15 ژوئیه سه فرد مسلحِ عضو داعش، به مسجد امام علی متعلق به شیعیان در منطقه وادی کبیر در مسقط پایتخت عمان تیراندازی کردند و نخستین حمله جهادی ها را در تاریخ مدرن عمان رقم زدند. آنها پس از آنکه شش نفر را کشتند و پنجاه نفر را زخمی کردند، توسط پلیس کشته شدند. طبق اعلام پلیس، هر سه مهاجم تبعه عمان بودند. شب بعد از حادثه، داعش مسئولیت حمله را بر عهده گرفت و آن را بخشی از عملیات جهادی این گروه علیه شیعیان سراسر جهان اعلام کرد. سؤال این است که چرا اکنون چنین حمله بی سابقه ای در عمان رخ داده؟ و چگونه ایالات متحده می تواند به جلوگیری از تکرار آن کمک کند؟
نقش آفرینی اندک عمانی ها در عملیات های جهادی
دلیل اصلی اینکه چرا عمان پیش از این شاهد حملات جهادی نبوده، این است که تعداد بسیار کمی از عمانی ها وارد جنبش های جهادی شده اند. اکثر شهروندان این سلطان نشین، مسلمانان اباضی هستند که برخلاف برخلاف بسیاری از مسلمانان سنی و شیعه، بدنبال برقراری دولت اسلامی نیستند
اولین مورد دخالت عمانی ها در عملیات های جهادی، به دهه 1990 برمیگردد که دو شهروند عمانی به نام های ابوعبیده العمانی و ابوحمزه العمانی به القاعده در افغانستان پیوستند و القاعده در ویدئویی که در اگوست 2012 منتشر کرد، از این دو نفر تمجید نمود. اواسط دهه 2000 یک عمانی دیگر به نام معتصم بن صادق بن محمد به داعش در عراق ملحق شد. در نوامبر 2013 یک عمانی که عضو گروه جهادی کتیبه الخضراء بود، در جریان جنگ داخلی سوریه کشته شد و دو ماه بعد داعش از یکی از اعضای عمانی خود که آن هم در جنگ سوریه کشته شده بود، تمجید کرد
طبق اسنادی که افشا شده، از آغاز سال 2017 داعشِ عراق و سوریه از داعشِ یمن خواست تا حملاتی را در عمان –به ویژه علیه سفارت خانه های کشورهای عضوِ «ائتلاف جهانی برای شکست داعش» انجام دهد. گرچه این حملات هرگز انجام نشد ولی این اسناد نشان می دهد که داعش حداقل از هفت سال پیش به انجام حملاتی در عمان علاقه مند بوده است
انتخاب هدف
حمله ای که هفته گذشته به مسجد شیعیان در روز عاشورا –یکی از مهمترین روزها در تاریخ تشیع- انجام شد، بیشتر ماهیت فرقه ای داشت و به نظر نمی رسد که هدف آن مخالفت با دولت عمان و سیاست های این کشور بوده باشد. این حمله شبیه به دیگر عملیات هایی بود که داعش پیشتر علیه شیعیان در داخل خلافت و بیرون از آن انجام داده بود. داعش، شیعیان را با نام تحقیرآمیز روافض می خواند و آنها را متهم به رد مشروعیت خلافت ابوبکر، عمر و عثمان می کند
حملات گذشته داعش به شیعیان شامل موارد زیر است:
-2014: قتل عام شیعیان در زندان بدوش (موصل) و پایگاه اسپایکر (تکریت)
-2015: حمله به مساجد و حسینیه های شیعیان در کویت، یمن و شهرهای قطیف و دمام در عربستان
-2016: حمله به مساجد شیعیان در عربستان (محاسن)، منطقه سیده زینب در سوریه و حمله به شیعیان سماوه در عراق
-2017: حمله به شیعیان در بغداد
-2018: حملات متعدد به مساجد و حسینیه های شیعیان در افغانستان در گردز و کابل
-2019: حمله به شیعیان در کویته پاکستان
-2021: حمله به شیعیان بغداد و افغانستان (کابل، قندوز، قندهار)
-2022: چندین حمله به مساجد شیعیان در افغانستان (مزارشریف و کابل)، حمله به حرم شاهچراغ در شیراز و شیعیان پیشاور در پاکستان
-2023: حمله به مسجد شیعیان در افغانستان (پلخمری)
-2024: حمله به مسجد شیعیان در افغانستان (گذره)
حمله عمان در ادامه این حملات فرقه ای صورت می گیرد؛ داعش در بیانیه ای که پس از حمله برای اعلام مسئولیت خود منتشر کرد، گفت: «بگذارید روافض مرتد بدانند که جنگ علیه آنها در همه جا جریان دارد». در جریان فیلمی نیز که عاملان حمله پیش از عملیات از خود ضبط کرده بودند، توضیح دادند که «برای انتقام از ام المؤمنین عایشه و انتقام برادران سنی موحد ما که در زندان های روافض در عراق و سوریه و یمن گرفتار شده اند»، این عملیات را انجام می دهند. آنها همچنین هشدار دادند که «سربازان دولت اسلامی قرار ملاقاتی با عبادتگاه روافض در مسقط خواهند داشت»
ملاحظات سیاسی ایالات متحده
اما علاوه بر اختلافات فرقه ای، حمله عمان را باید بخشی از روند گسترده تر افزایش عملیات خارجی داعش در سراسر جهان دانست. دولت عمان در تلاش های بین المللی برای مبارزه با تروریسم، مشارکت فعال دارد و عضو ائتلاف جهانی ضد داعش و ائتلاف نظامی اسلامی ضد تروریسم به رهبری عربستان بوده است. عمان همچنین چند سازمان ضد تروریسم دارد، مانند نیروهای ویژه سلطان و نیروی ویژه پلیس سلطنتی عمان
مقامات آمریکا و عمان روابط سیاسی و دفاعی مستحکمی باهم دارند و به طور مرتب گفتگوهای دوجانبه ای را برای مقابله با افراط گرایی خشونت آمیز انجام می دهند. ایالات متحده همچنین کمک های امنیتی قابل توجهی به مسقط می کند
در عمان این حمله احتمالا نحوه برخورد دولت با تهدید تروریسم در داخل مرزها را تغییر خواهد داد و این تغییر شامل تقویت دستگاه امنیتی خواهد بود. واشنگتن برای اطمینان دادن به دولت و افکار عمومی عمان مبنی بر اینکه در مقابله با تروریسم در کنار عمان خواهد ایستاد، باید همکاری با مسقط را در چارچوب مبارزه جهانی گسترده تر با داعش، تعمیق بخشد.
ائتلاف جهانی ضد داعش ظرف چند ماه آینده تشکیل جلسه خواهد داد؛ این امر بستری را برای بحث در مورد حادثه اخیر و وضعیت فعلی اشتراک اطلاعات بین کشورهای عضو (در راستای شناسایی بهتر اعضای داعش و جلوگیری از عملیات آنها) فراهم می کند
حمله به مسجد شیعیان عمان: نقشه بازی داعش چیست؟
هفته گذشته مسقط پایتخت عمان شاهد حمله ای نادر بود؛ سه مرد مسلح وارد مسجد امام علی در منطقه وادی کبیر شدند و به شیعیانی که برای گرامیداشت امام حسین (ع) گردهم آمده بودند، تیراندازی کردند. این حادثه با کشته شدن پنج نفر –چهار تبعه پاکستان و یک پلیس- و زخمی شدن حداقل 30 نفر به پایان رسید
به گفته تحلیلگران در کشوری که به تساهل مذهبی و همزیستی معروف است، هدف از این حمله می تواند برهم زدن ثبات باشد ؛به ویژه که عمان به ایفای نقش میانجیگر در مناقشات منطقه ای معروف است
بلافاصله پس از این حادثه، داعش مسئولیت حمله را برعهده گرفت؛ این اولین حمله تروریستی در یکی از کشورهای خلیج فارس بود
البته کارشناسان معتقدند که معلوم نیست حمله واقعا کار داعش باشد؛ هیچ مدرکی به جز ویدئویی که در آن سه بمب گذار ادعایی در آن با رهبر داعش بیعت می کنند، وجود ندارد
به گفته تحلیلگران، داعش تلاش می کند خود را با هر حمله مرتبط نشان داد و به این ترتیب اختلافات فرقه ای را تشدید کند. این سازمان با برعهده گرفتن مسئولیت حوادثی که ممکن است بر اثر تصادف یا انگیزه های اجتماعی رخ داده باشد، ماهیت فرقه ای و تروریستی ماجرا را تقویت می کند و تنش های فرقه ای را زنده نگه می دارد
فوزی یکی از پژوهشگران شورای خاورمیانه می گوید: «استراتژی داعش این است که با هدف تحریک هرج و مرج و درگیری های فرقه ای، مسئولیت هر حمله ای را برعهده بگیرد؛ حتی زمانی که در این حملات هیچ نقشی ندارد»
وی افزود: «هدف داعش ممکن است نشان دادن این باشد که این سازمان هنوز فعال و پویا است، می تواند در هر نقطه ای از جهان حملاتی را سازماندهی کند و در کشورهایی همچون عمان که به امنیت و آرامش شهره هستند، تنش های فرقه ای را افزایش داده و ترس آفرینی نماید»
به گفته اندریاس کریگ استاد کینگز کالج لندن به همین دلیل است که حمله در روز عاشورا یکی از مهمترین روزهای سال برای شیعیان رخ داده است «این دقیقا همان چیزی است که داعش می خواست بدان دست یابد؛ دو قطبی کردن جامعه و ایجاد گفتمان فرقه ای در یک کشور بردبار و فراگیر»
به گفته تحلیلگران، انتخاب این زمان برای حمله احتمالا به این دلیل بوده است که سازمان های اطلاعاتی منطقه بیشتر بر جنگ غزه متمرکز هستند
حمله عمان بدنبال اتفاقات مشابه در ایران و روسیه صورت گرفت. ماه مارس این گروه اعلام کرد که پشت حمله به سالن کنسرت در نزدیکی مسکو و کشته شدن بیش از 140 تن بوده است. همچنین ماه ژانویه داعش مسئولیت دو انفجار در کرمان را که به کشته شدن 100 تن انجامید برعهده گرفت
به گفته فوزی تعداد عملیات های داعش در سال جاری نسبت به سال گذشته دوبرابر شده که نشان دهنده برنامه ای پنهان برای منحرف کردن توجه منطقه از وضعیت غزه است
به عقیده تحلیلگران یکی از دلایلی که عمان هدف گرفته شده، می تواند به نقش این کشور به عنوان میانجی در منطقه مربوط باشد. در جنگ یمن عمان تلاش کرد تا شکاف بین حوثی ها و عربستان را پر کند
به گفته کریگ: «این واقعیت که عمانی ها در تلاش برای ایجاد انسجام و اجماع در یمن و حل مناقشه هستند، چیزی است که داعش با آن مخالف است. داعش برای پیشرفت، به درگیری در یمن نیاز دارد؛ روابط عمان با یمن نیز می تواند یکی دیگر از عوامل باشد چراکه داعش، تهران را دشمن اصلی خود می داند»
به عقیده کریگ وجود شبکه داعش در عمان بسیار بعید است؛ اما افرادی که به داعش دلبستگی دارند –بدون اینکه لزوما در این گروه عضو باشند- می توانند در هر نقطه از جهان عملیات «گرگ تنها» را آغاز کنند و به شکل انفرادی دست به حمله بزنند. این اتفاقی است که ممکن است در هر کشوری رخ دهد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما