ژانویه 2015 زمانی که شبه نظامیان داعش در حال پیشروی در سراسر عراق و سوریه بودند، یک افسر اطلاعاتی ایران که در میان همکارانش با نام مستعار بروجردی شناخته می شد، با حیدر عبادی نخست وزیر وقت عراق دیدار کرد.
بر اساس گزارشی که در آرشیو افشا شده وزارت اطلاعات ایران موجود است، این دیدار در دفتر عبادی در کاخ ریاست جمهوری در بغداد بدون حضور شخص ثالث انجام شد.
عبادی یکی از سیاسیون تبعیدی بود که پس از حمله آمریکا به عراق به صحنه سیاست کشور بازگشت. این دو نفر درباره موضوعات مختلفی از جمله تهدید داعش، نقش قدرت های خارجی همچون ترکیه و عربستان در منطقه و موقعیت غرب گفتگو کردند و حداقل روی یک مورد توافق داشتند: شرایط سیاسی پس از حمله آمریکا به عراق و برکناری صدام فرصتی را برای جمهوری اسلامی و متحدانش در عراق ایجاد کرده است و باید از این فرصت استفاده کرد.
افشای این سند محرمانه، پاسخ این سؤال مهم را روشن می کند که واقعا چه کسی پیروز حمله آمریکا به عراق بود. امروز ایران نفوذ زیادی در نظام سیاسی و اقتصادی عراق دارد و آمریکا به بازیگری کوچک در این کشور تقلیل یافته است. عراقی ها دچار چند دستگی شده اند و بسیاری از نخبگان سیاسی، متحدان نزدیک ایران هستند.
اسناد وزارت اطلاعات نمونه هایی از گسترش نفوذ ایران در عراق را بین سال های 2013 و 2015 –اوج حضور داعش در منطقه- نشان می دهد؛ در ان دوره مقامات ایران ضمن کمک به آموزش و سازماندهی نیروهای امنیتی عراق که از نظر ایدئولوژیک به ایران نزدیک بودند، در راستای حفظ منافع اقتصادی و سیاسی شان، برای تصدی پست های مهم دولتی توسط سیاستمداران وفادار به خود تلاش می کردند.
در یکی از اسناد سال 2014 از عادل عبدالمهدی نخست وزیر وقت عراق به عنوان کسی یاد شده که با ایران روابط ویژه دارد؛ همچنین فهرستی از نام دیگر اعضای کابینه تهیه شده است که اغلب به جمهوری اسلامی نزدیک هستند و سالها در ایران در تبیعد بودند. در این اسناد گفته شده که این روابط نزدیک چگونه در خدمت منافع ایران بوده است؛ از جمله اینکه مقامات عراق به ایران اجازه دسترسی به حریم هوایی این کشور و ارتباط با متحدانش در سوریه را داده اند.
در این اسناد اشاره شده است که مقامات ایرانی در پی تحکیم منافع تجاری و امنیتی خود در عراق، با این کشور قراردادهایی بستند که از جمله می توان به قرارداد توسعه میادین نفتی در کردستان و پروژه تصفیه آب در جنوب عراق (با پرداخت رشوه 16 میلیون دلاری) اشاره کرد. همچنین مقامات نظامی سابق عراق از جمله افرادی که در دوران اشغال توسط آمریکا آموزش دیده بودند، تحت فشار قرار گرفتند تا برای ایران کار اطلاعاتی کنند.
منافع جنگ برای ایران صرفا در حوزه های سیاسی و امنیتی نبود؛ درب اماکن مقدس شیعه در عراق به روی گردشگران ایرانی و به تبع آن نفوذ ایران باز شد و به این ترتیب در خلأ ناشی از تهاجم آمریکا به عراق، ایران بر نفوذ سیاسی، امنیتی و فرهنگی خود در آن کشور افزود.
بهره برداری ایران از اوضاع عراق، در گزارش مطالعاتی سال 2019 کالج ارتش آمریکا نیز آمده است. بر اساس این گزارش «به نظر می رسد که ایرانِ جسور و توسعه طلب، تنها پیروز این درگیری است». این مطالعه نگاهی جامع به هزینه ها و پیامدهای جنگ از دیدگاه آمریکا دارد: هزاران آمریکایی در مأموریتی که با هدف یافتن سلاح های کشتار جمعی اعزام شده بودند کشته شدند؛ همچنین جنگ تأثیر گسترده ای بر جامعه آمریکا داشت که امروزه این تأثیرات همچنان احساس می شود. بلافاصله پس از جنگ افکار عمومی آمریکا دچار تردیدی شدید شد و به سمت مخالفت با مداخله خارجی تغییر جهت داد.
عراقی ها نیز از جنگ آسیب زیادی دیدند؛ میلیون ها نفر در نتیجه حمله آمریکا و جنگ داخلی متعاقب آن کشته، زخمی یا آواره شدند. ظهور داعش محصول هرج و مرج عراق پس از حمله آمریکا بود و در نهایت هم به قدرت گیری بیشتر شبه نظامیان مورد حمایت ایران انجامید. در همان گفتگوی بروجردی و عبادی در سال 2015، افسر اطلاعاتی ایران اظهار داشت که «امروز اهل سنت در بدترین شرایط ممکن هستند و اعتماد به نفس خود را از دست داده اند؛ آواره هستند، شهرهایشان ویران شده و آینده نامعلومی در انتظار آنهاست»
وضعیت اسفبار سنی های عراق، حتی دستگاه اطلاعاتی ایران را نگران کرده بود. آنها هشدار می دادند که بسیاری از سنی هایی که از قتل عام نیروهای امنیتی و شبه نظامیان جان سالم به در برده اند، یا به استقبال داعش سوق داده می شوند و یا به دامان دیگر دشمنان ایران میافتند.
یکی از افسران اطلاعاتی ایران با تأسف می گوید: «سیاست های ایران در خاک عراق، به آمریکایی ها برای بازگشت به آن کشور مشروعیت بخشید. مردم و احزاب سنی که با آمریکا می جنگیدند، اکنون آرزو دارند که نه تنها آمریکا بلکه اسرائیل هم بیایند و آنها را از دست ایران نجات دهند»
در نهایت داعش با ائتلاف ضمنی بین دولت عراق،آمریکا، ایران و پیشمرگه های کرد، از بین رفت ولی ایران قدرتمندترین بازیگر خارجی در خاک عراق باقی ماند. گرچه ایران به هدفی که از زمان جنگ دو کشور در دهه هشتاد داشت رسید (بدست آوردن قدرت در عراق و تبدیل کردن مناطق شیعه نشین به منطقه نفوذ خود) ولی این پیروزی از بسیاری جهات پیامدهای ناخوشایندی داشت.
در جریان اعتراضات ضد فساد در سال 2019 عراقی ها اغلب ایران و متحدانش را مسئول وضع نابسامان کشور می دانستند. سال 2020 قاسم سلیمانی معمار اصلی سیاست ایران در عراق در حمله پهپادی توسط آمریکا کشته شد.
علیرغم آرامش نسبی پس از شکست داعش، عراق با بیکاری گسترده، تخریب محیط زیست و فقری که دامن آن را گرفته است، همچون بشکه باروتی است که هر ان ممکن است منفجر شود.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما