جوانه های امید در عراق

هنگام غروب در سواحل رود دجله مردان و زنان جوان عراقی با شوار جین و کفش کتانی با آواز ستاره رپ می رقصند؛ این چهره عراق پس از بیست سال از تهاجم آمریکا است

پایتخت عراق مملو از شور زندگی و حس تازگی است. ساکنان بغداد پس از دوره ای مملو از درد و رنج، حالا اندکی به آرامش رسیده اند. بازار کتاب پر است از خریداران پیر و جوان؛ در قسمتی از شهر که زمانی کانون القاعده بود حالا مردان جوان ثروتمند با ماشین های لوکس خود گشت زنی می کنند و در جاهایی که زمانی بمب از زمین و آسمان می ریخت، حالا ساختمان های پر زرق و برق خودنمایی می کنند

جورج بوش حمله آمریکا به عراق را مأموریتی برای آزادی مردم و ریشه کن کردن سلاح های کشتار جمعی معرفی کرد. حکومت صدام طی 26 روز سرنگون شد اما دو سال بعد بازرس ارشد سیا گزارش داد که هیچ انباری از سلاح های هسته ای، شیمیایی یا بیولوژیکی پیدا نشده است

طی حمله آمریکا، دیکتاتوری سرنگون شد که با حبس، شکنجه و اعدام مخالفان، جمعیت 20 میلیونی عراق را در ترس نگه داشته بود اما با این حمله خلأ قدرتی در این کشور ایجاد شد که راه را برای جنگ قدرت بین فرقه های مختلف، ایران، کشورهای خلیج فارس و آمریکا آماده کرد و باعث ظهور گروههای تروریستی شد

آسیب مردم عراق از خشونت های پس از حمله آمریکا غیرقابل انکار است؛ طبق گزارش مؤسسه واتسون حدود 300000 عراقی بین سالهای 2003 تا 2019 جان خود را از دست دادند و بیش از 8000 نظامی، پیمانکار و غیرنظامی آمریکایی نیز کشته شدند. طی این دوره مردم شاهد بیکاری، بی برقی، مهاجرت اجباری، خشونت فرقه ای و تروریسم بودند

امروزه نیمی از جمعیت 40 میلیونی عراق انقدر جوان هستند که زندگی تحت حکومت صدام و دوران تهاجم آمریکا را به یاد نیاورند. اخیرا در مصاحبه هایی که انجام دادیم، جوانان عراقی از بغداد گرفته تا فلوجه نسبت به از دست دادن ثبات کشور در پی سرنگونی صدام ابراز تأسف کردند ولی در عین حال گفتند که نسبت به آزادی های نوپا و فرصت های ایجاد شده امیدوار هستند

عبدالطیف رشید رئیس جمهور سابق عراق در گفتگو با ما می گوید صلح به عراق بازگشته است و فرصت های بسیاری پیش روی جوانان قرار دارد؛ اگر کمی صبور باشید می بینید که زندگی در عراق به شدت بهبود خواهد یافت

اما بیشتر عراقی ها چندان خوش بین نیستند؛ آنها از این می گویند که سرنگونی صدام، کشور را درهم شکست و زمینه برای خشونت و استثمار شبه نظامیان و سیاستمداران فاسد فراهم شد. با این حال نسل جدید امیدوار هستند

صفا رشید جوان 26 ساله که با دوستانش در کافی شاپ نشسته و درباره مسائل سیاسی صحبت می کند، زمانی که آمریکایی ها آمدند کودک بود. به گفته وی گرچه دولت عراق پس از حمله آمریکا شکننده و آسیب پذیر شد ولی امروز شرایط متفاوت است «ما می توانیم با دوستان خود در کافی شاپ بنشینیم و آزادانه درباره مسائل مختلف صحبت کنیم؛ به نظر من جوانان وضعیت را اصلاح خواهند کرد»

نور الهدی دانشجوی دکترای دانشگاه مستنصریه که 26 سال دارد و خود را فعال سیاسی معرفی می کند، می گوید نسل او تظاهراتی را رهبری کردند که در آن ضمن محکوم کردن فساد، خواهان انتخابات فراگیر و خدمت رسانی بهتر دولت شدند؛ این نسل تا زمانی که عراق بهتری نسازند دست از کار نمی کشند. «سال 2003 احزابی که به قدرت رسیدند و شبه نظامیان و گروههای وابسته به آنها، از دموکراسی چیزی نمی فهمیدند ولی جوانانی همچون من در محیطی متفاوت متولد می شوند و تلاش می کنند وضعیت را تغییر دهند»

نشانه های جنگ و ناآرامی تا حد زیادی از چهره بغداد پاک شده است؛ بمب هایی که بی وقفه از آسمان می بارید، تلفات غیرنظامیان، غارت وزارتخانه ها، پایین کشیده شدن مجسمه صدام توسط تفنگداران دریایی آمریکا و ستون هایی از دود که از فراز شهر برمی خاست

تصور یک پیروزی سریع برای نیروهای آمریکایی توهمی بیش نبود؛ در ماهها و سالهای بعد آمریکا تلفات جانی زیادی داد و در نهایت هم که داعش ظهور کرد.

جنگ طولانی و پرهزینه عراق، محدودیت های آمریکا در صدور دموکراسی را آشکار کرد و باعث تغییر رویکرد سیاست خارجی واشنگتن شد

اکنون ساختمان های ویران جای خود را به رستوران ها، کافه ها و مراکز خرید داده است. بغداد با هفت میلیون نفر جمعیت، دومین شهر بزرگ خاورمیانه پس از قاهره است. زندگی روزمره در این شهر با دیگر کلان شهرهای عربی تفاوت چندانی ندارد؛ البته در بیابان های دوردست شمال و غرب عراق همچنان شاهد درگیری های گهگاه با بقایای داعش هستیم

در همین حال نسل جوان در تیک تاک و اینستاگرام محدودیت های آزادی بیان را به چالش می کشند و این درحالی است که می دانند هر لحظه ممکن است قوانین ضد لیبرال جدیدی تصویب شده و عرصه بر آنان تنگ تر شود. اخیرا بیش از ده اینفلوئنسر به دلیل نشر محتوای غیراخلاقی دستگیر شدند

در سالهای 2019 و 2020 عراقی ها به ویژه جوانان در سراسر کشور علیه فساد و کمبود خدمات اولیه تظاهرات کردند. پس از کشته شدن بیش از 600 نفر توسط نیروهای دولتی و شبه نظامیان، پارلمان با اعمال تغییراتی در قانون انتخابات موافقت کرد که به اقلیت ها و گروههای مستقل قدرت بیشتری دهد

در شهر فلوجه که زمانی کانون القاعده و داعش بود، سه نوجوان 18 ساله از مدرسه به خانه بازمی گردند. سال 2004 در نزدیکی مدرسه آنها چهار آمریکایی کشته شدند ؛اجساد آنها سوزانده شد و برخی از ساکنان شهر این واقعه را جشن گرفتند. این سه نوجوان 18 ساله خاطره ای از آن رویداد ندارند و این داستان را بی ارتباط به خود می دانند. یکی می خواهد خلبان شود و دو نفر دیگر پزشک؛ آنها تمرکز خود را روی گرفتن نمرات خوب گذاشته اند

فلوجه که زمانی گرفتار در جنگ های پی در پی –از جمله دو عملیات نظامی آمریکا برای بازپس گرفتن شهر از القاعده و داعش- بود امروزه در دوران ریاست پارلمان محمد الحلبوسی (فرماندار سابق انبار) رنسانسی را در ساخت و ساز تجربه می کند. حلبوسی کمک کرده است تا میلیون ها دلار از بودجه دولت صرف بازسازی شهر شود

اکنون این شهر با آپارتمان های جدید، بیمارستان ها، پارک های تفریحی و گردشگاه می درخشد؛ بازارها و خیابان های شهر شلوغ است ولی مقامات به دلایل امنیتی اجازه حضور خبرنگاران را در غرب شهر بدون اسکورت نمی دهند. به گفته حثیفه عیساوی امام جماعت مسجد، تنش هایی که اکنون در فلوجه شاهدش هستیم نسبت به گذشته هیچ است. هنگامی که داعش فلوجه را تسخیر کرد مسجد او تصرف شد و به او دستور داده شد تا به نفع داعش تبلیغ کند وگرنه کشته می شود. او مهلت خواست و سپس به بغداد گریخت

به گفته وی «عراق جنگ های زیادی داشته است. ما خیلی چیزها را از دست دادیم ولی این روزها در فلوجه احساس امنیت جدیدی می کنیم و از این امر لذت می بریم. اگر اوضاع همینگونه بماند عالی است»

شهرک صدر خانه 1.5 میلیون نفر از جمعیت عراق است که اغلب از طبقه کارگر، شیعه و محافظه کار هستند .تصاویر مقتدی صدر و پدرش همه جا خودنمایی می کند. برق شهر فقط دو ساعت روشن است و پس از آن همه به ژنراتور متکی هستند

در خیابانی پرهیاهو حیدر السعدی 28 ساله مکانیک است و علی آل محمدی 22 ساله الوار می فروشد؛ آنها می گویند هر روز ده ساعت کار می کنند و وعده های رئیس جمهور عراق برای آینده ای بهتر را به سخره می گیرند

حتی السعدی برای ثبات دوران صدام ابراز دلتنگی می کند. آل محمدی نیز می گوید: «صدام دیکتاتور بود اما مردم زندگی بهتر و آرام تری داشتند؛ ما یک رهبر قوی و مستقل می خواهیم»

خلیفه او جی، یک خواننده رپ معروف است که میلیون ها بازدیدکننده در یوتیوب دارد. اشعار او مستقیما سیاسی نیست ولی برای مثال ان دسته از شیوخ قبایل را که از طریق روابط سیاسی با قدرت، به ثروت رسیده اند نقد می کند. یکی از هواداران او احمد ربیعی می گوید: «آرامش اخیر کشور، حضور در کنسرت های او را آسان تر کرده است»

از دیگر موضوعات اشعار او فرقه گرایی و جدال بین سنی و شیعه است که در سال 2006 و 2007 منجر به جنگ داخلی شد و هر روز صبح اجساد قربانیان در رودخانه یافت می شد. به گفته ربیعی «مردم عراق رنج های زیادی متحمل شدند؛ حالا این رنج ها کمتر شده ولی کاملا از بین نرفته است»

جوانان سکولار می گویند که برخلاف والدینشان از اینکه باورهای خود را با صدای بلند فریاد بزنند ترسی ندارند. تظاهرات سال 2019 گرچه با واکنش شدید احزاب مذهبی مواجه شد ولی به این جوانان اعتماد به نفس دارد

محمد سعاد جوان 18 ساله که در رستورانی در یکی از محلات فقیرنشین بغداد کار می کند، از سلطه شبه نظامیان بر کشور خشمگین است زیرا آنها را مانعی بر سر رؤیای خود برای تبدیل شدن به یک ورزشکار حرفه ای می بیند. وی که فوتبالیست بااستعدادی است می گوید نمی تواند در باشگاههای آماتور بغداد بازی کند زیرا با گروههای شبه نظامی که تیم های ورزشی شهر را در کنترل خود دارند ارتباطی ندارد

یک دلال به او پیشنهاد آموزش در قطر را داده ولی 50000 دلار می خواهد که فراتر از توان خانواده محمد است. محمد می گوید به خاطر جنگ و فقر چند سال به مدرسه نرفت و حالا می کوشد که دیپلم بگیرد. او بابت کار در رستوران روزانه 8 تا 10 دلار درامد دارد و از جمله عراقی هایی است که دوست دارد کشور را ترک کند «اگر می توانستم به لندن بروم زندگی متفاوتی داشتم»

اما برخلاف محمد عمر شربل 38 ساله که توانست تحصیلات خود را به پایان برساند، با فرصت هایی مواجه شد که انتظارش را نداشت

وی در دانشگاه فنی بعقوبه –شهری خشونت زده در شمال شرقی عراق- ریاضیات و انگلیسی تدریس می کند .او که سال 2017 با بورسیه دولت عراق به مجارستان رفت و آنجا مدرک دکترا گرفت، سال گذشته بازگشت تا به تعهدات قراردادی خود نسبت به دانشگاه عمل کند و بعد برای همیشه به مجارستان برود ؛ولی با مشاهده تغییرات عراق تحت تأثیر قرار گرفت و حالا به ماندن فکر می کند

فناوری بهتر و بوروکراسی کمتر به او اجازه داد تا تز خود را آپلود کرده و به شکل آنلاین مدرک دکترای خارجی خود را بگیرد .او که توانست طی یک روز گواهینامه رانندگی الکترونیکی بگیرد از بهبود زیرساخت ها و هموارتر شدن جاده ها می گوید

به گفته عمر امنیت در دیالی کامل نیست اما نسبت به قبل بهتر شده است. همه همکارانش به اندازه او خوش بین نیستند اما وی نیمه پر لیوان را می بیند «فکر نمی کنم کشورهای اروپا از ابتدا مثل الان بودند؛ انها نیز یک روند طولانی را طی کردند و موانع زیادی را پشت سر گذاشتند تا به آرامی بهتر شدند. من معتقدم که ما نیز باید این مراحل را طی کنیم»

*منبع: آسوشیتدپرس

مترجم: فاطمه رادمهر