اختلاف ایران و روسیه در خاورمیانه

علیرغم عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای، حمایت کامل از دولت روسیه در جریان شورش گروه واگنر وادامه حمایت ایران از روسیه در طول جنگ اوکراین، وزارت امور خارجه روسیه ترجیح داد در موضوع اختلاف ایران و امارات برسر جزایر سه گانه، طرف امارات را بگیرد

وزارت امور خارجه ایران بر اساس عرف دیپلماتیک، سفیر روسیه را احضار کرد تا به اقدام وزارت خارجه روسیه اعتراض کند و از روسیه خواست تا «موضع خود را در این خصوص تصحیح نماید»

همچنین سفیر ایران در روسیه با نماینده رئیس جمهور آن کشور در امور خاورمیانه و نیز معاون وزیر امور خارجه روسیه در مسکو دیدار کرد. خبرگزاری رسمی روسیه تاس این گفتگوها را بخشی از «مشکلات گسترده تر خاورمیانه» توصیف نمود

روسیه در واکنش به ناراحتی ایران، بر موضع خود ثابت قدم ماند و در اظهارات دیپلماتیک خود به جای خلیج فارس از واژه خلیج استفاده کرد

اما این رفتار روسیه، نه نشانه قدرت این کشور که گویای ضعف او است

روسیه تابه حال در دستیابی به اهداف خود در اوکراین ناکام بوده و نتوانسته است جلوی گسترش ناتو را بگیرد. چنانکه شاهد بودیم ترکیه علاوه بر حمایت از عضویت سوئد در ناتو، حمایت خود را از عضویت اوکراین نیز اعلام کرد. اوکراین از حمایت همه جانبه غرب برخوردار است و هیچ چشم اندازی برای دادن امتیاز به مسکو و صلح با آن وجود ندارد

در حالی که ایران به حمایت از روسیه از طریق ابزارهای نظامی، سیاسی و دیپلماتیک ادامه می دهد، مسکو می ترسد که تهران از این حمایت به عنوان ابزار چانه زنی در مذاکرات با غرب برای دستیابی به توافق هسته ای استفاده کند

دو کشور ایران و امریکا در تلاش برای دستیابی به توافقی غیررسمی و نانوشته هستند. احتمال چنین توافقی، روسیه را نگران کرده است زیرا بر اساس شنیده ها ایران متعهد می شود که نه تنها همکاری خود را با بازرسان بین المللی هسته ای گسترش دهد، که از فروش موشک های بالستیک به روسیه خودداری کند و حمله به پیمانکاران آمریکایی در سوریه و عراق را متوقف نماید

روسیه به عنوان شریک امنیتی ایران، از مفاد این توافق راضی نیست

واکنش مقامات ایران به روسیه در مقایسه با موضع مشابه دولت چین در قبال جزایر سه گانه، بسیار بیشتر بود. این امر نشان می دهد که تهران روسیه را کشوری ضعیف و شکننده می داند و معتقد است از آنجا که روسیه فاقد قدرت دیپلماتیک، سیاسی و اقتصادی است، نمی تواند از روابط بین ایران و اعراب، به عنوان اهرمی علیه ایران استفاده کند

از این رو رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران در واکنش به مواضع اخیر روسیه، حمایت ایران از روسیه را مشروط دانست

محسن رضایی اعلام کرد که روابط ایران با روسیه ناشی از ضعف نیست و روسیه باید مواضع خود را اصلاح کند

ولایتی مشاور رهبر ایران در امور بین الملل نیز مواضع روسیه را ساده لوحانه دانست

اینکه سیاستمداران محافظه کاری همچون جواد لاریجانی و باقر قالیباف روسیه را بدلیل «بازی در زمین آمریکا» و «کمک به غرب در بی ثبات کردن خلیج فارس» سرزنش کنند، جای شگفتی دارد

هزینه های سیاسی و دیپلماتیک بالای حمایت از روسیه در جنگ اوکراین، ممکن است باعث شود ایران در سیاست خود در اوکراین تجدیدنظر کند

بر اساس واکنش مقامات ارشد ایران، واضح است که روسیه قدرت خود را برای ایفای نقش اساسی در معادلات اقتصادی و امنیتی بین المللی از دست داده است. اتکای بیش از حد روسیه به تهدیدات و اقدامات نظامی، نتوانست نتایج مطلوب را برای این کشور بدست آورد. توسعه ناتو ادامه پیدا کرد؛ جمهوری های بیشتری در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی درهای خود را به روی اتحادیه اروپا گشودند و از فشار غرب بر روسیه پیروی نمودند

در چنین شرایطی حمایت نامحدود از حمله روسیه به اوکراین می تواند منافع ایران را به خطر انداخته و احتمال توطئه های سیاسی، امنیتی، نظامی و حقوقی غرب علیه تهران را افزایش دهد

جالب اینجاست که رهبر ایران در آخرین سخنرانی خود با بیان اینکه مردم اوکراین فقیر و بی پناه هستند، نشان داد که عملکرد روسیه و پیامدهای جنگ را مثبت نمی داند

ایران در بیانیه ای تأکید کرد که به عنوان بازیگری مسئول و تأثیرگذار، پیوسته بر اهمیت پایبندی کامل به اهداف و اصول منشور سازمان ملل و قوانین بین المللی مربوطه، از جمله اصل احترام به حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی کشورها تأکید دارد

علاوه بر این، تنش زدایی و عادی سازی روابط ایران و کشورهای عرب خلیج فارس با میانجیگری چین، شکستی دیپلماتیک برای روسیه بود. قبل از ابتکار چین، روسیه با پیشنهاد «امنیت جمعی در خلیج فارس» تلاش کرد تا خود را به عنوان یک قدرت دیپلماتیک بزرگ در مدیریت تنش های خاورمیانه معرفی کند

به گفته شهریار حیدری نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران، روسیه از عادی سازی روابط دیپلماتیک ایران با کشورهای عرب منطقه خشنود نیست

وی افزود: «با توجه به کاهش نقش غرب در منطقه و از آنجا که قدرت ایران سبب نگرانی کشورهای خلیج فارس است، روسیه تلاش می کند تا با تضعیف روابط ایران و اعراب، مشارکت و حضور خود را در منطقه تقویت نماید». از سوی دیگر روسیه دیگر نقش مهمی در مذاکرات غیرمستقیم هسته ای ایران با آمریکا ندارد و چین نقش میانجی و ناظر بر روند کاهش تنش بین ایران و اعراب را بر عهده گرفته است

با این وجود کشورهای عرب بر اساس بیانیه مشترک شورای همکاری خلیج فارس و روسیه، همچنان برای مسکو نقش مهمی در کنترل رفتار منطقه ای ایران قائل هستند و معتقدند که وزن دیپلماتیک و سیاسی روسیه می تواند تهران را از تشدید تنش در منطقه باز دارد. در همین راستا در بیانیه، قبل از آنکه به مسئله جزایر سه گانه اشاره شود، مسئله امنیت دریایی و آبراه ها در منطقه، تهدید خطوط کشتیرانی و تجارت بین الملل و تأسیسات نفتی مورد اشاره قرار گرفته بود. ضمن اینکه اگر مذاکرات هسته ای به بن بست برسد، ممکن است تنش ها و درگیری های منطقه بار دیگر شعله ور شود. در این صورت روسیه شریکی مفید برای اعراب خواهد بود؛ شریکی که می تواند تصمیمات و رفتارهای ایران را در منطقه کنترل کند

نگاهی که کشورهای خلیج فارس به روسیه دارند، فضایی برای مانورهای سیاسی و دیپلماتیک به مسکو می دهد. مسکو در ظاهر از عادی سازی روابط ایران و اعراب استقبال می کند اما اختلافات منطقه ای بهترین راه برای حفظ منافع امنیتی و اقتصادی این کشور است.

منبع: میدل ایست ای 

آیا روسیه واقعا در کنار امارات و در مقابل ایران ایستاده است؟

اخیرا گزارش های زیادی در مورد خشم ایران از روسیه بدلیل جانبداری مسکو از امارات در موضوع جزایر سه گانه منتشر شد

سه جزیره تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی در زمان محمدرضا شاه به تصرف ایران درآمد. کنترل این جزایر –پیش از خروج بریتانیا از امارت هایی که سال 1971 کشور امارات متحده عربی را تشکیل دادند- در دست بریتانیا بود. زمانی که انگلیسی ها در حال ترک منطقه بودند، نیروهای شاه سه جزیره را تصرف کردند. از ان زمان تاکنون این جزایر در کنترل ایران باقی مانده اند و امارات در بازپس گیری آن ناموفق بوده است. هیچ یک از شریکان امارات از جمله آمریکا حاضر به کمک به این کشور در بازپس گیری جزایر نشده؛ با این حال امارات بارها ادعای خود را در طول این سالها تکرار کرده است

10 ژوئیه بیانیه مشترکی در نشست شورای همکاری روسیه و خلیج فارس -که در مسکو برگزار شد- صادر شد که در آن کشورهای حاضر، خواستار مذاکرات دوجانبه با دیوان بین المللی دادگستری مطابق با قواعد حقوق بین الملل و منشور سازمان ملل متحد شده بودند

این بیانیه ممکن است بی اهمیت به نظر برسد ولی در ایران با واکنش بسیار منفی مقامات و مردم مواجه شد. 12 ژوئیه الکسی ددوف سفیر روسیه در تهران به وزارت امور خارجه ایران احضار شد و از مسکو خواسته شد «موضع خود را اصلاح کند»

بسیاری از ایرانیان نیز نسبت به توئیت وزارت خارجه روسیه درباره این نشست واکنش منفی نشان دادند و گفتند در این توئیت باید از خلیج فارس به جای خلیج استفاده می شد

پس از سالها تنش، روابط بین ایران و امارات در اگوست 2022 بهبود یافت و دو کشور توافق کردند روابط دیپلماتیک کامل خود را از سر بگیرند. پیشتر در سال 2016 و در پی حمله به نمایندگی های دیپلماتیک عربستان در تهران و مشهد در واکنش به اعدام باقر النمر، روابط ایران و امارات کاهش یافته بود

علیرغم بهبود رابطه، ایران مالکیت خود را بر جزایر سه گانه واقعیتی ثابت می داند و حاضر به مذاکره با امارات نیست؛ به دیوان بین المللی دادگستری نیز اجازه ورود و تصمیم گیری در این حوزه را نمی دهد. با توجه به حمایت نامحدود تهران از مسکو در جنگ اوکراین، از جمله فروش پهپاد به روسیه و کمک به ساخت کارخانه تولید پهپاد در خاک آن کشور، حمایت مسکو از موضع امارات و شورای همکاری خلیج فارس برای تهران بسیار ناراحت کننده است

چرا مسکو چنین موضعی گرفت؟ یک احتمال این است که روسیه باتوجه به تحریم های بین المللی، امیدوار است صادرات خود را به امارات و سایر کشورهای خلیج فارس افزایش داده و آنها را تشویق به سرمایه گذاری در خاک خود کند. این امتیازی است که ایران به دلیل تحریم ها و مشکلات اقتصادی اش نمی تواند به روسیه بدهد. تجارت روسیه و امارات در سال 2022 با 68% افزایش به 9 میلیارد دلار رسید که عمده این تجارت را صادرات روسیه به امارات (8.5 میلیارد دلار) تشکیل می داد. اهمیت همکاری با کشورهای خلیج فارس برای روسیه به اندازه ای است که حاضر است علیرغم وابستگی به کمک های نظامی ایران، خواسته های تهران را نادیده بگیرد

در مقابل، امارات و سایر کشورهای شورای همکاری از این موضع مسکو خشنود هستند. از منظر آنها این موضع گیری نشان می دهد که تصمیم آنها برای مقاومت در برابر درخواست های آمریکا -مبنی بر فاصله گرفتن کشورهای عرب خلیج فارس از روسیه و همراهی با تحریم اقتصادی مسکو- درست بوده است و همکاری آنها با روسیه بی نتیجه نبوده است

اما با توجه به تلاش تهران و ابوظبی برای بهبود رابطه فیمابین، نباید در مورد این بیانیه اغراق کرد و ان را حائز اهمیت بسیار دانست. مسکو و تهران هر دو می دانند که ایران با امارات بر سر جزایر سه گانه مذاکره نمی کند، چه رسد به اینکه به دیوان بین المللی دادگستری اجازه داوری دهد. بیانیه روسیه و شورای همکاری هیچ تغییری در این واقعیت ایجاد نمی کند که تهران همچنان کنترل جزایر را در دست دارد و این وضعیت همچنان ادامه خواهد یافت

منبع: شورای آتلانتیک