آوریل 2019 ژنرال خلیفه حفتر حاکم شرق لیبی و رئیس ارتش، حملهای غافلگیر کننده علیه دولت وفاق ملی در طرابلس انجام داد. در پاسخ به این حمله، دولت وفاق از ترکیه درخواست حمایت نظامی کرد اما مقامات ترکیه به جای اعزام نیروهای ترک، شروع به عضوگیری از صفوف مخالفان سوری نمود.
احمد یکی از این افراد است که در سوریه عضو گروه شبهنظامی حمزات بود و میجنگید. وی اوایل 2020 با یک پرواز به لیبی اعزام شد. حمزات یکی از هشت گروه مسلح تحت حمایت ترکیه بود که طبق قراردادی که با آنکارا داشت، به لیبی مزدور اعزام میکرد. احمد خاطر نشان میکند که در سوریه به ندرت به جنگیدن مجبور میشد و اگر شرایط مطابق خواستشان پیش نمیرفت، او و همرزمانش میتوانستند بهراحتی عقبنشینی کنند و زمان دیگری بجنگند. اما با ورود به لیبی متوجه شد که اوضاع فرق میکند؛ وقتی به خط مقدم اعزام شد، خواست به خانه برگردد اما افسر فرمانده به او گفت: «آمدن به لیبی به انتخاب شما بود ولی برگشت از این کشور نه»
همچنین به احمد گفته شد که دستمزدش را سه ماه بعد از بازگشت او به سوریه پرداخت خواهند کرد. با شنیدن این حرف ناامیدی به شدت بر احمد مستولی گشت اما طولی نکشید که با شرایط جدید آشنا شد «یک مغازهدار راه ورود ما را به بازار سیاه فراهم ساخت و از آن به بعد ما میتوانستیم با فروش گلوله و اسلحه، پول مواد غذایی مورد نیاز خود را فراهم کنیم». دو ماه بعد احمد درحالیکه لگنش شکسته بود، به سوریه بازگشت اما از 10000 دلار وعده داده شده، تنها یک چهارم به او پرداخت شد «وقتی اعتراض کردم گفتند همین است؛ اگر نمیخواهید شکایت کنید»
تجربه احمد منحصر به فرد نبود. ترکیه برنامهای برای استخدام و اعزام مزدور براه انداخته است که نشان میدهد دخالت کشورهای خارجی چگونه میتواند به حفظ اقتصاد جنگ کمک میکند. در جریان استخدام، استقرار و بازگرداندن مزدوران، فساد و اختلاس زیادی صورت میگیرد که منجر به افزایش قدرت فرماندهان گروههای مسلح شمال غرب سوریه می شود.
سیف ابوبکر رهبر گروه حمزات است؛ این گروه سال 2013 به عنوان زیرمجموعه ارتش آزاد سوریه تشکیل شد. ابوبکر به سرسختی و بیرحمیاش معروف است. گروه او مستقیما از آمریکا و انگلیس، آموزش و تجهیزات دریافت میکرد. این حمایت ابتدا برای مقابله با حکومت اسد و سپس برای مبارزه با داعش بود اما در سال 2016 ترکیه از نیروهای حمزات، در عملیات نظامی خود علیه نیروهای دموکراتیک سوریه استفاده کرد. مهمترین قسمت این همکاری برای حمزات، زمانی بود که سازمان اطلاعات ترکیه شبهنظامیان ابوبکر را به عنوان مزدور به لیبی فرستاد. با توجه به اینکه درگیریها در سوریه مدتی است که متوقف شده است، برنامه ترکیه برای ارسال مزدور، به ابوبکر و دیگر فرماندهان سوری کمک کرده است تا جریان درامد و قدرتی را که از جنگ داخلی سوریه بدست آورده و به آن خو کردهاند، حفظ کنند.
نوامبر 2019 دولت وفاق لیبی و ترکیه یادداشت تفاهمی در مورد مرزهای دریایی امضا کردند که اعتراض قبرس، یونان و مصر را برانگیخت. در عرض چند ماه، ترکیه حمایت خود را از دولت وفاق افزایش داد و ارتش ترکیه عملا کنترل عملیاتها، سامانه پدافند هوایی، پهپادها و هزاران مزدور سوری را به دست گرفت.
افسران ترکیه هیچ محدودیتی برای سربازگیری در جبهه لیبی قائل نشدند. حضور نیروهای سوری فرصت بیشتری را برای آموزش جنگجویان لیبیایی فراهم میکرد. فرماندهان گروههای شبهنظامی در سوریه همچون ابوبکر، از این فرصت استفاده کردند چراکه هرچه مردان بیشتری به لیبی میفرستادند، پول بیشتری نصیبشان میشد.
ابوسعید یکی از کسانی است که کار استخدام مزدور را انجام میدهد. وی با شنیدن شرح حال احمد گفت که از این موضوع تعجب نکرده است: «فرماندهان، حقوق سربازان را مصادره میکنند». وی با بیان مشکل خود در زمانی که جنگ لیبی به اوج رسید، افزود: «ما مجبور بودیم هر تعداد جنگجو که میتوانستیم جذب کنیم. ترکها 2000 نفر میخواستند اما گردان ما فقط 500 نفر بود؛ بنابراین شروع به اعزام بچههایی کردیم که هیچ گونه تجربه نظامی نداشتند»
لیست افرادی که ابوسعید به من نشان داد، شامل حداقل سه جنگجوی زیر هجده سال بود که به لیبی اعزام شده بودند. اعزام هرکس که در دسترس بود، به امری عادی بدل شده بود. شبهنظامیان، زندانیان را نیز به لیبی فرستادند؛ آنها به کردهای تحت بازداشت میگفتند دو گزینه پیش رو دارند: یا در لیبی بجنگند یا در زندان بمانند. ابوسعید میگوید که بسیاری از کردها با اکراه این پیشنهاد را پذیرفتند.
مارس 2020 نیروهای دولت وفاق با حمایت ترکیه شروع به بیرون کردن نیروهای خلیفه حفتر از حومه جنوبی طرابلس کردند. هشت ماه بعد با میانجیگری سازمان ملل، آتشبس برقرار شد. آن زمان یکی دیگر از متحدان ترکیه وارد جنگ شد و بازار ارسال مزدور بار دیگر رونق گرفت. 27 سپتامبر 2020 جمهوری آذربایجان حملات هوایی و زمینی را در قرهباغ آغاز کرد و درگیری بین نیروهای این کشور با ارمنستان شعلهور گردید.
ابوسعید دوباره برای جنگ قفقاز اقدام به سربازگیری کرد اما مجبور شد تاکتیک خود را تغییر دهد. در جنگ قفقاز نیز همچون جنگ لیبی، سازمان اطلاعات ترکیه کار استخدام نیروها را به فرماندهان سوری واگذار کرد؛ ولی این بار فرماندهان سوری آن آزادی قبل را نداشتند. آنگونه که ابوسعید میگوید «ترکها محدودیتهای بیشتری گذاشتند و اصرار داشتند که جنگجویان باتجربه بفرستیم». ترکها، آذریها را برادر میدانستند و حمایت انها از آذربایجان ایدئولوژیک بود؛ برخلاف لیبی که حمایت از دولت وفاق بر اساس قرارداد و منافع ژئوپلیتیک صورت میگرفت.
سوریهایی که در کار استخدام مزدور بودند، میگویند سازمان اطلاعات ترکیه با آنها تماس گرفت اما به نظر میرسد که شرکتهایی ناشناس این تماسها را برقرار میکردند. احتمال میرود این شرکتهای ناشناس وابسته به شرکت نظامی خصوصی ترکیه «سادات» باشند که توسط عدنان تانریوردی سرتیپ سابق و از نزدیکان اردوغان تأسیس شده است. در گزارشی که سال 2020 از سوی وزارت دفاع آمریکا منتشر شد، آمده است که این شرکت خصوصی کار نظارت و پرداخت حقوق 5000 مزدور سوری را که در لیبی برای دولت وفاق میجنگند، بر عهده دارد؛ ولی احتمالا این شرکت با سازمان اطلاعات ترکیه هماهنگ است.
در برنامه ترکیه برای استخدام و اعزام مزدور به آذربایجان نیز، فساد وجود داشت. حسن 25 ساله و اهل حلب است؛ وی 55 روز در قرهباغ میجنگید «به من گفتند که حقوقم 2500 دلار در ماه است و کاری که باید انجام دهم مرزبانی است». اما در یک رفتار تناقض آمیز و علیرغم اینکه سازمان اطلاعات ترکیه خواهان ارسال جنگجویان باتجربه شده بود، از مزدوران سوریه در آذربایجان صرفا به عنوان گوشت دم توپ استفاده شد. به حسن تنها یک AK-47 دادند و او به سرعت فهمید که با کمبود تجهیزات مواجه است «هرگز در سوریه این چنین احساس ترس نکرده بودم». وی بعد از انکه مورد اصابت گلوله قرار گرفت، به خانه برگشت و تنها 1500 دلار دریافت کرد.
مزدوران سوری در لیبی نیز به دلایل مختلف فاقد تجهیزات لازم بودند. یکی از جنگجویان میگوید: «به ما مسلسلهای قدیمی دادند و سلاحهای باکیفیتتر را در بازار سیاه میفروختند». در لیبی نیز همچون آذربایجان، شرایط جنگ بسیار سختتر از سوریه بود. خلیفه حفتر با حمایت امارات و مصر و روسیه از پهپادهای پیشرفته برای هدفگیری دقیق استفاده میکرد؛ این درحالی بود که در سوریه هیچکدام از طرفها توانایی هدفگیری دقیق را نداشتند.
مزدورانی که ابوسعید استخدام میکرد، اکثرا مردان جوانی بودند که درآمدی نداشتند و چشماندازی برای کار در شغلهای دیگر پیش رویشان نبود. آنها سفر به لیبی و اذربایجان را فرصتی برای پسانداز و ایجاد سرمایهای اندک و راهاندازی کاسبی کوچکی در خانه میدیدند. به بسیاری از مزدوران وعده داده شده بود که اگر در جنگ کشته شدند، اعضای خانوادهشان بهراحتی میتوانند شهروندی ترکیه را دریافت کنند.
طولی نکشید که فرماندهان شبهنظامی در سوریه، شروع به فروختن اسناد شهروندی ترکیه به بالاترین قیمت کردند و به خانواده مزدوران کشته شده، اسناد تابعیت جعلی دادند. با افزایش فساد و کلاهبرداریِ فرماندهان، سازمان اطلاعات ترکیه این برنامه را به طور کامل تعطیل کرد. با افزایش بدبینیها نسبت به برنامه استخدام مزدور، ترکیه برای ایجاد انگیزه در جنگجویان سعی کرد به مسائل مذهبی و قومیتی متوسل شود.
چند ساعت بعد از آنکه حسن و همرزمانش به آذربایجان وارد شدند، یکی از مقامات ترک ویدئویی به آنها نشان داد که در ان یک سرباز ارمنی شکم یک زن باردار مسلمان آذری را پاره میکرد. مزدوران سوری از دیدن این ویدئو ناراحت شدند و فریاد زدند که از مبارزه برای تحقق عدالت مسرور خواهند شد. همچنین به گروهی دیگر از مزدوران به دروغ گفته شد که ایروان، کردهای سوریه را برای جنگ در قرهباغ استخدام کرده است.
در جنگ لیبی نیز به مزدوران گفته میشد که دارند با رژیم اسد میجنگند چراکه روسیه نیز سوریها را از مناطق تحت کنترل دمشق برای جنگ در جبهه خلیفه حفتر استخدام کرده بود. ولی برخلاف ترکیه، روسیه به مزدوران سوری آموزش بیوقفه و پرداخت کامل میداد.
اکنون جنگجویان سوری، آذربایجان را ترک کردهاند ولی همچنان در لیبی مستقر هستند. محمد یک سال است که در پایگاهی در لیبی به سر میبرد؛ وی از مصرف حشیش در بین سربازان میگوید: «زمان آزاد زیادی داریم». مزدوران به ندرت پایگاه را ترک میکنند زیرا مردم لیبی از آنها نفرت دارند. به گفته محمد، لیبیاییها آنها را خرابکار میدانند. مزدوران حتی در بین شبهنظامیان لیبی نیز محبوب نیستند؛ اوایل ماه اوت دو مزدور سوری که در اطراف فرودگاه طرابلس مستقر بودند، در حمله افراد ناشناس کشته شدند.
به گفته جلیل هارچاوی کارشناس امور لیبی «مداخله ترکیه در لیبی از طریق مزدوران سوری، برای ارتش ملی تلخ بود». دولت وفاق به مهمات، تجهیزات، تدارکات، پدافند هوایی و خیلی چیزهای دیگر نیاز داشت اما کمبود نیروی انسانی نداشت؛ آنها از ترکیه پیاده نظام نمیخواستند. ارتش اجازه حضور مزدوران در مرکز شهر را نمیدهد؛ از نظر بسیاری از مردم لیبی حضور مزدوران سوری سبب تحقیر آنها است و نشان میدهد که لیبیاییها در برابر بازیگران خارجی چقدر ناتوان هستند.
ابو مؤید یکی از فرماندهان شبهنظامی حمزات است که به عنوان قاچاقچی کریستال شناخته میشود. به گفته مزدوران مستقر در لیبی، وی در ازای دستمزدِ زیردستانش، به آنها کریستال میدهد. میزان مصرف مواد در بین مزدوران به حدی است که حالا بسیاری از آنها بدهکار ابو مؤید شدهاند.
مزدوران که از وضعیت خود خسته هستند، نارضایتی خود را در کانالهای تلگرامی ابراز میکنند. یکی از جنگجویان گروه سلطان اخیرا در کانال خود نوشته بود: «چهار ماه است حقوق نگرفتهایم؛ اغذیه فروشی پایگاه خالی است؛ فرماندهان نه به ما حقوق میدهند و نه ما را به خانه میفرستند». برخی از جنگجویان به دلیل طرح شکایت دستگیر شدهاند و برخی دیگر برای زنده ماندن از خانوادههای خود درخواست کمک مالی کردهاند.
ولی علیرغم تمام این شرایط، ثبتنام مردان جوان به عنوان مزدور همچنان ادامه دارد زیرا اوضاع اقتصادی در شمال غرب سوریه بسیار بد است، ضمن اینکه مزدوران سوری معتقدند در لیبی جنگ نیست و کار راحتی پیش رو دارند. ابوسعید میگوید: «عده زیادی با من تماس میگیرند و میخواهند که آنها را به لیبی بفرستم، حتی پیشنهاد میدهند که در ازای ثبتنام و اعزامشان به لیبی حقوق ماه اول و دومشان را خودم بردارم»
تنشها در طرابلس و قرهباغ در حال افزایش است اما مشخص نیست که آیا مزدوران سوری دوباره نقش مهمی در این درگیریها ایفا خواهند کرد یا خیر. عبدالحمید دبیبه و فتحی بشاغه که هر دو داعیه نخستوزیر لیبی را دارند برای کنترل طرابلس در حال مبارزه هستند اما سوریهای مستقر در لیبی گمان نمیکنند که به آنها مأموریتی در این درگیری داده شود. ولی محمود بنرجب فرمانده لیبیایی و متحد دبیبه که با ترکیه در ارتباط است، ممکن است از مزدوران سوری استفاده کند زیرا لیبیاییهای مسلح زیادی تحت فرمان خود ندارد.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما