بی عدالتی برای همه

یکی از روزهای نوامبر 2015 سعد المدی یک توئیت 14 کلمه ای در توئیتر در مورد ولیعهد تایپ کرد. او در پاسخ به یکی از اساتیدی که منتقد پادشاهی سعودی است، نوشت «بن سلمان تشکیلات اقتصادی، دفاعی و هر آنچه که در کنترل پادشاه بود را در اختیار گرفته است»

آقای مدی که تابعیت دوگانه سعودی-آمریکایی دارد و در فلوریدا زندگی می کند، فکر نمی کرد که این پست توجه حکومت را به خود جلب کند. او صرفا یک مهندس بازنشسته بود نه فعال سیاسی؛ ضمن اینکه توئیتی که زده بود چیزی جز واقعیت نبود و ولیعهد از زمانی که پدرش پادشاه شد، کنترل بسیاری از اهرم های قدرت را در دست گرفته بود

اما هفت سال بعد وقتی آقای المدی 72 ساله در سفر به عربستان دستگیر شد، متوجه شد که از این توئیت در کنار دیگر توئیت های انتقادی او و عکس توهین آمیزی که از بن سلمان در موبایل خود داشت، به عنوان مدرک جرم استفاده شده است. اتهام او بدنام کردن نمادهای کشور و حمایت از ایدئولوژی های تروریستی بود

دادستان از دادگاه برای او درخواست اشد مجازات را کرد تا عبرتی برای دیگران باشد. ماه اکتبر آقای المدی به 16 سال زندان محکوم شد و در ماه فوریه پس از درخواست تجدیدنظر، حکمش به 19 سال زندان افزایش یافت

عربستان همیشه یک پادشاهی مستبد با محدودیت شدید آزادی بیان بوده است. 10 سال پیش آقای المدی ممکن بود به خاطر داشتن چنین حساب توئیتری که کمتر از 2000 دنبال کننده دارد، صرفا اخطار بگیرد و بازجویی شود ولی از زمان ولیعهدی بن سلمان، مجازات شهروندان منتقد بسیار شدیدتر شده است

ابراهیم المدی پسر آقای المدی با توصیف او به عنوان مردی آزاده که در دوران بازنشستگی مسافرت می رفت و پیاده روی می کرد، گفت: «به هیچ وجه نمی توان پدرم را جزء مخالفین حکومت طبقه بندی کرد ولی اکنون وی در زندان حائر در ریاض، در کنار اعضای القاعده و دیگر فعالین سیاسی محبوس است»

هاله الدوسری فعال حقوق زنان است که سال 2014 عربستان را برای تحصیل در دوره دکترا به مقصد آمریکا ترک کرد. وی با بیان اینکه دیگر آنقدر احساس امنیت نمی کند که بخواهد به عربستان برگردد، افزود: «میزان ظلم حکومت شکل بی سابقه ای پیدا کرده است»

بن سلمان از زمان ولایت عهدی، چهره این کشور محافظه کار اسلامی را چنان تغییر داده که دیگر برای بسیاری قابل شناسایی نیست. اصلاحات او شامل تغییراتی می شود که فعالانی همچون خانم الدوسری سالها برای تحقق آن تلاش می کردند

ولیعهد طرحی بلندپروازانه را برای تنوع دادن به اقتصاد وابسته به نفت در پیش گرفته و به بسیاری از محدودیت های مذهبی و اجتماعی پایان داده است. زنانی که تا سال 2018 از رانندگی محروم بودند، اکنون به عنوان راننده، مدیر اجرایی و مسئول تحویل بارِ آمازون فعالیت می کنند. موسیقی که زمانی در مکان های عمومی ممنوع بود، اکنون در رستوران ها به گوش می رسد و تفکیک جنسیتی در اماکن عمومی دیگر وجود ندارد

ولی هرچه آزادی های اجتماعی بیشتر شده، بر محدودیت های سیاسی افزوده گشته و فضا برای گفتمان سیاسی روز به روز تنگ تر می شود

به گفته خانم الدوسری: «لحظه تلخ و شیرینی را توامان تجربه می کنیم؛ چون می بینیم که سالها تلاش ما ثمره داده است ولی هدف و دلیلی که پشت این تغییر وجود دارد، اشتباه است. پادشاهی در ازای اعطای برخی از حقوق مسلم مردم، از آنها می خواهد که ساکت باشند»

از سال 2017 مقامات سعودی صدها شخصیت از طیف های سیاسی گوناگون، از جمله چهره های شناخته شده اسنپ چت، روحانیون، میلیاردها و تعدادی از عموزادگان شاهزاده را دستگیر کرده اند. قتل جمال خاشقچی ستون نویس روزنامه واشنگتن پست در سال 2018 خشم جامعه بین الملل را برانگیخت؛ این حادثه تأثربرانگیزترین نمونه از سرکوب گسترده ای بود که از زمان مرگ خاشقچی در سعودی ادامه یافته است

مقامات عربستان به توئیتر توجه ویژه دارند زیرا از این شبکه اجتماعی در کشور به طور گسترده استفاده می شود

نوره قحطانی که در توئیتر یک حساب کاربری ناشناس داشت، در میان چندین نفری بود که سال گذشته به خاطر فعالیت در شبکه های اجتماعی محاکمه شد. او در حساب خود که تقریبا 600 دنبال کننده داشت، خواستار اعتراضات ضد دولتی شد، از برخی از آزادی های اجتماعی انتقاد کرد و نوشت «بن سلمان آنقدر خوب نیست که ولیعهد باشد»

پس از اینکه دادگاه او را به اتهام «زیر سؤال بردن ایمان و عدالت پادشاه و ولیعهد و حمایت از ایدئولوژی افرادی که برای برهم زدن نظم عمومی تلاش می کنند» مجرم شناخت، او به 13 سال زندان محکوم شد. در دادگاه تجدیدنظر خانم قحطانی درخواست رحم و بخشش کرد و گفت که با 50 سال سن، پنج فرزند دارد که باید از آنها مراقبت کند اما هیأت حاکمه به جای تخفیف، حکم او را به 45 سال زندان افزایش داد

همزمان سلما شهاب دانشجوی دکترا در دانشگاه لیدز انگلیس از دیگر افرادی بود که به دلیل دنبال کردن مخالفان سعودی در توئیتر و اشتراک گذاری پست های آنها به 34 سال زندان محکوم شد

دادگاه، هر دو زن را تحت قوانین ضد تروریسم و جرایم سایبری محکوم کرد و هردو طبق صلاحدید قضات، اشد مجازات را گرفتند

یک مقام سعودی در گفتگو با نیویورک تایمز گفت که دولت در حال مطالعه و اتخاذ تدابیری جدید برای ارتقای حقوق بشر از جمله تغییرات در سیستم قضایی است. این مقام افزود که با این حال عربستان «سیاست مدارای صفر را در مواجهه با پرونده های تروریسم حفظ می کند»

وی به سؤالات مربوط به زندانیان خاص از جمله آقای المدی، خانم قحطانی و خانم شهاب پاسخ نداد و تنها گفت «نقض قوانین ملی از ابراز عقیده مسالمت آمیز متفاوت است»

ولی در بررسی حساب های توئیتر بازداشت شدگان که مبنای کیفرخواست آنها است، به غیر از توئیت مبهم خانم قطحانی که به «برکناری این ظالم» اشاره می کند، پست دیگری که گویای حمایت از گروههای شبه نظامی یا تأیید اقدامات خشونت آمیز باشد ندیدیم. دادستان ها برای صدور کیفرخواست به پست های انتقادی از دولت و اعضای خاندان سلطنتی استناد می کنند و با ارتباط دادن آن به ایدئولوژی تروریست ها می گویند که این توئیت ها امنیت کشور را تهدید می کند

تا همین اواخر به ندرت دیده می شد که منتقدان حکومت 20 سال زندان بگیرند و سعودی هایی که تابعیت آمریکایی داشتند یا با مقامات و بزرگان محلی مرتبط بودند، می توانستند برای رهایی خود از مجازات، از ارتباطاتی که داشتند استفاده کنند

طاها الحاجی وکیل سعودی که در آلمان زندگی می کند در این خصوص می گوید: «یکی از ویژگی های بن سلمان این است که بی عدالتی را به طور برابر برای همه برقرار کرده است»

حسین ایبیش محقق ارشد مؤسسه واشنگتن می گوید «خط قرمزهایی که آزادی بیان را محدود می کند، در زمان حاکمان قبلی روشن تر بود: خانواده سلطنتی، پادشاه، اسلام. ولی اکنون بسیاری از مردم نمی دانند که صحبت کردن از چه چیزی مجاز است و از چه چیز مجاز نیست. این سیاستی است که حکومت برای ایجاد جو رعب در پیش گرفته است»

بن سلمان سال 2018 در مصاحبه ای ایجاد فضای رعب را رد کرد و گفت «این بهای اندکی است که باید برای رهایی از تروریسم و افراط گرایی بدون افتادن در ورطه جنگ داخلی و توقف پیشرفت کشور، پرداخت»

بسیاری از سعودی ها گرچه شخصا سرکوب دستگاه حاکم را لمس نکرده اند ولی شدت سرکوب، آنها را مضطرب ساخته است. البته سرعت تغییرات در کشور تا اندازه ای حواس مردم را از مسائل سیاسی پرت کرده است. سال گذشته قیمت بالای نفت باعث رشد 8 درصدی اقتصاد شد که سریع ترین رشد در میان کشورهای صنعتی گروه بیست بود

سلمان انصاری تحلیلگر سیاسی سعودی می گوید: «پادشاهی در یک مرحله حساس تاریخی است؛ هیچکس نمی تواند سرعت انجام اصلاحات را انکار کند ولی این اصلاحات بی هزینه نبوده است»

برخی از سعودی ها انجام اصلاحات در ازای بسته تر شدن فضای سیاسی را می پذیرند و معتقدند که ارزشش را دارد ولی برای برخی دیگر از جمله خانم الدوسری این کار خیانت است «این چیزی نیست که ما آرزویش را داشتیم؛ ما در رؤیای رسیدن به جامعه ای بودیم که در آن صدایمان شنیده شود، دیده شویم، مورد احترام قرار گیریم و در تصمیم گیری ها مشارکت داشته باشیم»

خانم دوسری سیاست خارجی آمریکا و اروپا را عامل تشدید سرکوب ها می داند و معتقد است که دولت های خارجی برای رسیدن به اهدافی همچون عادی سازی روابط اعراب و اسرائیل و ثبات در بازار نفت، چشم خود را به روی وضعیت حقوق بشر در کشورهای خلیج بسته اند

دولت بایدن متعهد شد که حقوق بشر را در مرکز سیاست خارجی آمریکا قرار دهد. هنگامی که وی تابستان گذشته از عربستان بازدید کرد و با بن سلمان دست داد، مخالفان سعودی اقدام او را عقب نشینی تلقی کردند

وزارت خارجه آمریکا در بیانیه ای با اشاره به اینکه مقامات ایالات متحده پرونده های زندانیانی همچون آقای المدی و خانم شهاب را از نزدیک دنبال می کنند، گفت: «پیشبرد حقوق بشر در عربستان یک اولویت کلیدی برای آمریکا است. ما نگرانی های زیادی بابت احکامی که ناقض آزادی بیان در سعودی است داریم»

سعودی های زیادی در آمریکا در تبعید زندگی می کنند که نمی توانند به دلایل سیاسی به عربستان برگردند و در کنار خانواده خود باشند؛ از جمله آنها مها قحطانی است. همسر او محمد از فعالان سیاسی مهم سعودی و استاد اقتصاد بود که سال 2009 یک سازمان مستقل حقوق بشری تأسیس کرد و سال 2013 به 10 سال زندان محکوم شد. پس از محکوم شدن محمد، مها به همراه پنج فرزند خود به آمریکا مهاجرت کرد و در انتظار پایان محکومیت و آزادی همسرش بود ولی با گذشت ده سال از محمد خبری نشد. مها از هر مرجعی که می توانست کمک بگیرد توضیح خواسته، ولی محمد ناپدید شده است

*منبع: نیویورک تایمز

مترجم: فاطمه رادمهر