به گفته مقامات ترکیه و سوریه بیش از 50000 نفر در 6 فوریه جان خود را از دست دادند که بیشتر آنها در ترکیه بودند. این بزرگترین فاجعه طبیعی بود که در بیش از صد سال گذشته دو کشور را درنوردیده است. دیوید بیزلی مدیر جهانی غذا در جریان بازدید از مناطقی که بیشترین آسیب را از زمین لرزه دیده اند، وضعیت را غیرقابل درک، ویرانگر و آخرالزمانی توصیف کرد و گفت که منطقه به شهر ارواح تبدیل شده است.
بلایای طبیعی در عین حال که نشان دهنده پیشرفت یا عقب ماندگی یک منطقه از حیث زیرساخت هاست، در بسیاری از اوقات میزان رشد تفکر اجتماعی را نیز نشان می دهد.
در جهان عرب شخصیت های مذهبی همچنان یکی از ارکان مهم جامعه هستند اما واکنش آنها در قبال زلزله ترکیه-سوریه لزوم بازنگری در روایات مذهبی را نشان می دهد.
عبدالله رشدی فارغ التحصیل الازهر در ویدئویی که در صفحه فیسبوک خود منتشر کرد، مدعی شد که بلایای طبیعی شاهدی بر افزایش فساد در بین آسیب دیدگان است. اظهارات این روحانی مصری با موجی از انتقادات مواجه شد و مردم یادآوری کردند که بسیاری از آسیب دیدگان آوارگان جنگ سوریه هستند اما رشدی در پاسخ به انتقادات گفت که منطق انتقام الهی فراتر از درک بشر است.
ابواسحاق الحوینی از مخالفان رژیم مصر نیز نظرات مشابهی داشت؛ این روحانی سلفی گفت که فاجعه اخیر هشداری بود به بازماندگان که به صراط مستقیم باز گردند. در همین زمینه سامی خضر روحانی شیعه لبنانی در توئیتی ضمن بیان اینکه زلزله یادآور عظمت خداوند است، نوشت زلزله همچنین هشداری به مؤمنان است تا از مسیر گناه و غفلت رویگردان شوند. توئیت خضر نیز مورد انتقاد شدید برخی از مردم قرار گرفت و او در پاسخ به انتقادات گفت که ملحدین و چپ ها حرف او را نفهمیده اند. وی همچنین شبکه های اجتماعی را به دلیل اینکه به مخالفان اجازه بیان نظرات متفاوت می دهد، مورد انتقاد قرار داد.
در بین مسیحیان برخی در شبکه های اجتماعی لبنان این نظر را به اشتراک گذاشتند که زمین لرزه انتقام الهی بوده است زیرا دو سال قبل ترکیه ایاصوفیه را تبدیل به مسجد کرد. اما پدر روحانی عبده ابوقاسم رئیس مرکز رسانه های کاتولیک در لبنان ویدئویی منتشر کرد که در آن ضمن رد این تفاسیر، می گفت در مسیحیت مجازات مجرمان توسط خداوند پذیرفته نیست و مردم نباید از روی ترس به خدا و مذهب باور داشته باشند. با این حال او در همان ویدئو از بی خدایان، طرفداران سقط جنین و حامیان همجنس گرایی خواست تا به سوی خدا بازگردند و از وقایع اخیر درس گیرند.
رواج این گفتمان در بین شخصیت های مذهبی از گروههای مختلف نشان می دهد که روحانیت تا چه اندازه از فجایع انسانی برای اهداف خود استفاده می کند.
مصطفی حسنی واعظ مصری در واکنش به موج خشمی که نسبت به این اظهارات براه افتاد، ویدئویی در وبسایت خود منتشر کرد و با استناد به احادیث مدعی شد که گرچه بلایای طبیعی قبل از اسلام عذاب الهی بوده، ولی پس از اسلام خداوند این بلایا را رحمتی بر امت اسلام قرار داد زیرا قربانیان بلایای طبیعی جایگاه شهدا را در پیشگاه خدا دارند.
دکتر ایاد القنیبی واعظ اردنی ضمن موافقت با حسنی که این بلا باعث بالا رفتن درجه انسان مسلمان در آخرت می شود و قربانیان مسلمان شهید هستند، افزود که بلایای طبیعی برای انسان کافر همچنان حکم مجازات و عذاب را دارد.
روحانیونی که زلزله را انتقام الهی به دلیل عدم رعایت احکام و دستورات دین می دانند، از فجایع طبیعی بهره می برند تا مردم را به بازگشت به آموزه های دین خود فراخوانده و پیروان بیشتری جذب کنند.
در مرام آنها قربانیان زلزله در دسته گنهکاران جای می گیرند ولی چنین اظهاراتی به جای اینکه مراد و هدف روحانیون را برآورده کند، بیشتر واکنش های خشمگینانه مردم را بر می انگیزد؛ چنانکه در مورد زلزله ترکیه-سوریه شاهد بودیم که منتقدان، روحانیون را به دلیل اظهارات غیرانسانی مورد سرزنش قرار دادند و بحث های گسترده ای را در مورد ماهیت عدل الهی براه انداختند.
اما همه روحانیون رویکرد مشابهی در مورد زلزله سوریه-ترکیه نداشتند. برخی از چهره های دینی با قربانیان همدردی کردند و آنها را شهید خواندند و از هم لباسان خود خواستند به جای تمرکز بر ریشه زلزله، به رنجی که مردم آسیب دیده می برند توجه کنند. البته در این میان برخی از روحانیون مسلمان صرفا مسلمانان را شهید دانستند و همدردی خود را معطوف آنان کردند.
برخی دیگر از روحانیون به ویژه سوری ها از موضع گیری مذهبی یا ارائه توضیح متافیزیکی در این خصوص پرهیز کردند و شوک اجتماعی ناشی از این زلزله بر آنان تأثیر بیشتری گذاشته بود. به عنوان مثال دکتر محمدراتب نابلسی صرفا به خانواده قربانیان تسلیت گفت و از مؤمنان خواست به بازماندگان کمک کنند و این عمل را بهترین عبادت در زمانه کنونی توصیف کرد.
دکتر محمد حبش با نگاهی خود انتقادی در فیسبوک نوشت: «ما چقدر احمقانه و غیرانسانی منتظر سونامی و زلزله هستیم تا فرهنگ سرزنش را بکار گیریم و از انتقام و خشم خدا حرف بزنیم».
حبش نه تنها از ارائه تفسیر مذهبی که در آن زلزله زدگان محکوم می شوند پرهیز کرد، که در راستای آسایش بازماندگان، احکامی شرعی را برای فرزندخواندگی کودکانی که والدین خود را در زلزله از دست دادند تدوین نمود.
در آخر اینکه در کشورهای غیردموکراتیک نگاه انتقادی به شدت محدود است؛ چهره های مذهبی نگاه انتقادی خود را به قربانیان معطوف می کنند و با دوری کردن از انتقاد از مهندسان و کارمندان دولت که کوتاهی های آنها منجر به تعداد بالای قربانیان می شود، می کوشند تا رابطه شان با دولت و دستگاههای دولتی دچار خدشه نشود. این گفتمان رایج مذهبی نشان می دهد صداهایی که بدون توجه به مذهب بر انسانیت متمرکز است، باید تقویت و حمایت شود.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما