ترک ها برنده بازی بزرگ در خزر

یکی از مناطقی که در چند سال گذشته وقایع با سرعت سرسام آوری در حال پیشروی بوده، منطقه قره باغ است که علیرغم اینکه جامعه بین الملل ان را جزئی از قلمرو آذربایجان می داند، در سه دهه گذشته توسط شبه نظامیان جدایی طلب ارمنی اداره می شد

پس از اینکه ارتش آذربایجان سال 2020 ارمنی ها را شکست داد و آتش بسی با میانجیگری روسیه برقرار شد، باکو هفته اخیر تصمیم گرفت عملیاتی را برای بازپس گیری این منطقه و کنترل کامل آن آغاز کند

بسیاری از کشورها این تحول را یک پیروزی برای آذربایجان دانستند ولی برخی دیگر –به ویژه رسانه های غربی- از پاکسازی قومی توسط آذری ها سخن گفتند

در سالهای گذشته جنایاتی از سوی نیروهای آذربایجانی علیه ارمنی ها و بالعکس صورت گرفته است ولی در رخداد اخیر آنچه از گزارش ها بدست می آید، این است که تاکنون با صدها هزار ارمنی که از قره باغ گریخته اند منصفانه رفتار شده است

اگر این گزارش ها درست باشد، خلاف چیزی است که رسانه های غربی ادعا می کنند. انها می گویند اذربایجان از ارائه تضمین برای حفظ حقوق جمعیت ارمنی قره باغ امتناع کرده و جمعیت ارمنی را مجبور به ترک و تبعید نموده است

این رسانه ها نمی گویند که آذربایجان به ارمنی ها اجازه داد به شرط اخذ تابعیت آذربایجانی در منطقه باقی بمانند و این ارمنی ها بودند که از ترس اینکه باکو از حقوقشان محافظت نکند، قره باغ را ترک کردند

چنین نگرشی از سوی رسانه های جریان اصلی غرب جای تعجب ندارد اما آنچه مهم است تغییر ژئوپلیتیکی است که هفته گذشته رخ داد.

درست بیش از یک قرن پیش در اواخر جنگ جهانی اول درحالی که متحدان غربی درحال شکست دادن آلمان و امپراتوری عثمانی بودند، مناطق جنوب قفقاز و ماوراء خزر یکی از جبهه های متعدد درگیری بین نیروهای بریتانیا و ترکیه بود. پس از آن شوروی به مدت هفت دهه –تا سال 1991- بر منطقه حاکم شد و با سقوط اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری های ملی تشکیل گشت

اکنون که سه دهه از ملت سازی گذشته، اذربایجان خود را در موقعیت مناسبی برای تصرف تمام سرزمین های تعیین شده بر اساس قوانین بین الملل می بیند. حمایت دیلپماتیک و نظامی ترکیه هم موقعیت او را تقویت می کند و آنکارا و باکو را به متحدانی نوظهور و قدرتمند در جنوب قفقاز تبدیل می نماید

روابط این دو کشور با ترکمنستان در آن سوی دریای خزر و مجموعه ای گسترده تر از ملت های ترک در سازمان کشورهای ترک به رهبری ترکیه –که با عنوان شورای ترکان نیز شناخته می شود- منجر به اتحادی گسترده تر شده و نظم منطقه ای جدیدی را ایجاد کرده است

در شرایط کنونی تحول مهمی همچون پیروزی آذربایجان در قره باغ، می تواند منجر به مجموعه رویدادهایی شود که ژئوپلیتیک منطقه را تغییر دهد

این هفته قاسم توکایف رئیس جمهور قزاقستان در جریان سفر خود به برلین اعلام کرد کشورش به تحریم های بین المللی غرب علیه روسیه که به دلیل حمله به اوکراین وضع شده، پایبند خواهد بود

این یک تحول مهم بود زیرا قزاقستان به طور سنتی در حوزه نفوذ مسکو است. این موضع گیری باعث شد که تحلیلگران به این نتیجه برسند که همزمانی آن با پیروزی آذری ها در قره باغ تصادفی نیست. تاکنون شواهد کمی برای تأیید ارتباط تصمیم قزاقستان با رویدادهای قره باغ وجود داشته، ولی این همزمانی نشان دهنده جسارتی است که کشورهای ترک به تازگی پیدا کرده اند

تصرف تمامی مناطق تعیین شده توسط آذربایجان، ضربه مستقیمی به روسیه نیست. مسکو خود را بیشتر به عنوان یک میانجی در قفقاز جنوبی نشان داده است تا یک قدرت مدعی و این موضع، با توجه به تمرکز روسیه بر جنگ اوکراین، تعجب اور نمی باشد

اما علیرغم عدم دشمنی ترکیه و اذربایجان با روسیه، این تحولات نشان دهنده کاهش نفوذ روسیه در جنوب قفقاز و ماوراء خزر است و فرصتی را برای بهره برداری انکارا و باکو فراهم می کند

بلافاصله پس از پیروزی در قره باغ، اردوغان با الهام علی اف همتای آذری خود دیدار کرد و دو طرف به مجموعه ای از توافقات رسیدند. از جمله این توافقات، قرارداد ساخت خط لوله گاز از شرق ترکیه تا نخجوان (منطقه ای در مرز جنوب غربی ارمنستان) است. اندکی پس از آن اردوغان خواستار ایجاد کریدور زنگزور شد که از شرق ترکیه به نخجوان و سپس مستقیما از طریق مسیرهای زمینی و ریلی به سرزمین اصلی آذربایجان می رود و ارتباط زمینی بین دو متحد را تسریع می کند

در ماههای آینده احتمالا معاملات و توافقات بیشتری به منظور اطمینان از ایجاد این گذرگاه امضا می شود اما بزرگترین مانعی که آنکارا و باکو در این فرایند باید با ان دست و پنجه نرم کنند، ایران است. مسئله گذرگاه مدتهاست که ایران را ناآرام کرده زیرا در امتداد مرز زمینی ان کشور با ارمنستان قرار می گیرد و ارتباط آن را با جنوب قفقاز قطع می کند

اردوغان سال گذشته روابط خود را با ایران توسعه داد و اوایل هفته نیز ابراز امیدواری کرد که منطقه از طریق پروژه های مشترک با ایران، به حوزه صلح و رفاه بدل شود و اینگونه کوشید تا نگرانی های ایران را کاهش دهد

اما باید منتظر لابی های دیپلماتیک تهران علیه گذرگاه بود. در این راستا ایران می تواند با مسکو همکاری کند؛ به خصوص اگر مسکو تصمیم به تقویت مجدد نفوذ خود در منطقه بگیرد

ایران قصد ندارد نفوذ خود را در جنوب قفقاز از دست بدهد ولی اگر باکو و آنکارا به ایران اطمینان دهند که سهم این کشور از فرصت های تجاری و اقتصادیِ ایجاد شده محفوظ خواهد ماند، در آن صورت تهران ممکن است در برابر ساخت گذرگاه مماشات کند

به هر حال اکنون روشن شده است که بلوک ترک بازیگر پیشرو در جنوب قفقاز و منطقه ماوراء خزر هستند و یکی از بزرگترین تغییرات ژئوپلیتیک را پیش می برند

منبع: میدل ایست مانیتور

مترجم: فاطمه رادمهر