تئونید اسلوتسکی رئیس کمیته امور بین‌الملل پارلمان و رهبر حزب راستگرای لیبرال دموکرات، نخستین کسی بود که به تصمیم ترکیه برای لغو وتوی خود در مورد پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو واکنش نشان داد
وی در کانال تگرام خود نوشت: «اگر جای ترکیه بودم به تضمین‌هایی که در ازای موافقت با پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو دریافت کردم، دل خوش نمی‌‌کردم». وی نگفت که منظورش از تضمین چیست. اما جو بایدن رئیس جمهور آمریکا که حدود یک ساعت با اردوغان در جریان نشست سران ناتو در مادرید جلسه داشت، اعلام کرد که از فروش جنگنده‌های اف16 به ترکیه حمایت می‌کند
به این ترتیب اردوغان توانست بار دیگر مهارت خود را در تحمیل اراده‌اش به کاخ سفید و اروپا نشان دهد. این تنها سودی نیست که ترکیه بابت پس گرفتن تهدید وتوی عضویت فنلاند و سوئد در ناتو به دست می‌آورد؛ حالا احتمال می‌رود که سوئد و فنلاند ده‌ها فعال کرد را که اردوغان خواهان استردادشان است، در ازای لغو وتوی ترکیه به این کشور تحویل دهند. البته برای تحقق این امر، سوئد و فنلاند باید در قوانین استرداد خود تغییراتی بدهند و ایجاد این تغییرات باعث می‌شود که این کشورها دیگر بهشت پناهندگان سیاسی نباشند. ضمن اینکه این تصمیم با مخالفت افکار عمومی مواجه شده و می‌تواند جرقه یک بحران سیاسی را بزند. بنابراین کشورهایی که پیشتر منتقد رفتار حقوق بشری اردوغان بودند، حالا توسط اردوغان وادار به انجام کاری شده‌اند که می‌تواند شهرت و اعتبارشان را در دفاع از حقوق بشر زیر سؤال ببرد
اما ساعاتی را که اردوغان روز سه‌شنبه با رئیس جمهور فنلاند و نخست‌وزیر سوئد در مادرید سپری کرد، برای پوتین ساعاتی پراسترس بود. از آنجا که آنکارا از همراهی با غرب در تحریم مسکو خودداری کرده بود، رئیس جمهور روسیه فکر می‌کرد که اردوغان همچنان در برابر درخواست فنلاند و سوئد مقاومت کرده و مانع از گسترش ناتو شود. این فرض بر دو پایه استوار بود:
سه هفته پیش سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در رأس هیأتی بلندپایه از ترکیه دیدار کرد. هدف از این دیدار گفتگو درباره باز کردن گذرگاهی بود که قرار است گندم اکراین را از دریای سیاه به ترکیه و سپس به خاورمیانه و آفریقا برساند و خطر کمبود گندم و قحطی در آفریقا را کاهش دهد. بازکردن چنین مسیری مستلزم اسکورت نظامی کشتی‌ها و نظارت برای جلوگیری از انتقال سلاح است
اما انعقاد این توافق که متضمن سود اقتصادی و سیاسی برای ترکیه است به این بستگی داشت که آنکارا به درخواست مسکو مبنی بر عدم حمله به سوریه و گسترش منطقه امن مورد نظر خود در مناطق کردنشین و راندن مبارزان کرد سوری از انجا تن دهد. اتفاقا این درخواست مورد اتفاق روسیه، ایران و آمریکا است؛ چنانکه واشنگتن نیز به شدت با تهاجم ترکیه به مناطق کردنشین سوریه مخالف است و کردها را متحد اصلی خود می‌داند. تهران نیز نگران است که حمله ترکیه سبب تضعیف قدرت بشار اسد در کنترل تمام کشورش شود
در دیداری که بین هیأت ترکیه و روسیه انجام شد، روسیه بیانیه‌ای صادر کرد که در آن آمده بود مسکو ضمن درک نگرانی‌های امنیتی ترکیه، تهاجم محدود ترکیه به سوریه را می‌پذیرد. روسیه فکر می‌کرد که این حمایت محدود برای ادامه وتوی عضویت فنلاند و سوئد در ناتو کافی است اما روند حوادث نشان داد که اشتباه می‌کند و ترکیه ملاحظات دیگری نیز دارد
تجدید روابط دیپلماتیک ترکیه با عربستان و وعده میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری از سوی سعودی و امارات، نیاز آنکارا به 40 فروند اف16 آمریکایی و 80 کیت برای نوسازی هواپیماهای قدیمی، در کنار فرصتی که برای اردوغان ایجاد شد تا روابط خود را با واشنگتن ترمیم کند، همگی دست به دست دهم داد تا موازنه را به ضرر روسیه تغییر دهد
عربستان و امارات همچون ترکیه به تحریم‌های روسیه نپیوستند و الیگارش‌های روس حضور پررنگی در بازار املاک و مستغلات هر دو کشور پیدا کرده‌اند، با این حال ریاض و ابوظبی از بهبود موقعیت روسیه در جنگ اکراین و روابط نزدیکی که این کشور با ایران دارد می‌ترسند
محور مسکو-بغداد
اما ناامیدی مسکو از تصمیم ترکیه، تنها نشانه‌ای نیست که می‌توان با استناد به آن از تضعیف نفوذ روسیه در خاورمیانه سخن گفت. روسیه منافع اقتصادی زیادی در عراق به‌ویژه در اقلیم کردستان دارد. شرکت‌های نفتی روسی از جمله لوک اویل و گاز پروم میلیادرها دلار برای توسعه میادین نفتی کردستان سرمایه‌گذاری کرده‌اند. همچنین این شرکت‌ها تقریبا 80% خطوط لوله بین اقلیم کردستان و ترکیه را تحت کنترل دارند و متعهد شده‌اند که 1.8 میلیارد دلار برای توسعه این بخش و افزایش ظرفیت انتقال نفت به میزان روزانه یک میلیون بشکه، سرمایه‌گذاری کنند
علاوه بر این، این شرکت‌ها امتیاز پنج میدان نفتی بزرگ در جنوب عراق را از دولت گرفته‌اند و در آنجا سرمایه‌گذاری کرده‌اند. همه این سرمایه‌گذاری‌ها به روسیه اهرم فشاری بر سیاست عراق می‌دهد
اما اختلاف بین دولت عراق و رهبران اقلیم بر سر نحوه بهره‌برداری از نفت کردستان و تقسیم درآمدها، دولت عراق را بر آن داشته است تا اقدام به ایجاد یک شرکت دولتی برای اداره میادین نفتی در منطقه اقلیم کند. دولت عراق همچنین از مقامات اقلیم خواسته است تمام توافق‌نامه‌هایی که در 18 سال گذشته با شرکت‌های نفتی خارجی امضا کرده‌اند برای دولت بفرستند، تا بتواند سهم خود را از این درامدها محاسبه کند. اگر این تصمیم اجرایی شود، سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های روس ممکن است توسط دولت عراق، ملی اعلام شده یا دولت عراق از آنها بخواهد در ازای سودهایی که کردها بدون پرداخت مالیات بدست آورده‌اند غرامت بپردازند. اما بحران سیاسی عراق که موجب شده است این کشور با گذشت هشت ماه از انتخابات هنوز دولت نداشته باشد، اجرای این تصمیم را به تعویق انداخته است
پیش از انتخابات، حداقل دولتی در بغداد وجود داشت که مسکو می‌توانست با آن توافقی امضا کرده و اختلافات را حل کند اما اکنون شرکت‌های روسی باید تصمیم بگیرند که آیا حاضر هستند دارایی‌های خود را در قلیم کردستان حفظ کنند یا نه
رفت‌وآمد به تهران
روسیه مجبور است برای دور زدن تحریم‌ها بیش از پیش به ایران تکیه کند. لاوروف که این روزها دائما به خاورمیانه سفر می‌کند، هفته گذشته به تهران رفت تا یک سیستم همکاری اقتصادی ایجاد کند که در آن کالاهای ایرانی را به روسیه و کالاهای روسی را از طریق ایران به هند صادر کند
روسیه همچنین لوازم الکترونیکی از جمله لوازم خانگی، کامپیوتر و موبایل‌های ساخت آمریکا را از طریق کشورهای خاورمیانه به ایران و از ایران به خاک خود وارد می‌کند. بر اساس گزارش‌های خبریِ ایران، تاجران روس از همتایان ایرانی خود یاد می‌گیرند که چگونه تحریم‌ها را دور بزنند و از روش‌های پرداخت غیربانکی استفاده کنند
تجارت بین روسیه و ایران در حال حاضر بالغ بر 5 میلیارد دلار در سال است اما قراردادهای بلندمدتی نیز بین دو کشور امضا شده که بر اساس آن، روسیه متعهد شده است میلیاردها دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند و تسلیحات پیشرفته‌ای همچون سامانه‌های راداری اس400 و جت‌های جنگنده سوخو35 به ایران بفروشد.
پوتین روز چهارشنبه در نشست سران کشورهای حاشیه دریای خزر در ترکمنستان با ابراهیم رئیسی دیدار کرد. آن دو اعلام کردند که قصد دارند تجارت دوجانبه را افزایش دهند؛ رئیسی همچنین پیشنهاد ایجاد یک مکانیسم مالی برای کشورهای منطقه که سیستم بانکی غرب را دور می‌زنند ارائه کرد و گفت از این طریق «از وضعیتی که در آن تحت فشار هستیم جلوگیری می‌کنیم»
روسیه و ایران همچنین قصد دارند مسیری برای جایگزینی مسیر سنتی صادرات روسیه به هند باز کنند. مسیر جدید از جنوب ترکمنستان به ایران و سپس امارات می‌رود و از آنجا با کشتی به هند می‌رسد. این مسیر هزینه‌های حمل‌ونقل را تا حدود 30% کم کرده و زمان حمل‌ونقل را به نصف کاهش می‌دهد
به این ترتیب روسیه که زمانی قدرت بزرگی بود و می‌توانست خواست خود را به ایران دیکته کند یا بر سیاست‌های آن کشور تأثیر بگذارد، حالا به همکاری با ایران وابسته شده است. اکنون سؤال این است که سرنوشت سرمایه‌گذاری‌هایی که روسیه وعده آن را در چند کشور خاورمیانه داده بود، چه می‌شود؟
برای مثال مسکو سال 2015 با ساخت یک رآکتور هسته‌ای در مصر موافقت کرد و متعهد شد که برای احیای خطوط ریلی مصر سرمایه‌گذاری کند و به توسعه یک منطقه صنعتی در امتداد کانال سوئز کمک نماید. اما با توجه به مشکلات اقتصادی روسیه و تحریم‌ها، قاهره نسبت به توان مسکو در اجرای این تعهدات مشکوک است و بیشتر روی سرمایه‌گذاری‌های وعده داده شده توسط عربستان حساب باز کرده است.
بنابراین اگر روسیه امید داشت که بتواند از ضعف آمریکا در خاورمیانه و سیاست جدید این کشور برای خروج از منطقه استفاده کند، اکنون با تضعیف موقعیت خود این آرزو را بیش از همیشه دست‌نیافتنی می‌بیند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما