با گذشت چهارده سال از ارتحال آیت‌الله العظمی سید محمد شیرازی اندیشه‌های وی همچنان پویایی خود را حفظ نموده و در جهان اسلام منشأ اثر است. وجه تمایز ایشان از سایر عالمان دین، زبان ساده و بیان سهل ممتنع وی می‌باشد. آیت‌الله شیرازی با تألیفات پرشمار خود هیچ جنبه‌ای از زندگی انسان را ناگفته نگذاشته و تنها به انتقاد و بیان اشکالات اکتفاء ننموده است بلکه اقدام به ارائه راه‌حل می‌نماید. از دیگر مسائلی که ایشان را متمایز از سایرین می‌کند اهمیت ویژه‌ای است که وی برای فرهنگ قائل می‌باشد. راهکارهایی را که ایشان در خصوص مسائل فرهنگی ارائه می‌دهد موجبات بیداری جهان اسلام و افزایش آگاهی آنان را فراهم ساخته و آنان را از واپس‌گرایی می‌رهاند.
در پرتو این افکار مسلمانان می‌توانند خود را با تحولات پیرامون وِفق داده و سعادتمندی و پیروزی خویش را در جنبه‌های مختلف زندگی تضمین کنند. آیت‌الله سید محمد شیرازی افکار و اندیشه‌های فرهنگی خود را در کتاب «فلسفه‌ی عقب‌ماندگی» بیان نموده است. ایشان در این کتاب بر نقش رهبری فرهنگ در زندگی انسان تأکید می‌کند و آن را سدی در مقابل تندروی و تعصب میداند. به عقیدهی آیت‌الله شیرازی همگان وظیفه دارند که از تمام امکانات موجود در مسیر ترویجِ فرهنگ اصیل اسلامی استفاده کنند. ایشان در اینباره در کتاب فلسفه عقب ماندگی چنین می‌گوید: «باید از ابزارهای صوتی و تصویری، همچون رادیو، تلویزیون، روزنامه، مجله، سی‌دی، کتاب و فیلم به‌منظور پیشرفت فرهنگ جامعه بهره بُرد و ساعاتِ تحقیق و مطالعه را در میان مردم افزایش داد تا بدین‌وسیله علم، فضیلت و تقوا در جامعه نهادینه شده و امّت اسلامی جایگاه عالی خود را در میان جهانیان حفظ کند.
ترقی و رشد فرهنگ جامعه و تأثیرات اجتماعی و سیاسی آن تنها با تلاشِ بسیار حاصل نمی‌شود بلکه نیازمند برنامه‌ریزیِ دقیق علمی و نظام‌مند می‌باشد. خلأ فرهنگی که امروز در جوامع اسلامی شاهد آن هستیم از دیرباز در تاریخ اسلام وجود داشته است امری که به شکل عقب‌ماندگی و واپس‌گرایی فرهنگی نمودار می گردد و رهبران و سردمدارانِ جامعه می‌توانند با ایجاد انقلاب و تحوّل عظیم فکری و فرهنگی جامعه را از حالت جمود و رخوت خارج کرده و موجباتِ رشد و پیشرفت آن را فراهم سازند و جایگاه آن را در میان سایر ملل جهان ارتقاء بخشند.
در حالی که خلاف آن را در جوامع اسلامی شاهد هستیم و امّت اسلام در تمام شئون زندگی در نوعی رخوت و جمود به سر می‌برند آنان هویت خود را به‌دست فراموشی سپرده و کردار و اعمال خود را از روح اسلام ناب تهی ساختند، از صراط مستقیم فاصله گرفتند و به بی‌راهه رفتند و در مقابل ملت‌های دیگر فرهنگ خود را روز به روز به سمت تکامل و پیشرفت پیش بردند. کشورهای اسلامی در مقایسه با سایر کشورها در پایین‌ترین رتبه از نظر پیشرفت و ترقی قرار دارند. از این‌رو آیت‌الله سید محمد شیرازی در کتاب فلسفه عقب ماندگی با بیان واپس‌گرایی فرهنگی کشورهای اسلامی در پیشینه‌ی آنان اشاره کرده و آنان را دارای چنان تاریخ با شکوهی میداند که مهد تمدن بوده و سایر ملل از آنان الگو می‌گرفتند. امّا این رابطه بین جهان اسلام و کشورهای غیر اسلامی پس از آنکه مسلمانان عمل به احکام اسلام را ترک کردند بر عکس شد و آنان گوی سبقت را از مسلمین ربودند. آیت‌الله شیرازی متوجه این کاستی در جوامع اسلامی شد و به نخبگان و تحصیل‌کردگان جامعه نسبت به ادامه‌ی این روند هشدار داد و آنان را تشویق به نقش‌آفرینی بیشتر کرد همگان بر این امر معترفند که فرهنگ تأثیر بسیاری بر انسان و جامعه دارد. بنابراین هر چه سطح فرهنگ جامعه را بهبود بخشیم سطح کیفیت زندگی مردم نیز افزایش خواهد یافت.
به عقیدهی آیت‌الله شیرازی یکی از دلایل واپس‌گرایی فرهنگی کمبود مطالعه در جوامع اسلامی در مقایسه با کشورهای پیشرفته می‌باشد. امری که تأثیر کیفی عمیقی در فرهنگ مردم و شیوه‌ی زندگی آنان خواهد گذاشت و به تبع آن در تمام شئون اقتصادی، آموزشی و سیاسی تأثیرگذار خواهد بود. ایشان در کتاب خود چنین می‌گوید بر اساس گزارش‌ها هر شهروند ژاپنی در روز چهار ساعت مطالعه می‌کند در حالی که در برخی کشورهای اسلامی میانگین مطالعه به إزای هر فرد سه ثانیه است. ایشان راه‌حل را این‌گونه بیان می‌کند: «باید انجمن‌هایی برای تشویق تحصیل‌کردگان جامعه به تألیف و کتابت تشکیل شود تا از این منظر سطح فرهنگ در کشورهای اسلامی افزایش یابد.»
نظر شما