چرا ایران عقب نشینی نمی کند؟
28 ژانویه شبه نظامیان عراقی مورد حمایت ایران یک حمله پهپادی به پایگاه آمریکا در اردن انجام دادند که به کشته شدن سه سرباز منجر شد. بلافاصله بایدن و دیگر مقامات دولت اعلام کردند که واشنگتن در زمان و مکان مناسب پاسخ حمله را خواهد داد ولی این تلافی تا 2 فوریه طول کشید. علاوه بر این گرچه بایدن علنا ایران را مسئول نهایی این حمله دانست ولی در پاسخ، نه خاک ایران، که سوریه و عراق را هدف قرار داد
یک روز بعد هم نیروی ائتلاف به رهبری آمریکا حوثی ها را در 13 نقطه در یمن مورد حمله قرار دادند. از قضا –علیرغم توصیه فرماندهی مرکزی آمریکا- دولت بایدن سه سال پیش حوثی ها را از لیست گروههای تروریستی حذف کرده بود و 17 ژانویه بار دیگر آنها را در لیست گروههای تروریستی قرار داد
منتقدان می گویند اعلام بایدن در مورد برنامه های آمریکا برای تلافی جویی، این فرصت را به ایرانیان داد تا اهداف احتمالی آمریکا را از نیروهای خود تخلیه کنند. گرچه گفته می شود در این حملات چهل نفر کشته شدند ولی مشخص نیست که چند نفر از آنها ایرانی بوده اند. با توجه به سیگنال هایی که آمریکا قبل از عملیات فرستاد، می توان مطمئن بود که مقامات ارشد ایرانی قبل از بلند شدن بمب افکن های آمریکا، به مکان های امن فرار کرده بودند
برخی منتقدان از واشنگتن می خواهند تا از خود ایران انتقام بگیرد. آنها استدلال می کنند که حمله به نیروهای نیابتی، این نیروها را از ادامه حملات خود به نیروهای آمریکایی و کشتیرانی بین المللی منصرف نکرده است ولی دولت بایدن با این استدلال که حمله به ایران می تواند به بروز جنگی گسترده تر در خاورمیانه دامن بزند، از این کار اجتناب کرده است
در درگیری بین ایران و آمریکا ما شاهد وضعیتی هستیم که می توان آن را خودبازدارندگی نامید؛ به عبارت دیگر راهبردی که واشنگتن در پیش گرفته است، باعث بازدارندگی ایران نشده بلکه جلوی آمریکا را برای تشدید تنش گرفته است. در مورد جنگ روسیه و اوکراین نیز همین وضعیت حاکم بود. ما شاهد بودیم که ترس آمریکا از اینکه مسکو بخواهد از سلاح های هسته ای استفاده کند، باعث شد که واشنگتن ماهها از تحویل تسلیحات مورد نیاز کیف خودداری نماید. در نهایت زمانی که آمریکا سامانه های دفاع هوایی پاتریوت، خودروهای زرهی و موشک های ATACMS را به اوکراین داد، پوتین به هیچکدام از تهدیدات خود عمل نکرد؛ حال اگر این سیستم ها یک سال پیش وارد اوکراین شده بود، شاید وضعیت جنگ کاملا متفاوت بود. بنابراین خودبازدارندگی غیرضروری آمریکا باعث شد که واشنگتن نتواند به هدف خود مبنی بر توانمند ساختن اوکراین برای بازپس گرفتن سرزمین هایش دست یابد.
حالا دولت بایدن دارد همین رفتار را در قبال تهران نشان می دهد؛ گرچه ایران ابرقدرت هسته ای نیست و قدرتی بسیار کمتر از آمریکا دارد ولی همچون روسیه توانسته است بازدارندگی ایجاد کند و مانع از تشدید تنش توسط واشنگتن شود. به عبارت دیگر ایالات متحده با وجودی که می تواند علیه ایران اقدام کند، به خاطر ترس از بروز جنگی گسترده تر –به ویژه در سال انتخابات- منفعلانه رفتار نموده و حاضر نیست خطر اغاز جنگی دیگر در خاورمیانه را بپذیرد. منتقدان دولت بایدن، پذیرش اینکه ایران –که نسبت به واشنگتن بسیار ضعیف تر است- توانسته در برابر آمریکا بازدارندگی ایجاد کند را، بسیار سخت می دانند لذا از اصطلاح خودبازدارندگی استفاده می کنند
واقعیت این است که شبه نظامیان مورد حمایت ایران علیرغم افزایش حملات به تأسیسات و پرسنل خود، حاضر نیستند تسلیم خواست واشنگتن شوند و ایران نیز که تاکنون موفق شده از حمله آمریکا به خاک خود جلوگیری کند، از خود تصویر کشوری امن را به نمایش گذاشته است. تا زمانی که ایران در امنیت باشد ،حمایت از نیروهای نیابتی را متوقف نخواهد کرد و آنها نیز بی توجه به حملات آمریکا به حملات خود به نیروهای آمریکایی و کشتیرانی بین المللی ادامه خواهند داد
آیا بایدن از ایران می ترسد؟
10 اکتبر 2023 تنها سه روز پس از حمله حماس به اسرائیل، بایدن پیامی صادر کرد: «به هرکس می خواهد از وضعیت فعلی بین حماس و اسرائیل سوء استفاده کند یک کلمه می گویم: نکن.» اما این تهدید در عمل منجر به واکنش شدید آمریکا نشد
همه از جمله بایدن می دانند که ایران مسئول حمله به نیروهای آمریکایی در اردن است؛ همچنین می دانند که چه کسی پشت 150 حمله موشکی و پهپادی شبه نظامیان عراقی به نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه بوده است و چه کسی مسئول حمله حوثی ها به کشتی ها در دریای سرخ است. قبل از حملات تلافی جویانه روز جمعه، دولت بایدن اقدامات تحریک آمیز شبه نظامیان شیعه در عراق و سوریه را بدون پاسخ گذاشته بود و تنها حملاتی را علیه حوثی ها ترتیب داده بود؛ ولی بالاخره پس از روزها هشدار، کاخ سفید شروع به هدف قرار دادن گروههای نیابتی ایران کرد
علیرغم اقدامات تشدید کننده ایران که منجر به آسیب رساندن و کشته شدن نظامیان آمریکایی شده است، جان کربی عضو شورای امنیت ملی بارها اعلام کرده است که دولت بایدن بدنبال تشدید درگیری نیست و این پیام را به حکومت ایران رسانده که واشنگتن نمی خواهد با آنها بجنگد
ولی در شرایطی که آمریکا از تشدید درگیری پرهیز می کند، تهران هیچ ابایی از این کار ندارد. متیو کرونیگ مدیر مرکز استراتژی و امنیت شورای اتلانتیک می نویسد: «هرچه مزیت یک کشور در قدرت هسته ای بیشتر باشد، از تشدید درگیری ترس کمتری دارد زیرا می داند که می تواند طرف مقابل را تسلیم کند و اهداف خود را محقق نماید». درحال حاضر ایران از نظر توان هسته ای یارای مقابله با آمریکا و متحدانش را ندارد؛ همچنین اقتصادش یک شصتم اقتصاد آمریکا است، هیچ جنگنده پیشرفته و نسل پنجمی ندارد، فاقد ناو هواپیمابر، بمب افکن و یک نیروی دریایی قوی است؛ ولی برخلاف نظر کرونیگ این آمریکا است که از تشدید تنش و جنگ با ایران دچار هراس شده است و ایران همچون دانش آموز قلدر مدرسه، حاضر است با هر کشوری حتی ایالات متحده وارد دعوا شود. به عبارت دیگر ایران تا زمانی که دلیل کافی برای عقب نشینی نیافته، به تشدید تنش ادامه می دهد و واشنگتن نه تنها دلیلی برای عقب نشینی به ایران نداده که با انفعال خود، این کشور را تشویق به ادامه رویکردش کرده است
حوثی های مورد حمایت ایران تاکنون دهها حمله علیه کشتی ها در دریای سرخ و خلیج عدن انجام داده اند و یک کشتی نیروی دریایی آمریکا را با استفاده از پهپاد و موشک های ساخت ایران هدف گرفته اند .کشتی ها دیگر نمی توانند بدون خطر از دریای سرخ به سمت کانال سوئز حرکت کنند و مسیرهای جایگزین و طولانی تری را در پیش گرفته اند؛ اقدامی که هزینه سوخت و بیمه را افزایش داده است. ولی پاسخ آمریکا در برابر این اقدامات چه بوده؟ هشدارهای شفاهی و چند حمله هدفمند علیه مواضع حوثی ها.
دهه 1980 ریگان رئیس جمهور وقت آمریکا استراتژی «صلح از طریق قدرت» را در پیش گرفت و با تشدید درگیری، موفق شد اتحاد جماهیر شوروی را در آستانه نابودی قرار دهد. سال 2018 ترامپ با خروج از برجام و تحریم های حداکثری، به ایران هشدار داد و وقتی سال 2019 ایران یک پهپاد آمریکایی را سرنگون کرد و به تأسیسات آرامکو در عربستان حمله نمود، ترامپ با مجوز ترور سردار سلیمانی، دست به تقابل زد. ترور سلیمانی ضربه سختی به ایران بود و مقامات آن کشور تهدید به مقابله به مثل کردند ولی در طول دوران ریاست جمهوری ترامپ هیچ اقدام خاصی انجام ندادند
تشدید تنش نیاز به شجاعت و اعتماد به نفس دارد که به نظر می رسد بایدن فاقد هر دوی آنهاست. این ضعف منجر به این شده که ایران بدون دردسر، به اقدامات خود در منطقه خاورمیانه ادامه دهد. بایدن باید برتری آمریکا را باور داشته باشد، با شهامت دست به تشدید تنش زند و عقب نشینی جمهوری اسلامی را ببیند
ایران و آمریکا چطور می توانند گرفتار جنگی شوند که خواهانش نیستند؟
دو کشوری که خواهان جنگ نیستند و وقوع آن را فاجعه بار می دانند، آیا ممکن است بر اثر سیر حوادث، به سوی جنگ پیش روند؟ این مشکلی است که جو بایدن رئیس جمهور آمریکا و آقای خامنه ای رهبر ایران با آن دست به گریبان هستند
روز جمعه بایدن به تلافی حمله پهپادی 28 ژانویه توسط یک گروه شبه نظامی وابسته به ایران که منجر به کشته شدن سه سرباز آمریکایی و زخمی شدن بیش از 40 نفر شد، حملات نظامی گسترده ای را علیه شبه نظامیان نیابتی ایران در عراق و سوریه انجام داد؛ ولی افزود که می کوشد بدون ایجاد جنگی تمام عیار در مقابل تهران بازدارندگی ایجاد کند. بایدن در پاسخ به سؤال خبرنگاران در مورد اینکه آیا ایران در حمله 28 ژانویه مستقیما نقش داشته، گفت: «من آنها را مسئول می دانم زیرا آنها برای گروههایی که به ما حمله می کنند سلاح می فرستند». وی افزود: «ما به جنگ گسترده تری در خاورمیانه نیاز نداریم؛ من بدنبال چنین چیزی نیستم»
بر اساس ارزیابی ها ایران نیز چنین نگاهی دارد. بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که رهبر ایران خواهان جلوگیری از جنگ همه جانبه است و عمده تمرکز خود را روی حفظ سلطه سیاسی در داخل گذاشته است. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ایران پس از حمله روز یکشنبه آمریکا گفت که «ایران در تصمیم گیری های گروههای مقاومت دخالتی ندارد». ایران مدعی است شبه نظامیانی که مورد حمایت مالی، تسلیحاتی و آموزشی قرار می دهد، به تنهایی عمل می کنند و در حمله به اهداف غربی از ایران دستور نمی گیرند
حقیقت این است که تهران و واشنگتن علیرغم میل باطنی، خود را در معرض یک درگیری گسترده قرار داده اند. حمله پهپادی 28 ژانویه به پایگاه آمریکا در اردن، خطرات پیش روی نیروهای آمریکایی را که بدون مأموریتی مشخص در خاورمیانه باقی مانده اند، نشان می دهد. درحال حاضر 2500 سرباز آمریکایی در عراق هستند که به ارتش این کشور آموزش می دهند ؛چند صد تن دیگر نیز برای جلوگیری از ظهور مجدد داعش در سوریه و اردن باقی مانده اند. هریک از پرسنل نظامی آمریکا می تواند در آینده مورد هدف واقع شده و جرقه درگیری را بزند
از سوی دیگر اقدامات تلافی جویانه ایالات متحده و عدم کنترل کامل تهران بر شبه نظامیان نیابتی، خطر این گروهها را برای ایران نشان می دهد. فعلا تهران درگیری را از مرزهای خود دور نگه داشته است، ولی در صورت کشته شدن تعداد بیشتری از نیروهای امریکایی و ادامه حملات تلافی جویانه واشنگتن، ممکن است سرنوشت ایران به دست رهبران شبه نظامی عراقی و سوری نوشته شود.
بنابراین دو کشور با جنگ فاصله چندانی ندارند و کوچکترین تحول و سوء محاسبه ممکن است به انفجار منجر شود. وزیر خارجه آمریکا آنتونی بلینکن این هفته خطر جنگ را تأیید کرد و گفت: «از سال 1973 با وضعیتی خطرناک تر از وضعیت کنونی در منطقه خاورمیانه روبرو نبوده ایم»
استفان ورتهایم نویسنده کتاب «دنیای فردا: تولد سلطه جهانی آمریکا» معتقد است مشکل آمریکا این است که از زمان پایان جنگ سرد ،خود را متعهد به ایفای نقش پلیس جهان کرده است؛ درحالی که این نقش علاوه بر هزینه های زیادی که روی دوش کشور گذاشته، خطرات زیادی را نیز متوجه نیروهای آمریکایی کرده است
دولت های متوالی در آمریکا فکر می کنند حضورشان در کشورهای مختلف جهان، واکنش خشونت آمیز ملت های دیگر را برنمی انگیزد؛ ولی با گسترش ناتو به سمت مرزهای روسیه و تحریک روسیه و چین، حمله به عراق و تلاش برای بازسازی خاورمیانه، واکنش های منفی نسبت به آمریکا آغاز شد
ورتهایم اضافه می کند: «آمریکا دچار سردرگمی استراتژیک شده است و هیچ چیز بیش از حمله به پایگاه ایالات متحده در اردن، این سردرگمی را نشان نمی دهد. در پی عملیات علیه داعش چند هزار سرباز در عراق و سوریه و اردن مستقر شدند و با وجودی که داعش سالهاست شکست خورده و مأموریت این نیروها به پایان رسیده، آنها همچنان در این کشورها باقی مانده اند و به هدفی آسان برای حمله نیروهای متخاصم تبدیل شده اند»
استراتژی غلط آمریکا و قرار دادن نیروهایش در معرض تهدید بدون هیچ هدف و برنامه مشخصی، به سال 1983 برمی گردد. در آن سال حزب الله پادگان تفنگداران آمریکا را در لبنان بمباران کرد که منجر به کشته شدن 241 آمریکایی شد .نیروهای آمریکایی آن زمان به عنوان نیروهای حافظ صلح برای پایان دادن به جنگ داخلی لبنان، در خاک آن کشور مستقر شده بودند. ولی جان مک کین از اعضای کنگره، این انتقاد را مطرح کرده بود که سربازان آمریکایی در لبنان مأموریت مشخصی ندارند و حضورشان تنها آنها را به اهدافی آسان برای دشمنان آمریکا تبدیل کرده است
پس از جنگ عراق نیروهای آمریکایی در ابعاد گسترده تری در معرض تهدید و حمله قرار گرفتند و دشمنان آمریکا متوجه شدت آسیب پذیری ابرقدرت جهان در برابر پهپادها و بمب های دست ساز شدند
حمله به عراق همچنین سبب افزایش مخالفت و دشمنی با آمریکا شد. گروههای شبه نظامی نیابتی از جمله کتائب حزب الله سالهاست که به نیروهای امریکایی در منطقه به ویژه در عراق حمله می کنند. تحقیقات ارتش ایالات متحده در سال 2016 نشان داد که تنها پیروز جنگ عراق، ایران بوده است
تنش ها از زمان حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل بیشتر شده و زدوخوردهای روزانه بین گروههای نیابتی ایران و نیروهای آمریکایی و اسرائیلی در سراسر منطقه افزایش یافته است. جمهوری خواهان تندرو در امریکا فکر می کنند که بایدن باید با تهران رفتار تهاجمی تری داشته باشد. آنها ایران را مغز متفکر و رهبر نیروهای نیابتی می دانند. به گفته روئل مارک «ایرانیان، نیابتی های خود را تشویق و هدایت به قتل آمریکایی ها می کنند ولی ما در پاسخ، ایرانیان را نمی کشیم؛ به همین دلیل است که استراتژی جنگ نیابتی ایران بسیار موفق است»
ولی رایان کراکر سفیر سابق آمریکا در افغانستان معتقد است که تندروها در مورد میزان سلطه ایران بر گروههای شبه نظامی اغراق می کنند «شما باید بین متحدان تهران تفاوت قائل شوید؛ همه آنها نیابتی های ایران نیستند. حوثی ها از زمانی که یمن وجود داشته، در آنجا بوده اند. همچنین به همان اندازه که داعش نماینده ایران است، حماس را نیز می توان نیابتی ایران دانست؛ آنها گروههای تندروی سنی هستند درحالیکه جمهوری اسلامی شیعه است. ضمن اینکه ایران می دانست با ادامه حملات شبه نظامیان، دیر یا زود عده ای امریکایی کشته می شوند و تنش ها بالا می گیرد و گمان نمی کنم این چیزی است که ایران می خواست». درواقع خطر پیش روی ایران این است که نیروهای نیابتی اش از خط قرمزها فراتر روند و آمریکا را تحریک به انتقام جویی علیه ایران کنند
از آنجا که 9 ماه دیگر انتخابات آمریکا فرا می رسد، بایدن انتظار دارد که ترامپ او را به ضعف و تسلیم شدن در برابر ایران متهم کند؛ بنابراین مجبور است که به حملات علیه نیروهای آمریکایی پاسخ دهد. به گفته بلینکن این پاسخ «در طول زمان انجام شده و مرحله به مرحله خواهد بود»
به گفته کراکر مزیت استراتژی ایران در استفاده از نیروهای نیابتی این است که آمریکا را در حمله به این کشور دچار تردید می کند. «اگر ایران مستقیما به نیروهای آمریکایی حمله کرده بود، ما در واکنش متقابل تردید نمی کردیم ولی این استراتژی یک ایراد هم دارد و ان این است که اگر این شبه نظامیان خودسرانه و بدون اطلاع و مشورت با ایران وارد عمل شوند، ممکن است پای ایران را به جنگی ناخواسته بکشانند»
در روزهای پس از حمله 28 ژانویه به نظر می رسید که هم تهران و هم کتائب حزب الله از واکنش آمریکا نگران هستند و سعی در عقب نشینی و کاهش تنش دارند. کتائب حزب الله روز سه شنبه اعلام کرد که حمله به نیروهای آمریکایی را متوقف می کند؛ این نشان می دهد که دولت های عراق و ایران تحت فشار شدید قرار دارند و متعاقبا فشارها را بر این گروهها افزایش داده اند. شبه نظامیان همچنین تلاش کردند تا تهران را از نقش داشتن در این حمله تبرئه کنند؛ آنها در بیانیه ای گفتند: «برادرانِ ما در محور مقاومت، به ویژه جمهوری اسلامی، از فعالیت های جهادی ما بی اطلاع هستند و به تشدید تنش با نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه اعتراض دارند»
منتقدان جمهوری خواهِ بایدن حملات تلافی جویانه آمریکا را بیش از حد ملایم می دانند و می گویند رئیس جمهور باید واکنشی همچون ترور سردار سلیمانی توسط ترامپ در سال 2020 از خود نشان دهد ولی دولت ترامپ نیز احتیاط هایی انجام می داد و برای مثال بعد از ترور سلیمانی، به تهران پیام فرستاد تا نسبت به تشدید بیشتر تنش هشدار دهد؛ ضمن اینکه اساسا این سؤال مطرح است که حمله به سلیمانی تاچه اندازه بازدارنده بود
کوتاه سخن اینکه ایران در منطقه نیروهای نیابتی زیادی دارد که منتظر حمله هستند و آمریکا نیز نیروهای زیادی دارد که می توانند مورد هدف قرار بگیرند؛ این دو عامل احتمال بروز جنگی گسترده را همیشه زنده نگه می دارد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما