چند ماه پیش ترکیه در شرایط سختی قرار داشت و دور شدن اردوغان از لیبرالیسم غربی، آنکارا را به فرزند مطرود خانواده ناتو بدل کرده بود. بایدن در کارزار انتخاباتی خود اردوغان را فردی خودکامه خواند و سال گذشته او را به «اجلاس رهبران جهان برای دموکراسی» دعوت نکرد
با افزایش تنش‌ها بین روسیه و اکراین، بسیاری پیش‌بینی می‌کردند که ترکیه بازنده بزرگ این جنگ باشد اما رویدادهای بین‌المللی، سرنوشت ترکیه را به‌گونه‌ای دیگر رقم زد. درحالی‌که جنگ اکراین به ماه چهارم خود نزدیک می‌شود، جایگاه بین‌المللی ترکیه به لطف استراتژی دقیقی که آنکارا در پیش گرفت، افزایش یافته است. ترکیه اکراین را با پهپادهای ارزان قیمت مسلح کرد، به برخی (و نه همه) تحریم‌های غرب پیوست و در عین حال ارتباط خود را با رهبران روسیه حفظ نمود. به نظر کارشناسان، این رویکرد به ترکیه اجازه داد تا همزمان روابط قوی خود را با روسیه و ناتو حفظ کند
سیبل اوکتای استاد دانشگاه ایلینویز می‌گوید: «ترکیه از نظر ژئواستراتژیک کشوری مهم است و این امر جایگاه این کشور را در صحنه بین‌الملل ارتقا داده است»
تلاش‌های ترکیه برای ایجاد موازنه بین شرق و غرب چیز جدیدی نیست. استانبول در میان تنگه بسفر قرار گرفته است؛ آبراه استراتژیکی که دریای سیاه را به مدیترانه وصل می‌کند. از انجا که روسیه مهمترین قدرت دریایی در دریای سیاه است، ترکیه در طول سالها چاره‌ای جز تعامل با این کشور نداشته است. این دو کشور اکنون شریکان تجاری مهمی برای یکدیگر هستند و گردشگران روسی هر تابستان به سواحل دریای اژه در ترکیه سرازیر می‌شوند. در عین حال ترکیه هم‌مرز با اروپا است و سابقه‌ای طولانی در روابط با این قاره دارد. آنکارا از سال 1952 بخشی از ناتو بوده و نزدیکی‌اش به روسیه و ارتش بزرگی که در اختیار دارد، آن را به دومین عضو مهم ناتو بدل کرده است
اما علیرغم موقعیت ژئواستراتژیک مطلوب، در سال‌های اخیر اردوغان و حزب عدالت و توسعه -که زمانی الگویی از اسلام سیاسی معتدل محسوب می‌شد- از شریکان غربی خود دور شدند. بیشترین دلیل این امر را می‌توان در تلاش‌های حزب عدالت و توسعه در از بین بردن نهادهای لیبرال ترکیه و سرکوب مخالفان دانست
روابط دو طرف در سال 2016 و پس از تلاش ارتش برای سرنگونی حکومت اردوغان بدتر شد. به گفته جورجیو کافایرو مدیر شرکت تحلیلی خلیج فارس، از دید اردوغان و مشاورانش «آمریکا و کشورهای اروپای غربی در آن ساعاتی که کودتا در حال وقوع بود، تنها به فکر منافع خود بودند و هیچ کمکی به دولت او نکردند» همین امر موجب شد که اردوغان سیاست نزدیکی بیشتر به روسیه را در پیش گیرد
تنش بین ترکیه و آمریکا سال 2018 زمانی که آنکارا سیستم دفاع موشکی روسیه را خریداری کرد، به اوج رسید و باعث شد که آمریکا در فروش جنگنده‌های اف35 به آنکارا صرف نظر کند. یک سال بعد دونالد ترامپ رئیس جمهور وقت آمریکا تهدید کرد که اقتصاد ترکیه را به طور کامل ویران خواهد کرد
اواسط سال 2021 نیز بایدن نسل‌کشی ارامنه را به رسمیت شناخت. اما این برخوردها رفتار ترکیه را تغییر نداد و این کشور در طول تمام این مدت، به سرکوب مخالفان در داخل و همراهی با روسیه در صحنه جهانی ادامه داد
اکنون عملکرد آنکارا در بحران اکراین، لحن پایتخت‌های غربی را در قبال این کشور تغییر داده است. تسلیح کیف از سوی ترکیه یک رخداد مهم بود؛ پهپادهای ارزان و مؤثری که ترکیه در اختیار اکراین گذاشت، به این کشور اجازه داد تا به پیروزی‌های زودهنگامی برسد و روحیه ائتلاف غرب تقویت شود. به گفته اکتای «ترکیه با این اقدام موقعیت ژئواستراتژیک خود را ارتقا داد؛ نشان داد که در کنار ناتو باقی مانده و این اطمینان را ایجاد کرده است که اکراین می‌تواند به تجاوز روسیه پاسخ دهد»
اما وقتی فنلاند و سوئد اعلام کردند که می‌خواهند به ناتو بپیوندند، ترکیه بلافاصله با این پیشنهاد مخالفت کرد و اشاره نمود که این دو کشور به اعضای پ.ک.ک پناه داده‌اند. این مخالفت باعث حیرت برخی شد و آنها این اقدام را در زمانی که ناتو باید نشان دهد یک جبهه متحد است، تفرقه‌انگیز و پرمخاطره دانستند. برای مثال مصطفی گوربوز استاد دانشگاه، روسیه را ذینفع اصلی تنش و اختلاف بین ترکیه و متحدان غربی‌اش می‌داند و ترکیه را «اسب تروای روسیه در ناتو» معرفی می‌کند.
اما به گفته باریس کژین استاد دانشگاه الون، با توجه به اینکه انتخابات سال آینده در پیش است، رئیس جمهور ترکیه که کشورش از یک بحران اقتصادی بزرگ رنج می‌برد، نگران است که او و متحدان حزب عدالت و توسعه در انتخابات شکست بخورند و فکر می‌کند در چنین شرایطی اگر بتواند به پیروزی‌های بین‌المللی دست یابد، ممکن است بتواند نظر رأی دهندگان را تغییر دهد. بنابراین مصمم است تا از اهرم فشارهایی که دارد برای کسب پیروزی نهایت استفاده را بکند
اکتای نیز معتقد است «ترکیه فکر می‌کند میزبانی فنلاند و سوئد از شاخه‌های پ.ک.ک باعث شده است این سازمان علیرغم جنگ چندین دهه‌ای با آنکارا، همچنان زنده و پویا باقی بماند. باید دید که آیا ترکیه می‌تواند از اعضای ناتو امتیاز بگیرد و به آنچه می‌خواهد می‌رسد؟»
اکتای افزود به نظر من آنکارا می‌تواند از ناتو امتیاز بگیرد. ترکیه می‌داند که ناتو حاضر به اخراج این کشور نیست زیرا در آن صورت ترکیه به حوزه نفوذ روسیه تبدیل می‌شود
بیانیه اخیر ینس استولتنبرگ تأیید کننده دیدگاه اکتای است. وی در یک کنفرانس مطبوعاتی اذعان کرد که ترکیه «نگرانی‌های مشروعی» در ارتباط با تروریسم دارد و این پیام را فرستاد که پ.ک.ک را تهدیدی جدی علیه امنیت ترکیه می‌داند
دلیل دیگر اهمیت ترکیه برای دولت‌های غربی این است که اکنون میلیون‌ها تن غلات در سیلوهای اکراین انباشته شده و امکان وارد کردن آنها به بازارهای بین‌المللی نیست. دولت‌های غربی به‌دنبال راهی هستند که این غلاوت وارد بازار شود و از شدت بحران غذایی که اکنون برخی از فقیرترین کشورهای جهان را درگیر قحطی کرده است کاهش یابد؛ اما دولت‌های اندکی حاضر هستند که با روسیه در این خصوص گفتگو کنند. اردوغان که در حال مذاکره با کرملین برای ازسرگیری کشتیرانی در دریای سیاه است، در موضوع غلات نیز وارد گفتگو شده است و از سوی کشورهای غربی به شدت تشویق می‌شود تا به تلاش‌های خود برای انجام میانجی‌گری‌های بزرگ‌تر بین طرفین جنگ ادامه دهد
به گفته اکتای «اگر ترکیه هوشمندانه عمل کند این پتانسیل را دارد که جهان را از یک بحران غذایی قریب‌الوقوع نجات دهد یا حداقل دو طرف را به پای میز مذاکره بکشاند»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما