بلافاصله پس از آن که دولت اقلیم کردستان در روز هفتم ژوئن قصد خود را جهت برگزاری همه‌پرسی استقلال اعلام کرد، اکثر احزاب و نیروها نگرانی خود را درباره تحولات عراق ابراز و نگرانی خود را از بالا گرفتن تنش‌ها در منطقه، اعلام کردند. حیدر العبادی، نخست وزیر عراق، روز ۱۸ ژوئن موضع رسمی دولت عراق را آشکار کرد: «همه‌پرسی اقلیم کردستان برای جدایی، غیر قانونی است و دولت فدرال از آن پشتیبانی نمی‌کند، حمایت مالی به عمل نمی‌آورد و در آن شرکت نخواهد کرد.» ایالات متحده و همسایگان عراق از جمله ایران، ترکیه و سوریه، با تجزیه این کشور مخالفت کردند.
دولت اقلیم کردستان به رهبری مسعود بارزانی، رئیس حزب دموکرات کردستان، از قصد خود برای برگزاری یک همه‌پرسی، نه‌تنها در اقلیم، بلکه در «مناطق کردنشین خارج از حوزه اقلیم کردستان» خبر داده بود. کردهای عراقی خارج از اقلیم اغلب فیلی‌ها هستند که از دیرباز میان مرزهای ایران و عراق، از جنوب سلیمانیه تا شمال بصره، در استان‌های دیاله، واسط و میسان زیسته‌اند. جمعیت بزرگی از آنان نیز در بغداد و استان‌های جنوبی، به‌خصوص در شهرهای مقدس شیعه، نجف و کربلا، زندگی می‌کنند.
حیدر هشام الفیلی، رئیس کمیته کردهای فیلی در شورای استان واسط در شرق عراق، روز ۲۷ ژوئن از مخالفت فیلی ها با همه‌پرسی و جدایی احتمالی خبر داد. او گفت: «اعلام همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق شامل فیلی‌ها نمی‌شود زیرا همه‌پرسی ماهیت جغرافیایی دارد. مخلص کلام این‌که هرگونه رفراندوم محدود به اقلیم کردستان عراق خواهد بود؛ حتی اگر دولت اقلیم طور دیگری اظهار کند.»
نصرالدین سندی، رئیس هیئت مناطق کردی خارج از اقلیم، روز ۸ جولای گفت که توافق عمومی، حتی در مراکز سیاسی کرد، بر سر آن‌که چگونه نسبت مشارکت در رفراندوم میان بیرون و خارج از اقلیم تعیین شود، وجود ندارد. او همچنین هشدار داد که عدم حل منازعات داخلی کردها بر میزان مشارکت در همه‌پرسی اثر منفی خواهد داشت.
فیلی‌ها در دهه‌های گذشته به خاطر تفرقه‌های سیاسی و فرقه‌ای در میان ملت عراق، آزار دیده‌اند و به حاشیه رانده شده‌اند. فواد علی اکبر، عضو فیلی شورای استانی بغداد، به المانیتور گفت: «آن‌ها کردهای شیعه هستند و همین امر باعث شد تا رژیم صدام به آزار آنان بپردازد. اما امروز نه شیعه‌ها و نه کردها، هیچ‌کدام با فیلی‌ها با عدالت رفتار نمی‌کنند. اغلب فیلی‌ها، میانه‌رو و از نظر فرهنگی تکثرگرا هستند و این امر باعث می‌شود که شیعیان و کردها به دلایل قومی و فرقه‌ای، به آن‌ها اعتماد نکنند. آنان نمی‌خواهند که فیلی‌ها هویت باثبات و حقوق عادی مانند سایر شهروندان عراق داشته باشند.»
همچنین زندگی برخی از فیلی‌ها در ایران، باعث شده تا آنان را در عراق بیگانه بخوانند. این برچسب باعث شد که در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ در حکومت بعث، بین ۳۰۰ هزار تا ۵۰۰ هزار تن از آنان به ایران دیپورت شوند. بیش از ۱۰ هزار خانه و ملک متعلق به آنان مصادره شد. پس از سقوط بعثی‌ها در سال ۲۰۰۳، آن‌ها هدف گروههای تروریستی سنی قرار گرفتند زیرا شیعه بودند.
آمار رسمی درباره تعداد فیلی‌ها وجود ندارد زیرا بسیاری از آنان تبعید و طرد شده‌اند. اما جبهه عالی ملی برای کردهای فیلی، برآورد کرده که آنان ۲.۵ میلیون نفر (۶.۵ درصد) از جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند و بخش بزرگی از جامعه کردها هستند. سایت اطلاعات جهانی سی.آی.ای برآورد می‌کند که کردها با حدود ۳۸ میلیون نفر جمعیت، بین ۱۵ تا ۲۰ درصد از جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند.
بخش بزرگی از جامعه فیلی، از جمله چهره های مشهوری چون نصیر شمه، نوازنده جهانی عود، در طبقه متوسط این کشور جای می‌گیرند. فیلی‌ها در تاریخ معاصر عراق، در تشکیل جنبش هویت‌طلبی کرد و جنبش‌های مقاومت، از جمله اتحادیه میهنی کردستان، نقش بازی کردند؛ اما عمدتاً احزاب اصلی کرد از شناسایی هویت کردهای فیلی و پذیرش آنان در سازمان‌های‌شان، طفره رفته‌اند.
حسن عبدلی، فعال فیلی، می‌گوید: «ما کردهای فیلی، خود را عراقی اصیل می‌دانیم. ما ریشه‌های عمیق تاریخی و اجتماعی در عراق داریم. ما از کشور و مردمانش در تمامی جنبش‌های آزادی‌خواهانه عراق دفاع کرده‌ایم. در شورش عراقی‌ها علیه بریتانیا شرکت داشتیم؛ در انقلاب‌های کرد و شیعه و جنگ علیه داعش شرکت داشتیم. اما از جنبش‌های ملی‌گرای کرد و عرب ضربه خوردیم.»
در پی اعلام رفراندوم، صداهایی برخاست که خواستار تبعید شهروندان کرد از مناطق تحت کنترل بغداد به اقلیم کردستان شد؛ امری که طبیعتاً در میان فیلی‌ها ایجاد نگرانی می‌کند.
سعد المطلبی، یکی از اعضای ائتلاف کشور قانون در شورای استانی عراق، اواخر ماه ژوئن تهدید کرد که اگر کردستان اعلام استقلال کند، شهروندی عراقی از تمامی کردهایی که خارج از اقلیم زندگی می‌کنند، سلب خواهد شد. اظهارات او باعث تظاهرات در بغداد و همچنین در کرکوک -بخشی که اقلیم خواهان ضمیمه‌کردن آن است- شد.
علی اکبر به المانیتور گفت: «اغلب فیلی‌ها درباره تبعید احتمالی، قتل، مصادره اموال و حملات سیستماتیک بالقوه که ممکن است در پی اعلام استقلال کردستان روی دهد، ابراز نگرانی کردند زیرا هرگاه میان دولت عراق و اقلیم کردستان منازعه‌ای روی داد، آن‌ها تهدید شدند.»
این نگرانی‌ها باعث شد تا احزاب کرد مخالف رفراندوم ۲۵ سپتامبر -گوران (جنبشی برای تغییر)، گروههای اسلام‌گرای کردستان و سایر احزاب کوچک- با فیلی‌ها متحد شوند. روز ششم جولای، گوران در حمایت از آنان یک اتاق عملیات تشکیل داد.
سروه عبدالواحد، رئیس بلوک پارلمانی گوران در اقلیم کردستان، در کنفرانس خبری مشترکی با نمایندگان فیلی، از جمله قانون‌گذاران آن‌ها، گفت: «رفراندومی که در ماه سپتامبر برگزار می‌شود، یک همه‌پرسی حزبی است و نشان‌دهنده نیت مردم کرد نیست زیرا از مجاری نهادهای قانون‌گذاری ملی گذر نکرده است.»
علی اکبر درباره خواسته‌های فیلی‌ها گفت: «خواسته دیرباز فیلی‌ها، قبل و بعد از داعش، بازگرداندن حقوق غصب‌شده آن‌ها و برخورد یک‌سان مانند سایر شهروندان عراقی است. آنان به تناسب جمعیت‌شان، نماینده در پارلمان و دولت می‌خواهند.»
فیلی‌ها به طور منفرد در احزاب شیعه و کرد حضور دارند اما حزب یا بلوک پارلمانی مستقل در بغداد ندارند و به همین دلیل صدای‌شان شنیده نمی‌شود. فیلی‌ها همچنین می‌خواهند در جامعه بین‌الملل مانند سایر اقلیت‌ها عراقی شناخته شوند.
دفتر عمار حکیم، رهبر ائتلاف ملی عراق، در بیانیه‌ای اعلام کرد که او در روز چهارم جولای با هیئتی از فیلی ها دیدار کرده است تا آنان را برای پیوستن به پروژه آشتی ملی ترغیب کند.
به نظر می‌رسد که در صورت پیشرفت روند استقلال کردستان، سرنوشت فیلی‌ها یک چالش برای اربیل و بغداد باشد.
*المانیتور
messages.comments