سال 2013 زمانی که به عنوان روزنامه نگار در جریان جنگ داخلی جمهوری آفریقای مرکزی به این کشور سفر کردم، پی به قتل عام هایی بردم که حتی در فاصله پنج کیلومتری از محل جنایت، مردم از آن بی اطلاع بودند. علت این امر این بود که سربازان پس از کشتن صدها غیرنظامی مظنون به کمک به شورشیانِ غرب کشور، آنتن های رادیو را تخریب کرده بودند تا اخبار منتشر نشود. مردم هم از ترس رفتارهای انتقام جویانه جرأت نمی کردند که در مورد این قتل ها صحبت کنند لذا تا ماهها هیچ مدرکی در مورد این کشتارها وجود نداشت
کشته شدگان در درگیری های جمهوری آفریقای مرکزی تاکنون شمارش نشده اند. جنگ در جمهوری دموکراتیک کنگو –مرگبارترین جنگ جهان از زمان جنگ جهانی دوم- تنها زمانی که خشونت به بالاترین حد خود رسید، به شکل مختصری در روزنامه ها انعکاس یافت. در آمریکای لاتین صدها فعال محیط زیست که شجاعانه از جنگل ها، کوهها و رودخانه ها دفاع می کنند، کشته شده اند و خبر قتل بسیاری از آنها صرفا در حد یک پاورقی در روزنامه ها گزارش شده است. دلایل این امر را می توان در دو چیز جست: نخست در بی علاقگی به حوادثی که در مناطق دوردست رخ می دهد و دوم در بی علاقگی به جنایاتی که نسبت به مردمانی که چندان شبیه خود نمی دانیم واقع می شود. ما در مورد قربانیان مختلف در جهان، به یک اندازه غمگین نمی شویم و احساس همدردی نمی کنیم
یکی دیگر از مشکلاتی که وجود دارد، فقدان رسانه های خبری بین المللی در کشورهای جهان سوم است. این امر باعث می شود اخبار کشورهایی همچون کنگو یا جمهوری آفریقای مرکزی قبل از آنکه به گوش مردم نیجریه یا هند برسد، به لندن و نیویورک برود. این بدان معناست که غربی ها در ابتدا اخبار را بر اساس نگاه و نظر خود فیلتر کرده و سپس روی انتن می فرستند؛ در بسیاری از موارد هم خبر را به کل نادیده می گیرند
بسیاری از اتفاقات تلخی که در کشورهای جهان سوم رخ می دهد، با شهامت فردی خبرنگاران به دست ما می رسد. همانطور که در کتاب جدیدم به تفصیل توضیح دادم، سال 2013 که از شهر بوار در جمهوری آفریقای مرکزی گزارش می دادم، با یک کشیش لهستانی به نام میرک ملاقات کردم. او به من گفت شهر بوهونگ اخیرا مورد حمله قرار گرفته است؛ در آن شهر سربازان به کلیسا حمله کرده و برای تأمین چوپ مورد نیاز خود، درب کلیسا را دزیده اند. میرک می خواست به بوهونگ برود و درب جدیدی برای کلیسا ببرد. من تصمیم گرفتم او را در این مسیر همراهی کنم
در طول راه میرک در هر روستایی توقف می کرد، مردم با شنیدن صدای ماشین فرار می کردند زیرا نمی دانستند که آیا ما سربازانی هستیم که برای کشتن آنها آمده ایم یا نه. سرانجام پس از بوق زدن های ممتد، یک نفر از پشت خانه ها به سمت ما دوید و کاغذی را از پنجره داخل انداخت؛ در روستاهای دیگر نیز همین اتفاق تکرار شد
برگه را که نگاه کردم، دیدم در آن اسامی افراد کشته شده، زخمی و بیمار و داروهای مورد نیاز آنها، غذا و آب فهرست شده است. میرک کاغذهای جمع آوری شده را به بوار برد و به سازمان های غیردولتی بین المللی تحویل داد تا برای کمک بروند
آن دهکده ها از جهان جدا افتاده بودند اما گزارش فجایعی که در آنها رخ داده بود، با شجاعت یک راهب جمع آوری شد. سازمان های بین المللی منطقه و کلیسای کاتولیک که میرک برای آن کار می کرد، به فداکاری او پی بردند ولی وی برای جهان ناشناخته ماند و در اخبار نامی از او برده نشد
در بسیاری از روستاهای جمهوری آفریقای مرکزی، باید منتظر می ماندیم تا بازماندگان قتل عام فرار کنند و آنچه را اتفاق افتاده است گزارش دهند. اما حتی وقتی کسی زنده بیرون می آمد، از صحبت کردن می ترسید و به این ترتیب جزئیات قتل عام ناشناخته باقی می ماند. وقتی هم با گذشت هفته ها اخباری دهان به دهان منتشر می شد، آنقدر دیر شده بود که دیگر نمی شد برای کمک کاری کرد
علیرغم پیشرفت تکنولوژی در جهان، درگیری هایی مانند آنچه در جمهوری آفریقای مرکزی جریان دارد هنوز مخفی باقی می ماند و عاملان و قربانیان اغلب شناخته نمی شوند
غفلت از جنگ در چنین مناطقی، نتیجه ادامه استیلای نگاه استعماری بر شبکه های خبری بین المللی است. ما اغلب در شبکه های خبری مهم دنیا شاهد داستان و اخبار مشابهی هستیم؛ خبرنگاران از واشنگتن و لندن همزمان به یک نقطه پرواز می کنند تا برای ما کمابیش یک داستان را بگویند. روزنامه نگاران محلی برای اینکه اخبار و گزارش های خود را به این شبکه ها بفروشند، دچار چالش می شوند و این همان تجربه ای است که من از سال 2005 در مواجهه با اخبار کنگو و جمهوری آفریقای مرکزی با آن مواجه بودم. اگر یک خبرنگار غربی وارد قضیه شود و اتفاقی را گزارش دهد، انوقت است که خبر برای مخاطب غربی مهم جلوه می کند
جودیت باتلر فیلسوف آمریکایی می نویسد: «رسانه های خبری برخی از جنگ ها را کمتر از برخی دیگر ارزش گذاری می کنند و خشم و غم خود را نسبت به همه یکسان نشان نمی دهند؛ چنانکه در برخی جاها کل جمعیت نابوده شده ولی در رسانه ها این نگاه وجود ندارد که حادثه ای فجیع رخداده است». استیلای این نگاه، غفلت از درگیری هایی که در مناطق دوردست در حال رخ دادن است را تشدید کرده و چالش پوشش اخبار این مناطق را بیشتر می کند
در جمهوری آفریقای مرکزی رسانه های محلی اطلاعات کمی از حومه های شهر دریافت می کنند زیرا توان تأمین هزینه های سفر خبرنگاران را ندارند. یک خبرنگار به من گفت که احتمالا در 250 کیلومتری پایتخت قتل عام رخ داده است. چند روز طول کشید تا با موتور سیکلت به اعماق جنگل برسیم. ژنرالِ ارتش، روستا را آتش زده بود؛ سقف کاهگلی خانه ها سوخته بود و مردم به جنگل گریخته بودند. روستا خالی به نظر می رسید؛ فریاد زدیم «ما سرباز نیستیم بیرون بیایید». زنی بیرون آمد اما عجیب آنکه نخستین درخواست او غذا و دارو نبود؛ او می خواست ما مردم را از وضعیت روستا مطلع کنیم. این همان چیزی است که بازماندگان هولوکاست از سربازان و خاخام های آمریکایی که انها را از اردوگاه کار اجباری آزاد کرده بودند، می خواستند؛ فراموش نشدن اتفاقاتی که بر انها رفته بود به اندازه آب و غذا برایشان مهم بود. اگر دیگران از این فجایع اطلاع پیدا کنند، می توان امیدوار بود که کسی در قدرت پیدا شود که به آنها کمک کند و مانع از تکرار آن فجایع شود
این قدرت و فایده روزنامه نگاری است؛ خبرنگاران می توانند از شدت جنایت جنگی بکاهند، جلوی سوء استفاده از قدرت را بگیرند و قدرتمندان را مسئول و پاسخگو کنند
اما برای این منظور باید جلوی نگاه استعماری در تولید و پخش اخبار گرفته شود. جهان سوم باید اطمینان حاصل کند که اخبار رویدادهای این منطقه برای جهان به اندازه رویدادهای غرب اهمیت دارد. کشورهای ثروتمند آفریقایی همچون نیجریه، کنیا و آفریقای جنوبی باید به کنگو و جمهوری آفریقای مرکزی خبرنگار بفرستند. رسانه های غربی باید گشودگی بیشتری نسبت به خبرنگاران مستقل که از درگیری های مناطق دوردست گزارش تهیه می کنند، داشته باشند و اجازه انتشار خبر را به آنها بدهند. روزنامه نگاران برزیلی باید درباره مدافعان محیط زیست که قتل آنها در رسانه های خبری مکزیک گزارش نشده است، تحقیق کنند
بر اساس گزارش سازمان غیرانتفاعی بین المللی global witness در دهه گذشته 1700 مدافع محیط زیست در سراسر جهان کشته شده اند. دو سوم این مرگ و میرها در آمریکای لاتین بوده است. این درحالی است که پوشش خبری از این قهرمانان که با بزرگترین مشکل عصر ما می جنگند، بسیار کم بوده است. ما باید تمام درگیری های بزرگ جهان را گزارش دهیم؛ هم برای محافظت از آنانکه در معرض خطر هستند و هم برای دفاع از محیط زیست که برای حفظ حیات ما ضروری است
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما