تیم جدید مذاکره کننده ایران که پس از ریاست جمهوری رئیسی منصوب شد، ابتدا سایر کشورهای طرف برجام را برای آغاز مجدد گفتگوها در وین معطل کرد و موضع سختی گرفت اما وقتی مقامات آمریکایی هشدار دادند که پنجره احیای برجام در حال بسته شدن است، موضع خود را نرم‌تر کرد و ابراز امیدواری نمود که در آینده‌ای نزدیک توافق صورت پذیرد.
حتی حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران گفت: «در صورتی که ایران رسیدن به توافقی مناسب و تضمین شده را در دسترس ببیند، ایده مذاکره مستقیم با آمریکا را نادیده نخواهد گرفت». ایران تاکنون از گفتگوی مستقیم با آمریکا در وین خودداری کرده و پیام‌های خود را از طریق هیأت‌های سایر کشورها برای آمریکا ارسال می‌کند. آقای خامنه‌ای نیز به امکان گفتگوی مستقیم با واشنگتن اشاره نمود و گفت که می‌توان بدون تسلیم شدن در برابر دشمن با او مذاکره کرد.
عوامل متعددی در تغییر عقیده مقامات ایران نقش دارد؛ مهمترین آن درک این موضوع است که شکست مذاکرات وین مانع از بهبود اقتصاد خواهد شد. عامل دیگر، بی‌صبری مقامات آمریکایی در مورد لزوم دستیابی به توافق، قبل از پیشرفت بیشتر برنامه هسته‌ای ایران است و عامل سوم احتمال رویارویی نظامی با آمریکا در عراق است. گرچه ایران و آمریکا خواهان تشدید تنش‌ها در عراق نیستند اما فعالیت شبه‌نظامیان شیعه مورد حمایت ایران در عراق خطر این رویارویی را افزایش داده است.
حالا به نظر می‌رسد که تهران از شرایط سختی که برای بازگشت و پایبندی کامل به برجام گذاشته بود، عقب‌نشینی کرده است؛ از جمله این شرایط، لغو تمامی تحریم‌های اعمال شده توسط ترامپ و رد مذاکرات مستقیم با آمریکا در وین بود.
چندین تحلیلگر و مقام سابق در ایران می‌گویند که این تغییرات نشان‌دهنده تمایل تهران برای بازگشت و پایبندی کامل به برجام حتی بدون رعایت تمام شرایط این کشور توسط آمریکا است. به عقیده آنها آقای خامنه‌ای که تصمیم‌گیرنده اصلی در ایران است اجازه مذاکره مستقیم با آمریکا را داده است.
از جمله این تحلیلگران جاوید قربان اوغلی دیپلمات ارشد سابق ایران است که می‌گوید دور بعدی مذاکرات وین که قرار است امروز آغاز شود «ممکن است دور نهایی باشد».
رسانه‌ها و چهره‌های تندرو در مورد موضوع مذاکره مستقیم با آمریکا اختلاف نظر دارند. درحالی که اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و هیأت رئیس مجلس گفته‌اند با انجام چنین مذاکراتی موافق هستند، نمایندگان تندرو‌تر با آن مخالفتِ نه چندان شدیدی کرده‌اند. به گزارش رسانه‌های ایران مجلس به وضوح طرفدار گفتگوهای مستقیم است و معدود مخالفان مذاکره مستقیم، منزوی هستند.
بیرون از مجلس مخالفت با مذاکره مستقیم با آمریکا به تندروهای دون پایه و دانشجویان دانشگاه‌های دورافتاده محدود می‌شود.
حتی به نامه سعید جلیلی مذاکره کننده ارشد سابق هسته‌ای که خطاب به رهبر نوشته بود، توجهی نشد و صرفا به آن به عنوان ترفندی تبلیغاتی برای جلب توجه نگاه شد. استدلال جلیلی این بود که ایران باید از برجام خارج شود، غنی سازی اورانیوم را با خلوص نود درصد آغاز کند و پس از ان مذاکرات دوجانبه فوری‌ای را با آمریکا در همه موضوعات آغاز نماید.
تنها یک روزنامه مهم (روزنامه کیهان) با ایده مذاکره مستقیم با آمریکا مخالفت کرد اما این مخالفت نیز تا حد زیادی نادیده گرفته شد. اعتقاد کلی در رسانه‌های ایران بر این است که نظام درحال آماده کردن حامیان خود برای انجام گفتگوهای مستقیم با آمریکا در آینده می‌باشد؛ چنانکه سردبیر روزنامه جوان (روزنامه وابسته به سپاه پاسداران) آشکارا از ایده مذاکره مستقیم با آمریکا حمایت کرد.
نکته دیگر این است که به نظر می‌رسد رسانه‌های ایران از ایده احیای برجام فراتر رفته و اکنون به مشکلاتی که پس از اجرایی شدن مجدد توافق ممکن است به وجود آید می‌پردازند. تحلیلگرانِ این رسانه‌ها به درستی خاطر نشان می‌کنند که این توافق هم در تهران و هم در واشنگتن دشمنان زیادی دارد و در صورت احیای برجام، این دشمنان درصدد از بین بردن آن برمی‌آیند. به عبارت دیگر رسانه‌های ایران از مرحله توافق عبور کرده‌اند و به مرحله پسا توافق وارد شده‌اند.
به عنوان مثال مقاله‌ای در روزنامه شرق منتشر شد که از تصمیم‌گیران ایرانی می‌خواست اشتباهات گذشته را تکرار نکنند و بیش از حد به منافع حاصل از احیای برجام امیدوار نباشند. در مقاله‌ای دیگر به راههایی پرداخته شده بود که توافق می‌تواند توسط نمایندگان کنگره و سنای آمریکا تضعیف شود؛ تحلیلگر دیگری استدلال می‌کرد که ایران دلیلی بر عدم پایبندی به تعهدات برجامی خود ندارد و هشدار داد که اگر توافق در مرحله اجرا از بین برود تقصیر ایران نیست.
کوتاه سخن اینکه فضای حاکم بر رسانه‌های ایران که متأثر از اظهارات و کنش‌های مراکز اصلی قدرت است، این می‌باشد که توافق مسلم است و اگر مذاکرات به هم بخورد ناشی از کوتاهی‌ها و تصمیمات اشتباه آمریکا است. تهران مشتاق توافق است و این واشنگتن است که مردد به نظر می‌رسد. تهران پس از اطمینان از عدم خروج آمریکا از برجام حاضر است تمام سانتریفیوژهای پیشرفته خود را از بین برده و ذخایر مازاد اورانیوم غنی شده را منتقل کند. در این میان اعلامیه‌ای که آمریکا 4 فوریه مبنی بر بازگرداندن معافیت‌های تحریم‌های هسته‌ای ایران صادر کرد، سیگنال مثبتی بر موفقیت آمیز بودن مذاکرات تلقی شده است.
اما سؤالی که تهران باید بدان پاسخ دهد این است که اگر ترامپ یا سیاستمداری همفکر او سال 2024 انتخاب شود، باتوجه به فضای حاکم بر واشنگتن چه اتفاقی خواهد افتاد؟ تهران نیاز به تضمینی دارد که تجربه ترامپ تکرار نشود.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما