانان بیشتری خواهند بود که تلاش می‌کنند تا به گروههایی همچون داعش بپیوندند».
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما