جنگی خونین در طبیعتی چشم نواز

منطقه کُرّم پاکستان در نزدیکی مرز افغانستان، مدتهاست که شاهد درگیری فرقه ای است و مقامات هم برای پایان دادن به این درگیری کاری نمی کنند

صدای انفجار خمپاره و پرتاب راکت، آرامش را از کرمِ زیبا با قله های باشکوه، جنگل های کهن و مزارع حاصلحیزش ربوده است. مردم در مقابل هم سنگر گرفته اند و درحالی که روستاهایشان به میدان جنگ تبدیل شده است، رو به سوی یکدیگر آتش می گشایند

ماههاست که مسلمانان سنی و شیعه در این منطقه بر سر اختلافات زمینی باهم درگیر هستند؛ ولی این درگیری امر تازه ای نیست و دهه هاست که به موازات جنگ های افغانستان و ظهور گروههای تروریستی در منطقه، بین این دو فرقه جنگ و تنش وجود دارد

دست کم 16 نفر دردرگیری های روز 12 اکتبر کشته شده اند. به گفته ساکنان، قبایل متخاصم جاده ها را مسدود کرده اند و باعث کمبود غذا و دارو شده اند. ماه سپتامبر درگیری بین سنی ها و شیعیان، 46 کشته برجای گذاشت و ماه ژوئیه یک هفته درگیری منجر به کشته شدن 50 نفر شد

حسین علی 26 ساله و دانشجوی دانشگاه پاراچنار (از شهرهای منطقه کرم) می گوید: «شدت درگیری به حدی است که مانند جنگ بین دو کشور است نه اختلاف بین قبایل؛ مردم بیگناه رنج می برند و دولت اهمیتی نمی دهد»

این خشونت ها ضعف دولت پاکستان بر کنترل مناطق مرزی را نشان می دهد. در این منطقه روستاهای شیعه نشین در فاصله بسیار کمی از روستاهای سنی نشین قرار دارند و همین امر تنش ها را بالا نگه می دارد

جمعیت پاکستان اکثر سنی هستند ولی شیعیان حدود 45% از جمعیت 800000 نفری کرم و جمعیت غالب پاراچنار را تشکیل می دهند

علی از قبیله توری است؛ تنها قبیله در میان پشتون ها –دومین گروه قومی بزرگ پاکستان- که کاملا شیعه هستند. بیشتر پشتون های پاکستان و افغانستان را سنی ها تشکیل می دهند.

شیعیان و سنی ها بر سر استفاده از زمین های کشاورزی و جنگل های کرم درگیری دارند. بسیاری از زمین ها در مناطق مرزی فاقد سند هستند و مالکیت مشترک دارند؛ اما به گفته بزرگان محلی، در دوران استعمار بریتانیا مالکیت زمین در کرم به ثبت رسید ولی ناقص بودن اسناد مالکیت، باعث شکل گیری درگیری های طولانی مدت در این منطقه بر سر مالکیت زمین شده است. هرچند پلیس می گوید دهها نفر را در ارتباط با خشونت های اخیر دستگیر کرده است ولی نه دولت های قبلی پاکستان و نه دولت جدید، نتوانسته اند جلوی درگیری ها را بگیرند

سال گذشته حداقل 25 نفر در درگیری بر سر زمین در کرم کشته شدند. تنها طی یک حادثه تکان دهنده، هفت معلم شیعه در یک مدرسه به قتل رسیدند

حمید حسین نماینده پارلمان از منطقه کرم که تظاهرات صلح در پاراچنار را سازماندهی کرده، می گوید: «شکست دولت در جلوگیری از تبدیل شدن مناقشه بر سر زمین به خشونت فرقه ای، شرم آور است. وقتی اختلافی پیش میاید اغتشاشگران از طریق پخش اعلامیه در مساجد، مردم را تحریک به خشونت فرقه ای می کنند»

خشونت چنان در منطقه گسترده شده که مردم را به دفاع از خود سوق داده است. بسیاری از مردم کرم از سنین پایین استفاده از سلاح های سنگین را یاد می گیرند

شرافت چمکانی کشاورز 34 ساله در یک روستای سنی نشین می گوید: «من از خشونت متنفرم اما در منطقه ای که دولت هیچ کنترلی بر آن ندارد و با تنش و درگیری عجین است، مجبورم برای محافظت از خود و زمینم سلاح به دست بگیرم»

کرم با ولایت های خوست، پکتیکا و ننگرها در افغانستان هم مرز است و شهر پاراچنار تنها 62 مایل با کابل فاصله دارد

شیعیان و سنی های کرم علیرغم خشونت های گاه و بیگاه، طی قرن ها در کنار هم زندگی کرده اند؛ اما تهاجم شوروی به افغانستان و انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 وضعیت منطقه را تغییر داد

به گفته نورین نصیر استاد علوم سیاسی دانشگاه پیشاور: «این دو واقعه موجب شد قبایلی که مدتها با اتحاد در کنار هم زندگی می کردند، دچار اختلافات شدید فرقه ای شوند»

توازن جمعیتی و فرقه ای کرم در دهه 1980 با هجوم پناهجویان سنی افغان و تأسیس گروههای مجاهد –که با حمایت پاکستان و آمریکا برای جنگ با شوروی در افغانستان ساخته می شدند- به شکل قابل توجهی تغییر کرد

دکتر نورین که از شهروندان کرم است می گوید: « دکترین جنگ طلبانه ای که مجاهدین افغان از اسلام ارائه دادند بین سنی های منطقه رواج یافت. از سوی دیگر شیعیان نیز تحت تأثیر انقلاب ایران رادیکال شدند»

این تحولات منجر به تشدید تنش شد. در خشونت هایی که دهه 1980 رخ داد، دهها نفر که اکثرا شیعه بودند کشته شدند و شیعیان شهر سنی نشین سدا، به پاراچنار فرار کردند

با ظهور طالبان در افغانستان در اواسط دهه 1990 این گروه، تسلیحات و نیروی انسانی لازم را در اختیار سنی های کرم قرار داد و به درگیری های منطقه دامن زد که نتیجه آن صدها کشته بود

تهاجم آمریکا به افغانستان در سال 2001 باعث ایجاد تحولاتی شد. سنی های منطقه کرم به شبه نظامیان طالبان و القاعده که از افغانستان فرار کرده بودند، پناه دادند اما شیعیان کرم حاضر به انجام این کار نشدند. همین امر دشمنی بین دو گروه را افزایش داد

سال 2005 پاکستان پناهندگان افغان را از کرم اخراج کرد؛ در پی این امر سنی ها ترسیدند که شیعیان بار دیگر بر منطقه مسلط شوند. همین مسئله جرقه درگیری های خونینی را در آوریل 2007 زد و منجر به اخراج سنی ها از پاراچنار شد

اوایل سال 2008 ورود تحریک طلبان پاکستان به منطقه، خشونت های فرقه ای را بیشتر کرد. 45 روز درگیری مسلحانه ای بین دو طرف درگرفت و باعث ویرانی های زیادی در کرم شد. علاوه بر شبه نظامیان تحریک طالبان، صدها غیرنظامی شیعه و سنی کشته شدند و چند روستا در آتش سوخت

به گفته رهبران شیعه از آنجا که شیعیان اجازه نمی دادند نیروهای تحریک طالبان، از پاراچنار و مناطق اطراف برای حمله به نیروهای آمریکایی در افغانستان استفاده کنند، تحریک طالبان درصدد برامد تا پاراچنار را تصرف نماید. نیاز محمد یکی از بزرگان پاراچنار می گوید: «توحش تحریک طالبان، قبایل شیعه را متحد کرد و آنها را قادر به مقاومت ساخت»

توافقنامه صلح 2011 سرانجام به چهار سال جنگ بی وقفه پایان داد؛ جنگی که 2000 کشته در پی داشت. ولی خشونت های پراکنده ادامه پیدا کرد

اوایل سال 2015 تعدادی از نیروهای ناراضی تحریک طالبان، در کنار برخی از سنی های منطقه کرم و مناطق همجوار، داعش خراسان را تأسیس کردند و سال 2017 پنج حمله انتحاری در پاراچنار انجام دادند. در پی این حملات، ساکنان پاراچنار خواهان ایجاد ایست بازرسی برای جلوگیری از ورود افراد خارجی به شهر شدند

با بازگشت جوانان شیعه ای که در جنگ داخلی سوریه برای حمایت از بشار اسد و حفاظت از اماکن مقدس شیعیان حضور داشتند، درگیری ها در کرم افزایش یافت

از زمانی که طلبان در سال 2021 کنترل افغانستان را در دست گرفته، قبایل کرم به سلاح های پیشرفته آمریکایی –که با خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و شکست دولت اشرف غنی برجای ماند- دست یافتند و همین امر به تشدید خشونت ها کمک کرد

به گفته چمکانی: «خشونت ها –به ویژه درگیری هایی که سال 2007 آغاز شد- اختلافات محلی را به درگیری فرقه ای تمام عیار تبدیل کرده و شکاف بین شیعیان و سنی ها را افزایش داده است. گمان نمی کنم که افراد دو فرقه بتوانند به زودی در کرم با یکدیگر همزیستی مسالمت آمیز داشته باشند»

منبع: نیویورک تایمز

مترجم: فاطمه رادمهر