در تاریخ ۷ آوریل، زمانی که رئیسجمهور دونالد ترامپ در کاخ سفید از رئیسجمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، تمجید کرد و به ترکیه بابت در دست گرفتن کنترل اوضاع سوریه تبریک گفت، نخستوزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، فقط توانست لبخندی همراه با تنش و نگرانی بزند. همچنین زمانی که ترامپ ادعا کرد میتواند هرگونه مشکل میان اسرائیل و ترکیه را «حل» کند، نتانیاهو آرامش و اطمینان خاصی در چهرهاش نداشت.
اوضاع زمانی پیچیدهتر شد که برخی منابع اعلام کردند احتمال دارد ترامپ با احمد شرع، رئیسجمهور جدید سوریه و رهبر سابق شاخه القاعده در آن کشور، دیدار کند. این اقدام مطمئناً باعث نگرانی در اسرائیل و کل منطقه خواهد شد. گمانهزنیهای زیادی وجود دارد مبنی بر اینکه ترکیه در پشت پرده، از شرع و گروه هیئت تحریر الشام (HTS) حمایت میکند. این گروه از زمان سقوط بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴ بر سوریه حاکم است.
شاید ترامپ امیدوار است که نفوذ ترکیه در سوریه، بتواند به آمریکا در مبارزه با تروریسم و همچنین مهار نفوذ ایران در منطقه کمک کند. اما این امیدها بیش از حد خوشبینانهاند. در واقع، سقوط بشار اسد و روی کار آمدن شرع احتمالاً تنها جای یک مشکل را با مشکل دیگری عوض میکند.
البته باید گفت که سقوط رژیم اسد به خودی خود یک اتفاق مثبت برای منافع خاورمیانه و ایالات متحده محسوب میشود. این اتفاق باعث تضعیف جدی ایران و محور مقاومت شده است؛ محوری که هدفش بیرون راندن نیروهای آمریکایی از خاورمیانه و نابودی اسرائیل است. اما در عوض، اکنون ایالات متحده با شکلگیری یک محور سنی جدید تحت حمایت ترکیه مواجه است که به احتمال زیاد اهدافی مشابه دارد. نباید فراموش کرد که در دهههای ۱۹۴۰ تا ۱۹۷۹، این نیروهای سنی عرب بودند که در خط مقدم جنگ با اسرائیل قرار داشتند، نه شیعیان. پس از آن، ایران به عنوان دشمن اصلی اسرائیل مطرح شد.
اکنون که نفوذ منطقهای ایران به سرعت رو به کاهش گذاشته، به نظر میرسد نظم قدیمی در حال بازگشت است. اردوغان، که با گروه اخوانالمسلمین در ارتباط است و دیدگاههای اسلامگرایانه دارد، در حال دامن زدن به تنشهای جدید علیه اسرائیل است، این در حالی است که کشورهای عرب مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی به دنبال برقراری روابط عادی با اسرائیل هستند. در سخنرانیای که اردوغان در ۳۱ مارس انجام داد، برای موفقیت حماس دعا کرد و آرزوی نابودی اسرائیل را نمود. گروه HTS نیز که اکنون زیر چتر حمایتی ترکیه در سوریه قرار دارد، میتواند با دنبال کردن برنامه هایی تندروانه تر، خطر بیشتری برای آرامش منطقه و امنیت اسرائیل به وجود آورد.
در این میان اسرائیل بیکار ننشسته و تلاش می کند تا جلوی نفوذ ترکیه در سوریه را بگیرد. پس از سقوط اسد، اسرائیل چندین حمله هوایی و حتی عملیات زمینی در سوریه انجام داد تا مانع دسترسی ترکیه به تأسیسات نظامی سوریه مانند پایگاه هوایی T-4 در تدمر شود. اسرائیل به ترکیه اعلام کرده است که ایجاد پایگاه نظامی در سوریه، برایش خط قرمز است.
همچنین اسرائیل در حال تقویت روابط خود با جامعه دروزی سوریه می باشد؛ اقلیتی مذهبی که در جنوب سوریه زندگی میکنند و از حاکم شدن یک رژیم اسلامگرای سنی در دمشق، بهدرستی نگراناند.
در همین حال، نمایندگان اسرائیل و ترکیه اخیراً در کشور آذربایجان، که با هر دو کشور روابط نزدیکی دارد، دیدار کردهاند تا تنشها را کاهش دهند. اما واقعیت این است که تنها ایالات متحده است که قدرت و نفوذ کافی برای میانجیگری میان این دو کشور را دارد؛ دو کشوری که اکنون در مسیر رقابت و احتمالاً درگیری هستند.
درک اینکه آمریکا نمیخواهد با یک متحد ناتو مانند ترکیه درگیر شود قابل فهم است، اما این به معنی آن نیست که سیاست مماشات و سازش با ترکیه و نیروی نیابتیاش در سوریه را در پیش بگیرد. آمریکا ابزارهای زیادی برای حفظ توازن قدرت در دمشق، جلوگیری از بازگشت رادیکالیسم سنی و مهار جاهطلبیهای ترکیه در اختیار دارد.
نخست، ایالات متحده نباید تحریمهایی را که هماکنون علیه گروه HTS وضع کرده، لغو کند. هرگونه کاهش یا برداشتن تحریمها از این گروه -که ادعای انحلال کرده است اما رهبرانش هنوز قدرت را در دولت جدید سوریه در دست دارند- باید مشروط به انجام اصلاحات واقعی و معنادار باشد. اولین و مهمترین اصلاح، کنار گذاشتن تمامی عناصر رادیکال و جهادی از دولت جدید سوریه است که تحت هدایت HTS اداره میشوند.
احمد شرع نشان داده است که دیگر آن جوان افراطی نیست که زمانی به گروههای تروریستی پیوسته بود. او حالا ادعا میکند که به دنبال مدرنسازی، آزادی و دموکراسی در سوریه است. آمریکا باید او را وادار نماید که به وعدههایش عمل کند و تا زمانی که این کار را نکرده، از به رسمیت شناختن دولت جدید سوریه خودداری کند.
دوم، ایالات متحده باید سیاست خود را در قبال حضور باقی مانده نظامیان روسیه در سوریه بازنگری کند. بیشتر زیرساختهای نظامی روسیه در سوریه تاکنون جمعآوری شده، و تنها یک حضور محدود در پایگاه هوایی حمیمیم باقی مانده است. با اینکه آمریکا و روسیه در جبهه های دیگر تضاد منافع دارند و حتی در مقابل هم هستند، اما هیچیک از آنها از روی کار آمدن یک دولت افراطی و ضد اسرائیل در سوریه سودی نمیبرند.
جالب است بدانید که در گذشته، اسرائیل حتی آمریکا را ترغیب کرده بود تا به رژیم اسد برای اخراج نیروهای روسی فشار نیاورد، چرا که حضور روسها را یک عامل متعادلکننده در برابر ایران و افراطگرایان سنی میدانست. با توجه به رقابت تاریخی میان روسیه و ترکیه، بهویژه در سوریه، دادن سهمی به روسیه در سوریه میتواند برای مهار ترکیه مفید باشد.
سوم، ایالات متحده باید حمایت خود را از دولت لبنان و پادشاهی اردن افزایش دهد. این خطر وجود دارد که گروههای افراطی و نیروهای نیابتی تحت حمایت ترکیه که در سوریه فعالاند، بخواهند این کشورها را نیز بیثبات کنند. چنین وضعیتی میتواند امنیت متحدان کلیدی آمریکا را به خطر اندازد و تهدیدی جدی برای اسرائیل باشد.
این مسئله بهویژه در لبنان جدیتر است؛ جایی که سقوط قدرت حزبالله باعث شده کشور در مسیر ثبات و صلح پیش برود. آمریکا باید تمام تلاش خود را برای حفظ این وضعیت انجام دهد.
چهارم، آمریکا باید مانند اسرائیل، به اقلیتهای سوریه -مانند دروزیها، کردها، علویها و مسیحیان- دست یاری بدهد. تقویت این جوامع میتواند امنیت آنها را افزایش داده و به آمریکا در ایجاد توازن در سوریه کمک کند. برقراری روابط مستقل با این اقلیتها -چه در سطح سیاسی و چه نظامی- میتواند به منافع راهبردی آمریکا کمک کند و مانع استفاده افراطگرایان از سوریه برای بیثبات کردن منطقه شود.
همچنین آمریکا باید رفع تحریمها را مشروط به حضور واقعی و پررنگ اقلیتها در رهبری سیاسی سوریه کند، تا آنها نیز سهمی واقعی در حکومت داشته باشند.
در پایان باید گفت، نباید تصور کرد حالا که ایران تضعیف شده، ترکیه می تواند به عنوان شریکی امن و قابل اعتماد در معادلات خاورمیانه باشد. چراکه گروه HTS اگر اصلاح نشود، برای آینده سوریه به اندازه رژیم اسد مضر و خطرناک است. افراطگرایی سنی نباید جایگزین افراطگرایی شیعه شود. آمریکا باید مطمئن شود که ارتش ترکیه نخواهد توانست جای خالی ارتشهای روسیه یا سوریه را در منطقه پر کند. همچنین باید فشار بیاورد تا گروه HTS هرگونه ارتباط با تروریسم را قطع نموده و مرزهای خود با اسرائیل را غیرنظامی نگه دارد. سوریه نباید به پایگاه امن و نقطه شروع یک محور تجدیدنظرطلب جدید تبدیل شود.
نظر شما