چندین هفته مقامات روسیه اصرار داشتند که بحران اکراین مانع مذاکرات هستهای در وین نخواهد شد. میخائیل اولیانوف مذاکره کننده ارشد روسیه در مذاکرات هستهای اواخر دسامبر 2021 یعنی هفته‌ها قبل از حمله روسیه به اکراین، به فارین پالیسی گفت: «ما از مذاکرات وین حمایت می‌کنیم و هیچگاه بحث اکراین را وارد مذاکرات وین نمی‌کنیم»
اما در روزهای اخیر روسیه بحث اکراین را در مذاکرات وین مطرح کرده و اصرار دارد که تجارت این کشور با تهران از تحریم‌هایی که غرب در واکنش به جنگ اکراین علیه مسکو وضع کرده، معاف بماند. این تقاضای لحظه آخریِ روسیه باعث شده که ایران و آمریکا که هر دو خواهان ورود نفت ایران به بازار جهانی هستند، در یک طرف قرار گیرند و سعی کنند راهی برای دور زدن موانع احتمالی روسیه بیابند.
سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه روز شنبه گفت مسکو خواهان ضمانتی کتبی است که تحریمها «به حق ما برای همکاری کامل و آزاد تجاری، اقتصادی، سرمایه‌گذاری و فنی و نظامی با ایران لطمه نمی‌زند». لاوروف این درخواست را در گفتگو با همتای ایرانی خود در روز دوشنبه نیز تکرار کرد و این درحالی است که تیم‌های مذاکره کننده در وین ابراز امیدواری کرده بودند توافق بین ایران و آمریکا برای احیای برجام به زودی حاصل می‌شود.
اقدام روسیه این سؤال را ایجاد کرده است که آیا مسکو می‌تواند مذاکرات هستهای را گروگان نگه دارد. به گفته منابع دیپلماتیک اگر بین واشنگتن و تهران توافقی حاصل شود، روسیه امکان وتوی آن را ندارد اما با توجه به نقش مهمی که در تضمین اجرای توافق هستهای دارد، کار را مشکل خواهد کرد. طبق برجام مازاد اورانیوم غنی شده ایران به مسکو صادر شده و این کشور تضمین می‌کند که ایران از تأسیسات غنی‌سازی نمی‌تواند در تولید سلاح هستهای استفاده کند.
اگر مسکو تصمیم به توقف همکاری‌های خود بگیرد، دیگر کشورهای طرف برجام باید کشور دیگری را برای جایگزین کردن روسیه پیدا کنند و این روند می‌تواند توافق نهایی را برای مدت زیادی به تأخیر بی‌اندازد.
بر اساس گزارش وال استریت ژورنال امضا کنندگان اروپایی برجام، ضمن رد درخواست روسیه، از این کشور خواسته‌اند که از موضع خود عقب‌نشینی کند.
بر اساس مفاد برجام ایران مجاز است تنها 300 کیلو اورانیوم غنی شده با خلوص 3.67 درصد ذخیره کند؛ حال آنکه از زمان خروج ترامپ از برجام، ایران حداقل ده برابر این مقدار – از اورانیوم غنی شده 20% تا 60% - ذخیره کرده است.
علی شمخانی مقام ارشد شورای عالی امنیت ملی ایران در توئیتی نوشت: «قابل درک است که شرکت کنندگان در مذاکرات در راستای منافع ملی خود عمل کنند. اما ایران هم صرفا بر اساس منافع مردم عمل می‌کند؛ ما در حال ارزیابی عناصر جدیدی که بر مذاکرات تأثیر گذاشته هستیم و می‌کوشیم که راه‌هایی برای تسریع حل این مشکل پیدا کنیم».
دولت بایدن امیدوار است که بازگشت ایران به بازار جهانی نفت، به کاهش قیمت‌ها کمک کرده و مشکلاتی را که در پی تحریم صادرات نفت روسیه ایجاد شده، جبران کند. از هر ده بشکه نفتی که در جهان مصرف می‌شود یک بشکه آن متعلق به روسیه است. از نظر دولت بایدن ایران با توجه به ذخایر نفتی که دارد، می‌تواند صادرات نفت را تا یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
در پی جنگ اکراین و اعمال تحریم علیه روسیه، قیمت جهانی نفت به 113 دلار در هر بشکه رسیده و قیمت بنزین نیز در آمریکا بیش از 4 دلار برای هر گالن است. این افزایش قیمت می‌تواند جلوی رشد اقتصادی را بگیرد و چالش سیاسی بالقوه‌ای برای حزب دموکرات در انتخابات میان دوره‌ای آمریکا باشد. دولت بایدن با درک این عواقب است که با ونزوئلا –که از سال 2019 تحریم شده- برای ازسرگیری صادرات نفت خام به ایالات متحده، وارد مذاکره شده است.
جو بایدن هنگام اعلام ممنوعیت واردات نفت روسیه گفت: «ایالات متحده شریان اصلی اقتصاد روسیه را هدف قرار می‌دهد؛ ما در یارانه دادن به جنگ پوتین سهیم نخواهیم بود». اما ممنوعیتی که آمریکا وضع کرده، تنها بر بخشی از صادرات جهانی نفت روسیه تأثیر خواهد گذاشت.
بایدن در اوایل دوره ریاست جمهوری خود احیای برجام را در اولویت سیاست خارجی خویش قرار داد و گفت‌وگوهای غیرمستقیم با ایران را آغاز کرد. بر اساس گزارش‌ها لاوروف زمانی خواسته لحظه آخریِ روسیه را مطرح کرد که ایران و آمریکا در حال نزدیک شدن به توافق بودند.
پیش از جنگ اکراین، روسیه خود را مشتاق توافق نشان می‌داد. اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات، به عنوان پیشبرنده اصلی گفت‌وگوها ایفای نقش می‌کرد و نسبت به تحقق آن ابراز خوش‌بینی می‌نمود. وی به درخواست ما برای اظهار نظر در مورد آخرین خواسته‌های روسیه پاسخ نداد ولی در پیامی که یکشنبه در توئیتر منتشر کرد نوشت: «فقط می‌توانم بگویم که شکی ندارم که توافق منعقد می‌شود. البته بسیج نیروهای ضد برجام را در آمریکا و ایران و محافل دیگر می‌بینم. هنوز خطراتی وجود دارد»
هنوز مشخص نیست که روسیه در صورت برآورده نشدن خواسته‌هایش، می‌کوشد توافق هستهای را نابود کند یا می‌خواهد تا آخرین لحظه امتیاز بگیرد. مذاکره کنندگان پیش‌بینی می‌کردند که روسیه از تحریم‌هایی که مخل اجرای تعهداتش در قبال اجرای برجام است معاف شود؛ اما اظهارات لاوروف نشان داد که مسکو بدنبال معافیت‌های تجاری گسترده‌تری با ایران است.
آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا روز یکشنبه در مصاحبه با شبکه سی‌بی‌اس گفت که تحریم‌های روسیه «هیچ ارتباطی با توافق هستهای ایران ندارد». وی خاطر نشان کرد که چند موضوع چالش‌برانگیز و حل نشده همچنان وجود دارد.
به گفته یک دیپلمات اروپایی «خواسته‌ای که روسیه مطرح کرده، نشان می‌دهد که ما نیاز داریم کشور دیگری را به جای روسیه پیدا کنیم که مایل به قبول سوخت مازاد ایران باشد. فکر می‌کنم باید در کشور جایگزین تأسیساتی بسازیم تا بتواند سوخت ایران را به جای ارسال به روسیه پردازش کند. البته این کارها زمان می‌برد».
گروگان گرفتن توافق برای روسیه مزایای بالقوه‌ای دارد؛ باعث می‌شود که بایدن نتواند در سیاست خارجی به یک پیروزی کلیدی برسد و همچنان در بحران بزرگ گسترش سلاح هستهای در خاورمیانه گرفتار بماند؛ لذا از فشار این کشور بر روسیه کاسته شود. همچنین یک میلیون بشکه نفت خام ایران به بازار جهانی تزریق نشده و قیمت‌ها برای روسیه که صادرکننده بزرگ انرژی است بالا باقی می‌ماند.
به گفته علی واعظ کارشناس مذاکرات هستهای در گروه بین‌المللی بحران: «100% روشن نیست که روسیه می‌خواهد مانع از احیای برجام شود یا نه. ممکن است بخواهد از آن به عنوان اهرمی برای ایجاد شکاف در رژیم تحریم‌های آمریکا استفاده کند».
هنری روم که مذاکرات ایران با گروه اوراسیا را دنبال می‌کند نیز معتقد است: «رسیدن به توافق همچنان محتمل است زیرا بسیاری از مسائل پیچیده، واقعا حل شده است. برای رسیدن به توافق باید دیپلماسی خلاقانه‌ای داشته باشیم». رابرت آینهورن کارشناس منع اشاعه هستهای در مؤسسه بروکینگز نیز گفت «ایران و آمریکا هر دو از شروط لحظه آخری روسیه آزرده خاطر هستند و این اقدام مسکو، تهران و واشنگتن را به یکدیگر نزدیک‌تر ساخته است».
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما