بیست سال بود که مقامات ایران می گفتند می خواهند نظامیان آمریکایی از افغانستان خارج شوند. ایران در اختیار شورشیان افغان سلاح می گذاشت تا علیه نیروهای آمریکایی استفاده کنند، به رهبران القاعده در تهران پناه داد و با طالبان پنهانی و سپس آشکارا دیدار دیپلماتیک داشت
اما وقتی آمریکا از افغانستان خارج شد، سلطه سریعی که طالبان بر افغانستان پیدا کرد ایران را غافلگیر نمود. به ناگاه در کنار حکومت دینی شیعه ایران، حکومت دینی و شبه نظامی سنی پدیدار شد که با شیعیان ضدیت داشت. سلطه طالبان همچنین موج پناهجویان افغان را روانه ایران کرد، این ترس را ایجاد نمود که افغانستان به محملی برای ظهور و گسترش تروریسم بدل شود و رهبران ایران را مجبور کرد که با طالبان هم به عنوان شریک و هم به عنوان دشمن بالقوه وارد تعامل شوند
این اتفاقات به ما آموخت که «مواظب باشیم چه آرزویی می کنیم»
به گفته محمد حسین اعتمادی دیپلمات سابق ایران و مشاور دولت افغانستان «ایران فهمیده که دشمن دشمن من دوست من نیست و طالبان مشکل بسیار پیچیده تری از آمریکا است»
هم اکنون بزرگترین نگرانی ایران، داعش افغانستان است که حملات بزرگی را علیه شیعیان آن کشور انجام داده و می تواند خاک افغانستان را پایگاهی برای انجام حملات تروریستی به ایران بکند
طالبان علیرغم تعهداتی که در خصوص تأمین امنیت و ثبات افغانستان داشته، تاکنون نشان داده است که نسبت به جلوگیری از حملات داعش علیه شیعیان آن کشور بی میل یا ناتوان است
مقامات ایران همچنین نگران سرنوشت دو اقلیت قومی هزاره و تاجیک افغانستان هستند که از نظر دینی و فرهنگی به ایران قرابت دارند. در دولت قبلی افغانستان اقوام مختلف در قدرت سهیم بودند اما طالبان این نظم را از بین برد و متهم است که اقدام به کشتن و جابه جایی اجباری این دو اقلیت می کند
ایران در مقاطع تاریخی مختلف شاهد حضور پناهجویان افغانستانی در کشور خود بوده و هم اکنون بیش از دو میلیون افغانی در ایران زندگی می کنند. اما سلطه طالبان در شرایطی موج جدیدی از پناهجویان افغان را روانه ایران کرد که این کشور با بحران اقتصادی ناشی از شیوع کرونا و تحریم های مالی بین المللی دست و پنجه نرم می کند
هر واکنشی که ایران نسبت به تحولات و وضعیت کنونی افغانستان داشته باشد بی هزینه نیست. اگر طالبان را به رسمیت بشناسد، واکنش منفی مردم ایران را بر خواهد انگیخت زیرا از نگاه آنان طالبان گروهی تروریستی است؛ ضمن اینکه شهرت ایران را به عنوان حافظ شیعیان جهان لکه دار می کند
اگر هم مشروعیت طالبان را نپذیرد، دستاوردهایی را که طی سالها تعامل با این گروه بدست آورده از بین می برد و رابطه هرچند ضعیف خود با طالبان را خصمانه می کند. مقامات ایران از بروز یک درگیری طولانی با طالبان می ترسند و توان تقبل هزینه های این درگیری را ندارند
از این رو است که مقامات ایران فعلا یک رویکرد میانه را در پیش گرفته اند؛ طالبان را به عنوان یک واقعیت پذیرفته اند اما از به رسمیت شناختن آن به عنوان دولت مشروع افغانستان خودداری می کنند. نگرانی خود را بابت امنیت جانی رهبران مقاومت همچون احمد مسعود ابراز کرده اند اما از انها هیچ حمایت مالی و تسلیحاتی نمی کنند
موضع حسین امیرعبداللهیان در خصوص تحولات افغانستان این بود: «ما در تماس با تمام طرفها هستیم و توصیه به تشکیل دولتی فراگیر داریم. افغانستان با چالش های متعددی روبرو است؛ وجود داعش در آن کشور که تجربه جنگ چریکی در سوریه را نیز دارد تهدیدی واقعی است»
تهران به سوریه و عراق در جنگ با داعش رزمنده فرستاد اما طالبان بعید است که پذیرای نظامیان ایران در افغانستان باشد
ایران حداقل دوبار با طالبان از زمانی که قدرت را در افغانستان به دست گرفتند دیدار دیپلماتیک داشت؛ از جمله دیداری که با وزیر خارجه طالبان در روز شنبه صورت گرفت
ایران از طالبان سه خواسته داشته است: حفظ امنیت مرزهای ایران در مقابل نفوذ تروریست ها، جلوگیری از گسترش داعش در افغانستان و تأمین حقوق و امنیت اقلیت شیعه آن کشور
به گفته کمال خرازی رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، علاوه بر موارد فوق، ایران از طالبان خواسته که جلوی قاچاق مواد مخدر به داخل ایران را بگیرد، تجارت و مبادلات ارزی با ایران را برقرار نگه دارد و از دامن زدن به بحران های اجتماعی و اقتصادی که زمینه ورود مهاجران بیشتری را به ایران فراهم می کند خودداری ورزد. «استراتژی ما در افغانستان به رفتار طالبان بستگی دارد. ایران خواهان دخالت در امور افغانستان نیست اما ما منافع مشروعی در آنجا داریم که باید حفظ شود»
ایران و افغانستان فرهنگ و تاریخ مشترکی دارند که به قرن ها قبل بر می گردد. یکی از دو زبان رسمی افغانستان دری است که گویشی از زبان فارسی می باشد. دو کشور سنت های مشترک زیادی هم دارند که یکی از آنها نوروز به عنوان جشن آغاز سال نو است
ایران و افغانستان 572 مایل مرز مشترک دارند. مجموع صادرات سالیانه ایران به افغانستان به حدود 7 میلیارد دلار می رسد. ضمن اینکه برای دور زدن تحریم های بین المللی بانکی و تأمین دلار مورد نیاز خود، به بازار ارز افغانستان متکی است
افکار عمومی در ایران به شدت مخالف طالبان و منتقد ارتباط دولت با این گروه است. بسیاری از لیبرال های ایران بین زندگی خود با مردم افغانستان مشابهت می بینند و با آنان همذات پنداری می کنند. اما محافظه کاران و اعضای سپاه نیز به رویکرد دولت و حمایت نکردن از جبهه مقاومت در افغانستان معترض هستند
محمد حسین جعفریان از مقامات سابق ایران که سابقه جنگ در کنار مجاهدین افغانستان را دارد یکی از این افراد است که در کلاب هاوس این پرسش را مطرح می کند: «چرا ایران آغوش خود را به روی طالبان گشود؟ شما نباید همه تخم مرغ های خود را در یک سبد بگذارید»
روابط سیاسی ایران و افغانستان در دهه های اخیر و بسته به اینکه چه کسی در افغانستان به قدرت رسیده، پستی و بلندی های زیادی را تجربه کرده است. در دهه هشتاد ایران از شبه نظامیان مجاهدین در جنگ علیه اشغالگری روسیه حمایت کرد. در اواخر دهه نود پس از اینکه طالبان ده دیپلمات ایران را در مزارشریف کشت ایران و طالبان در آستانه جنگ قرار گرفتند
در سال 2001 ایران در کنار ایالات متحده در حمله به افغانستان ایستاد و با آن کشور همکاری امنیتی، اطلاعاتی و نظامی داشت. همچنین در تشکیل نخستین دولت افغانستان پس از طالبان به رهبری حامد کرزی از هیچ کمکی فروگذار نکرد
اما بعد از اینکه جورج دبلیو بوش ایران را در محور شرارت قرار داد و پایگاهی نظامی در عراق ایجاد کرد، محاسبات ایران تغییر یافت و شروع به برقراری تماس با طالبان با هدف بیرون راندن آمریکا از افغانستان نمود
به گفته ولی نصر مشاور ارشد دولت اوباما، وقتی دولت ترامپ مذاکرات صلح را با طالبان آغاز کرد ایران دچار وحشت شد. مقامات ایران از دولت ترامپ به خاطر اینکه در مذاکرات دوحه از طالبان امتیازات سیاسی کافی را نگرفته است انتقاد کردند و گفتند این توافق معامله ای بین آمریکایی ها و پشتون ها بوده و نفع تمام افغان ها در ان توافق مدنظر قرار نگرفته است
نصر می افزاید: «ایرانی ها می دانستند که پس از امضای توافقِ دوحه دیگر هیچ مانعی پیش روی طالبان وجود ندارد. بنابراین بر آن شدند تا از بروز بدترین اتفاقات در افغانستان جلوگیری کنند و ببینند در این آشفته بازاری که آمریکا بر جای گذاشته باید چه سیاستی را اتخاذ نمایند»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما