بهره‌برداری قطر از جنگ اکراین

در ربع قرن گذشته، قطر روز به روز بر صادرات گاز طبیعی خود به کشورهای مختلف افزود و از این طریق، هم به ثروت عظیمی رسید و هم اهمیت ژئوپلیتیکی بسیاری بدست آورد

حالا به خاطر جنگ اکراین، اهمیت و نفوذ این کشور کوچک خلیج فارس بیشتر هم شده است

درحالی‌که آمریکا و متحدان اروپایی‌اش به‌دنبال قطع درآمدهای نفتی و گازی روسیه هستند، غرب به قطر به عنوان مهمترین منبع جایگزین برای گاز مورد نیاز خود نگاه می‌کند. البته قطر نمی‌تواند فورا بر ظرفیت صادرات خود به اروپا بی‌افزاید اما ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است تا سال 2027 میزان تولید گاز را تا دو سوم حجم موجود افزایش دهد و به گفته سعد الکعبی وزیر انرژی، نیمی از آن را به اروپا صادر کند

سینزیا بیانکو پژوهشگر شورای روابط خارجی اروپا با اشاره به گاز مایع قطر می‌گوید «قطر در راه تبدیل شدن به صادر کننده بسیار مهم گاز مایع به اروپا است». افزایش علاقه به گاز قطر درحالی است که در سال‌‌های اخیر انتقاد رهبران غربی از سوخت‌های فسیلی و تأثیر آن در تغییرات اقلیمی افزایش یافته بود؛ ولی اکنون می‌بینیم که این رهبران در تقلای دستیابی به گاز هستند

به گفته کعبی «کشورهایی که پیشتر فعالان عرصه نفت و گاز را شیطان صفت و آدم‌هایی بد می‌دانستند و از این می‌گفتند که ما به شرکت‌های نفت و گاز نیاز نداریم، حالا می‌گویند: به ما کمک کنید، بیشتر تولید کنید و چرا به اندازه کافی تولید نمی‌کنید»

این تغییر رویکرد در پی حمله روسیه به اکراین رخ داد زیرا باعث شد کشورهای اروپایی که تا سال گذشته نزدیک به نیمی از گاز مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کردند، برای کاهش هزینه ماشین جنگی پوتین بدنبال منابع جایگزین دیگری برای سوخت مورد نیازشان باشند

این امر سبب گشت که قطر که در کنار ایالات متحده و استرالیا برای کسب مقام برترین صادرکننده گاز طبیعی مایع در جهان رقابت می‌کرد، محبوبیت زیادی بدست آورد

ماه ژانویه همزمان با افزایش ترس از تهاجم روسیه، رئیس جمهور آمریکا جو بایدن قطر را «متحد اصلی غیرناتو» واشنگتن اعلام کرد و میزبان شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی امیر قطر در کاخ سفید –به عنوان نخستین رئیس دولت خلیج فارس که با بایدن دیدار می‌کرد- شد. مسائل حوزه انرژی در دستور کار دو رهبر قرار داشت

پس از آغاز جنگ، بوریس جانسون نخست‌وزیر بریتانیا با شیخ تمیم تماس گرفت تا درباره «تضمین عرضه پایدار گاز» و سایر موضوعات گفتگو کند. علاوه بر جانسون دیگر رهبران ارشد اروپایی همچون جوزپ بورل دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا برای گفتگو درباره انرژی قطر به آن کشور پرواز کردند و رابرت هایک وزیر اقتصاد و تغییرات اقلیمی آلمان نیز برای امضای قرارداد گازی با قطر به دوحه سفر کرد

اما توان قطر برای کاهش مشکلات گازی اروپا در کوتاه مدت محدود است زیرا به گفته کعبی، قطر قراردادهای بلندمدتی با کشورهای عمدتا آسیایی دارد که بر اساس آن توافقات، 85% از تولید فعلی به آن کشورها صادر می‌شود «من نمی‌توانم کاری انجام دهم زیرا احترام به قراردادها و شهرت ما از همه چیز مهمتر است؛ نمی‌توانم به کشورهای طرف قرارداد بگویم: متأسفم باید به اروپایی‌ها کمک کنم»

اما به گفته تحلیلگران، در سال‌های آینده سرمایه‌‌گذاری‌هایی که قطر در حوزه گاز مایع انجام داده است در کنار تحولات اکراین و کمبود انرژی، باعث می‌شود که این کشور کوچک بیابانی پیوند بیشتری با اروپا پیدا کند و بر اهمیتش افزوده شود

به گفته کعبی سال‌ها قبل از شروع جنگ اکراین، قطر پروژه‌ای را با هزینه 45 میلیارد دلار برای ساخت دو نیروگاه گازی جدید و افزایش ظرفیت تولید سالانه خود تا 64% آغاز کرد. این گاز سال 2026 وارد بازار می‌شود و به احتمال زیاد بین خریداران اروپایی و آسیایی تقسیم خواهد شد

قطر همچنین در پایانه‌های دریافت گاز مایع طبیعی در بلژیک، بریتانیا و فرانسه سرمایه‌گذاری کرده است. آلمان که بزرگترین اقتصاد اروپا است، قبل از جنگ اکراین تأسیسات گاز مایع طبیعی نداشت؛ اما اکنون بیش از 3 میلیارد دلار برای خرید چهار پایانه شناور اختصاص داده است

به این ترتیب گاز طبیعی، این کشور کوچک خلیج فارس را به یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان بدل کرده است. دیوید رابرتز دانشیار روابط بین‌الملل کینگز کالج لندن می‌گوید: «وقتی قطر اوایل دهه 1970 گاز طبیعی را در آب‌های سرزمینی خود کشف کرد، چندان خوشحال نشد زیرا بدنبال نفت بود و معتقد بود تنها نفت می‌تواند اقتصاد کشور را همچون عربستان و کویت متحول کند. تا بیست سال اول، هیچکس از این کشف گازی استقبال نکرد زیرا بازاری برای آن متصور نبود»

اما پیشرفت‌های تکنولوژیک، گشایش‌هایی فراهم کرد. دهه 1990 قطر و شریکان بین‌المللی‌اش میلیاردها دلار بر روی صنعت گاز مایع طبیعی سرمایه‌گذاری کردند

پیش از این گاز طبیعی از طریق خط لوله حمل می‌شد و امکان فروش آن به کشورهای دوردست نبود؛ اما هنگامی که توانستند گاز را تا 260 درجه زیر صفر خنک کرده، به مایع تبدیل کنند و حجمش را کاهش دهند، توانستند مقادیر زیادی از آن را با کشتی به سراسر جهان حمل کنند و در کشور مقصد بار دیگر به گاز تبدیل نمایند

رابرتز می‌افزاید: « قطر بهترین و ارزان‌ترین فناوری تولید گاز مایع طبیعی را دارد و سلطه‌اش در بازار در حال افزایش است»

این امر باعث سرازیر شدن پول به اقتصاد قطر شده است؛ به نحوی که 2.5 میلیون نفر از مردم قطر –که تنها 300,000 تن از آنها شهروند هستند- یکی از بالاترین درآمدهای سرانه در جهان را دارند. دوحه رونق زیادی گرفته و ساخت آسمان خراش و هتل و مراکز خرید مجلل در آن رشد کرده است

ذخایر صندوق ثروت ملی این کشور افزایش زیادی پیدا کرده و این صندوق سهام شرکت‌های بزرگی را در لندن و نیویورک و سایر شهرهای جهان خریده است. امسال قطر میزبان جام جهانی فوتبال است و 1.5 میلیون هوادار فوتبال از طریق این مسابقات، با قطر آشنایی بیشتری پیدا می‌کنند

قطر از استفاده از ثروت خود در راستای تأثیرگذاری بر صحنه سیاسی منطقه غافل نیست و از شبکه الجزیره حمایت مالی می‌کند. این شبکه ماهواره‌ای که منتقد رقیبان قطر در منطقه است، در طول دوران بهار عربی از قیام‌های سراسر منطقه پشتیبانی می‌کرد

قطر همچنین روابط دیپلماتیک خود را با گروه‌ها و کشورهایی که با یکدیگر مخالف هستند حفظ کرده و نقش میانجی را بین آنها ایفا می‌کند

علاوه بر حضور شرکت‌های غربی، قطر میزبان بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه است و در عین حال روابط نزدیکی با ایران دارد

هفته گذشته شیخ تمیم با مقامات ایران در تهران دیدار کرد تا مذاکرات احیای برجام را که در اولویت برنامه‌های دولت بایدن است، بار دیگر براه اندازد

قطر همچنین میزبان مقامات ارشد حماس و طالبان است. سال گذشته دولت بایدن قطر را به خاطر کمک به خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان مورد ستایش قرار داد

به گفته جیم کرین محقق سیاست انرژی در مؤسسه سیاست عمومی دانشگاه رایس بیکر: «قطری‌ها بسیار بیشتر از آنچه تصور می‌شد نفوذ پیدا کرده‌اند؛ گاز به قدرت نرم این کشور بدل شده است»

مقامات انرژی قطر در جریان بازدید از شهر صنعتی رأس لفان در شمال شرق کشور، برنامه‌های آتی قطر را برای توسعه نیروگاه‌های گاز شرح دادند و گفتند که به زودی در زمین‌های ماسه‌ای اطراف، دو نیروگاه و یک کارخانه پتروشیمی جدید احداث خواهند کرد.

در داخل بندر شش نفت‌کش بزرگ برای بارگیری گاز مایع لنگر انداخته بودند. محمد المهندی ناظر اداره بار در بندر گفت که نفتکش‌های بسیار دیگری در دریا منتظر نوبت خود هستند

کعبی می‌گوید که سال‌ها قبل از جنگ اکراین با شرکت‌های بزرگ آلمانی در مورد ساخت پایانه‌هایی برای دریافت گاز مایع در آلمان مذاکره کرده بود اما دولت آلمان مجوزهای لازم را نمی‌داد. پس از شروع جنگ، وزیر انرژی آلمان به همراه مدیران ارشد شرکت‌های آن کشور به دوحه آمده و از استقبال و همکاری دولت آلمان برای راه‌اندازی پروژه‌ها خبر داد «دولت آلمان 180 درجه تغییر کرده است. به آنها گفتم اگر آلمان آماده است، ما هم آماده هستیم»

*منبع: نیویورک تایمز

مترجم: فاطمه رادمهر