چند روز قبل از اینکه حزب اصلی اپوزیسیون ترکیه نام کاندیدای خود را برای انتخابات ریاست جمهوری اعلام کند، اکرم امام اغلو شهردار استانبول زندانی گشت و عملا از گردونه رقابت کنار زده شد؛ این اقدام گامی مهم به سوی استبدادی تمام عیار در ترکیه بود
طرح خارج کردن امام اغلو از بازی، طرحی حساب شده و کامل بود. ابتدا روز سه شنبه دانشگاه استانبول که امام اغلو از انجا فارغ التحصیل شده، مدرک او را با ادعای نقض مقررات شورای آموزش عالی باطل کرد؛ این درحالی است که طبق قانون، نامزدان ریاست جمهوری ترکیه باید دارای مدرک دانشگاهی باشند. روز بعد امام اغلو به اتهام فساد و تروریسم دستگیر شد. حکم دادگاه نه تنها مانع از ریاست جمهوری او می شود، که وی را از سمت شهرداری استانبول –بزرگترین شهر ترکیه و قلب تپنده اقتصاد این کشور- برکنار می کند
اردوغان رئیس جمهور ترکیه سال هاست که سازوکارهای کنترلی و نظارتی بر خود را تضعیف نموده و نهادهای دولتی را به گونه ای دستکاری می کند تا حزبش –حزب عدالت و توسعه- در انتخابات پیشرو باشد. اما علیرغم این تلاش ها، اپوزیسیون ترکیه توانسته است نامزدان خوب و قابل قبولی را برای رقابت با او روانه کارزار کند. با ظهور امام اغلو و پیروزی او در انتخابات شهرداری، سرانجام گروه های مخالف نامزدی پیدا کردند که پتانسیل شکست اردوغان را داشته باشد. ولی دولت با کنار زدن امام اوغلو از صحنه سیاست، ترکیه را از یک نظام اقتدارگرایی رقابتی –نظامی که در آن ظاهری از رقابت وجود دارد ولی در عمل قدرت در دست یک فرد یا حزب است- به سمت یک دیکتاتوری تمام عیار به سبک روسی سوق داده است. در سیستم روسی، انتخابات جنبه نمایشی دارد و رئیس جمهور خود رقیبان انتخاباتی اش را برمی گزیند
راهی به سوی خودکامگی
اردوغان در طول بیش از دو دهه ای که در قدرت بوده، نهادهای دموکراتیک ترکیه را برچیده و با ایجاد حکومتی تک نفره، کنترل خود را تثبیت کرده است. پس از کودتای نافرجام ارتش در سال 2016 که اردوغان و حزبش آن را به جنبش فتح الله گولن نسبت دادند، اردوغان اقدام به پاکسازی هزاران قاضی و جایگزین کردن آنها با وفادارن خود کرد و به این ترتیب قوه قضائیه را تحت اختیار خود گرفت. رسانه های آزاد نیز از بین رفتند و روزنامه نگاران مستقل زندانی شدند؛ به طوری که اکنون بیش از 90% رسانه های ترکیه متعلق به شرکت های حامی دولت هستند
در ترکیه همچنان انتخابات برگزار می شود ولی سیستم انتخابات به شدت معیوب است. ترکیه نمونه ای کلاسیک از یک نظام اقتدارگرای رقابتی است؛ در این نوع نظام، ظاهر دموکراسی حفظ می شود اما قواعد بازی به گونه ای دستکاری شده است که برتری را به حزب حاکم داده و رقابت واقعی را از بین می برد. احزاب اپوزیسیون فعال هستند، بحث ها و مناظره های عمومی در مورد سیاست وجود دارد و گاهی مدیران وابسته به دولت عرصه را به رقیبان خود می بازند (همچون انتخابات شهرداری ها). ولی در شرایطی که قوه قضائیه مستقل نبوده و تحت کنترل دولت است، رسانه های مستقل سرکوب شده اند و از نهادهای دولتی به عنوان ابزاری برای تضعیف مخالفان استفاده می شود، رقابتِ انتخاباتی، عادلانه نیست
اما با همه اقداماتی که اردوغان برای حفظ قدرت انجام داده، تا زمانی که نامزدان مخالف بتوانند در انتخابات شرکت کنند، حکومت او آسیب پذیر خواهد ماند. نتایج انتخابات نشان می دهد که پایه های حکومت وی چندان مستحکم نیست؛ برای مثال در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری 2023، اردوغان با کسب 52% آرا پیروز شد. همچنین در انتخابات شهرداری استانبول در سال 2019، زمانی که امام اغلو نامزد حزب عدالت و توسعه را شکست داد، مقامات نتیجه را باطل و دوباره انتخابات برگزار کردند؛ اما این بار امام اغلو با اختلاف بیشتری به پیروزی رسید. خطرناک ترین تاکتیک اردوغان، زندانی کردن قوی ترین رقیبان خود است. صلاح الدین دمیرتاش سیاستمدار کاریزماتیک کُرد که در رقابت های انتخاباتی ریاست جمهوری 2014 و 2018 اردوغان را به چالش کشید، از سال 2016 به اتهام تروریسم پشت میله های زندان به سر می برد (او دومین کارزار انتخاباتی خود را از داخل زندان رهبری کرد). امام اغلو نیز سال 2022 به اتهام توهین به یک مقام دولتی به حبس محکوم شد اما از آنجا که این پرونده همچنان درحال رسیدگی است، این اتهام مانع از کاندیداتوری وی در انتخابات شهرداری ها نشده است
اردوغان سال گذشته چندین شهردار منتخبِ احزاب مخالف را برکنار و شهرداران منصوب دولت را جایگزین آنها کرد. وی همچنین روزنامه نگاران، سیاستمداران، فعالان حقوق بشر و حتی اعضای اتاق بازرگانی ترکیه را هدف پرونده های قضائی ساختگی قرار داد. اما دستگیری امام اغلو گام جدی و خطرناک تری است؛ اتهامات وی مانند فساد و تروریسم بسیار سنگین است و می تواند عواقب بسیار شدیدی داشته باشد. برخلاف دمیرتاش که محبوب بود ولی حزبش یکی از دو حزب جریان اصلی ترکیه نبود و نمی توانست مستقیما ریاست جمهوری اردوغان را به چالش بکشد، امام اغلو تهدیدی مستقیم برای اردوغان است؛ زیرا نه تنها محبوبیت گسترده ای دارد، که عضو یکی از دو حزب اصلی –حزب جمهوری خواه خلق است- و می تواند ریاست جمهوری مجدد اردوغان را با چالشی جدی مواجه کند. اردوغان با حذف این رقیب از میدان، نشان داد که علاقه ای به حفظ چهره رقابتی انتخابات ندارد بلکه بدنبال نوعی سیستم استبدادی شبیه به روسیه است که در آن خبری از مخالف واقعی و غافلگیری انتخاباتی نیست
اردوغان همان مسیری را در پیش گرفته که پوتین در روسیه طی کرد و حالا با آنچه که می خواهد فاصله زیادی ندارد. دو دهه پیش روسیه یک نظام اقتدارگرایِ کامل نبود؛ اقتصاد کشور رو به شکوفایی بود و پوتین واقعا محبوبیت داشت. او برخی از مخالفان را تحمل می کرد و بخش هایی از سیستم دموکرات را دست نخورده باقی گذاشته بود. اما پس از بحران مالی 2008 با توقف رشد اقتصادی و شروع اعتراضات ضد دولتی، پوتین رو به سرکوب معترضان آورد و سال 2020 حکومت خود را به طور کامل به عنوان حکومتی خودکامه تثبیت نمود. قانون اساسی به گونه ای اصلاح شد که به پوتین اجازه می داد تا سال 2036 در قدرت بماند. نظام روسیه رو به دستگیری، تبعید و ساکت کردن منتقدان آورد؛ اگوست 2020 عوامل کرملین الکسی ناوالنی سرسخت ترین مخالف پوتین را مسموم کردند. امروز انتخابات روسیه به امری ظاهری بدل شده، رقیبان واقعی پوتین توان شرکت در انتخابات را ندارند و صرفا چند رقیب نمادین برای ایجاد توهم انتخابات، اجازه حضور پیدا می کنند. بنابراین نتیجه انتخابات همیشه از قبل معلوم است و پوتین انتظار اتفاق پیش بینی نشده ای را نمی کشد
اردوغان نیز همچون پوتین، در پی سرکوب مخالفان، با کاهش محبوبیت خود مواجه شده است. جوانان ترکیه روز به روز بیشتر از شرایط کشور ناامید می شوند و بسیاری از آنها که از سیاست های استبدادی اردوغان و کمبود فرصت های اقتصادی خسته هستند، به مهاجرت فکر می کنند. همچنین واکنش های منفی از سوی ملی گرایان نسبت به سیاست های دولت که به میلیون ها پناهنده سوری اجازه حضور در ترکیه را داد، در حال افزایش است
بزرگترین مشکل اردوغان اقتصاد بیمار کشور است. ترکیه از سال 2018 با تورم و وخامت وضعیت اقتصادی دست و پنجه نرم می کند. اردوغان برای سالها سیاست هایی را دنبال می کرد که به عقیده بسیاری از اقتصاددانان، به بدتر شدن اوضاع اقتصادی دامن زد. بالاخره وزیر دارایی جدید، رویکرد قدیمی را کنار گذاشت ولی هنوز شرایط اقتصادی تغییر چندانی نکرده است. انجمن صنعت و تجارت ترکیه، از برنامه های جدید اقتصادی دولت انتقاد کرده ولی اردوغان در پاسخ، این گروه را به تضعیف دولت متهم کرده است. در همین حال حمایت مردمی از اردوغان رو به کاهش است. در انتخابات شهرداری های سال 2024 گرچه اردوغان از تمام امکانات دولت برای کمک به پیروزی حزبش استفاده کرد، ولی حزب حاکم بزرگترین شکست خود را متحمل شد
سرکوب فزاینده اپوزیسیون توسط اردوغان در سال گذشته، در راستای متوقف کردن پیروزی مخالفان –از جمله امام اوغلو- در انتخابات بود. امام اوغلو تا قبل از ورود به رقابت شهرداری ها در سال 2019 یک شخصیت شناخته شده سیاسی نبود و بیرون از حلقه های قدرت قرار داشت؛ اما با پیروزی در انتخابات شهرداری استانبول، شوک بزرگی به سیستم حاکم وارد کرد و توانست به سلطه 25 ساله حزب عدالت و توسعه بر این شهر پایان دهد. علیرغم تلاش های بی وقفه اردوغان برای برکناری امام اوغلو، او بار دیگر سال گذشته به راحتی در انتخابات پیروز شد و توانست حمایت گروه های مختلفی از مردم، از جمله کسانی را که حامی حزب جمهوری خواه خلق نبودند، بدست آورد
تحولات این هفته می تواند جلوی پیشرفت امام اوغلو را بگیرد. باطل شدن مدرک دانشگاهی او، وی را از نامزدی برای انتخابات ریاست جمهوری محروم می کند و با اتهام تروریسم، او حتی از سمت شهرداری برکنار می شود. اردوغان تنها به فکر محافظت از مقام خود نیست، بلکه می خواهد استانبول را پس بگیرد. واگذاری شهرداری استانبول به مخالفان در سال 2019 نه تنها یک شکست سیاسی، که ضربه مالی بزرگی به اردوغان بود و دست وی را از منابع گسترده شهر که برای دهه ها از آن برای تقویت پایگاه سیاسی و حفظ شبکه حمایتی خود استفاده می کرد، قطع نمود. بازپس گیری استانبول به اردوغان امکان می دهد تا در شرایطی که کشور با مشکلات اقتصادی شدیدی روبرو است، پایگاه سیاسی خود را حفظ کند. همچنین برکناری شهردار به او اجازه می دهد فرماندار استانبول را که مستقیما توسط دولت انتخاب شده، به جای شهردار بگمارد
ریسکی بزرگ
اردوغان درحال انجام یک بازی پرریسک است که در صورت پیروزی، دستاوردهای زیادی برایش بدنبال دارد. اگر او موفق شود به سلامت از این بحران عبور کند، در انتخابات بعدی در برابر رقیبی قرار می گیرد که خودش انتخاب کرده است و اینگونه عملا حکومت خود را به شکل مادام العمر تضمین می کند. او معتقد است که می تواند بدون هیچ پیامدی به خواسته های خود برسد؛ ممکن است حق با او باشد زیرا احزاب مخالف و نهادهای سیاسی ابزار لازم برای مقابله با او را ندارند و مردم نیز با وجود خشمی که دارند، راه چاره ای پیش روی خود نمی بینند. آخرین باری که اردوغان با تظاهرات گسترده روبرو شد، سال 2013 بود که به طرز وحشیانه ای واکنش نشان داد؛ نیروهای امنیتی چندین نفر را کشتند، هزاران نفر را مجروح کردند و بازداشت های دسته جمعی انجام دادند. از ان زمان دولت هر تجمعی را سرکوب کرده است تا جلوی گسترده شدن تظاهرات ها را بگیرد.
اردوغان فشاری نیز از سوی جامعه بین الملل حس نمی کند. بازگشت ترامپ به کاخ سفید باعث جسارت بیشتر وی شده است زیرا ترامپ علاقه ای به پاسخگو نمودن دیکتاتورها نشان نمی دهد؛ بنابراین اردوغان از واکنش تلافی جویانه آمریکا نمی ترسد. از سوی دیگر تعامل ترامپ و پوتین، رهبران اروپایی را وادار به تحکیم روابط با ترکیه –به امید دفاع ترکیه از انها در برابر تجاوزات روسیه- کرده است. این بدان معناست که اگر آنها بتوانند حمایت آنکارا را بدست آورند، حاضر هستند چشم خود را به روی استبداد اردوغان ببندند
اما شاید اعتماد اردوغان نسبت به استحکام موقعیت خود در داخل ترکیه اشتباه باشد. آخرین باری که وی سعی کرد امام اوغلو را کنار بزند، نتیجه معکوس گرفت. سال 2019 امام اوغلو با اختلاف اندکی برنده شد ولی ابطال انتخابات و برگزاری مجدد ان، خشم مردم را از مداخله غیرموجه دولت برانگیخت و باعث شد او در دومین رأی گیری با اختلاف بیشتری برنده شود و بزرگترین پیروزی برای یک شهردار استانبول در دهه های اخیر رقم بخورد
نکته مهمتر اینکه اردوغان ممکن است آرزوی شبیه شدن به پوتین را داشته باشد ولی ترکیه روسیه نیست. برخلاف روسیه که از منابع غنی بهره می برد، اقتصاد ترکیه عمیقا به سرمایه گذاری خارجی وابسته است. در چنین شرایطی سرمایه گذاران فرار می کنند زیرا می بینند که کشور به سمت استبداد کامل در حرکت است. این وضعیت اقتصاد ترکیه را در بحران فرو می برد و اگر اردوغان نتواند راهی برای برون رفت اقتصاد از مشکل ارائه دهد، پایه های قدرتش تضعیف می شود؛ چراکه حتی قدرتمندترین رهبران، برای حفظ قدرت خود نیاز به ارائه کارنامه ای مثبت به مردم دارند
نظر شما