با ادامه جنگ غزه، سؤالاتی در مورد حمایت روسیه از حماس ایجاد شده است؛ از جمله اینکه آیا روسیه در حمایت از حماس قبل از حمله 7 اکتبر نقشی ایفا کرده است؟ شواهد موجود در نشریات روس، فارس، عربی، عبری و انگلیسی زبان سرنخ هایی از نقش حمایتی روسیه به ما می دهد
تعاملی طولانی مدت
از زمانی که رهبران حماس در مارس 2006 (تنها چند هفته بعد از به قدرت رسیدن در نوار غزه) به مسکو رفتند، 17 سال گذشته است و در این مدت روسیه روابط خود را با حماس حفظ کرده است
در این سالها ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه بارها از رهبران سیاسی و نظامی حماس برای حضور در مسکو دعوت کرد. مقامات و فرماندهان حماس دیدارهایی با دیمیتری مدودف رئیس جمهور وقت روسیه، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه و میخائیل بوگدانوف نماینده ویژه روسیه در امور خاورمیانه داشتند
نقش بوگدانوف در ارتباط بین روسیه و حماس بسیار مهم است. او سالهاست که مسئولیت تنظیم این روابط را بر عهده دارد و مرتب با رهبران حماس در مسکو و قطر دیدار می کند. بوگدانوف همچنین از سوی پوتین مسئول انجام مأموریت های دیپلماتیک حساس با چین است و می کوشد حمایت کشورهای مختلف را از سیاست های روسیه در خاورمیانه جلب کند
گفتگوهای روسیه با رهبران سیاسی حماس
مقامات حماس سالها به طور منظم با بوگدانوف ملاقات کرده اند. رهبران سیاسی این گروه همچون خالد مشعل، اسماعیل هنیه و موسی ابومرزوق از جمله این مقامات هستند. این دیدارها به مقامات سیاسی محدود نشده و رهبران ارشد نظامی از جمله حسام بدران و صالح عروری نیز با مقامات روسیه دیدار و گفتگو داشته اند. بدران قبلا شاخه نظامی حماس را در کرانه باختری رهبری می کرد. وی در جریان انتفاضه دوم طراح بمب گذاری های انتحاری بود؛ از جمله کشتار سال 2001 در دیسکو تک دلفیناریوم در تل آویو که در جریان این حمله 21 اسرائیلی کشته شدند. عروری هم که توسط سازمان اطلاعات اسرائیل به عنوان مرد شماره دو حماس شناخته می شود، شاخه نظامی این گروه را تأسیس کرد و هدایت کننده فعالیت های نظامی حماس بود. او همچنین روابط نزدیک و دیرینه ای با ایران دارد
وزارت خزانه داری آمریکا برای اولین بار در سپتامبر 2015 عروری را در فهرست تروریست های جهانی قرار داد. او مسئولیت حمله 12 ژوئن 2014 که منجر به ربوده و کشته شدن سه نوجوان اسرائیلی در کرانه باختری و یک شهروند دوتابعیتی آمریکایی- اسرائیلی شد را بر عهده گرفت. سال 2018 وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد هرکس که عروری را به دادگاه بکشاند 5 میلیون دلار جایزه می گیرد
بنابراین روسیه خود را به رابطه با رهبران سیاسی حماس محدود نکرده و روابط طولانی مدتی با رهبران نظامی این گروه دارد
تشدید روابط ایران و روسیه
روسیه همزمان، با ایران و سپاه پاسداران روابط تنگاتنگ مالی، نظامی و سیاسی دارد و روابط کاری نزدیکی با آنها برقرار کرده است. از زمان اغاز تهاجم روسیه به اوکراین در اواخر فوریه 2022، ایران و روسیه با اتصال سیستم بانکی خود به یکدیگر، به تحریم های آمریکا پاسخ دادند. به گفته احسان خاندوزی وزیر دارایی ایران، روسیه تا ژانویه 2023 به بزرگترین سرمایه گذار خارجی در ایران تبدیل شده و 2.7 میلیارد دلار در بخش های تولیدی، معدنی و حمل و نقل سرمایه گذاری کرده است
در بعد نظامی دو هفته قبل از حمله حماس به اسرائیل، سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه به تهران سفر کرد تا با علی اکبر احمدیان بالاترین مقام امنیتی ایران و امیرعلی حاجی زاده رئیس نیروی هوافضای سپاه دیدار کند. شویگو در جریان این سفر اظهار داشت که تهران و مسکو علیرغم مخالفت آمریکا و متحدان غربی اش، ماهها روی همکاری های نظامی طولانی مدت کار کرده اند
نشست ایران با حماس و جهاد اسلامی پیش از حمله
عروری رهبر نظامی حماس اول سپتامبر 2023 –پنج هفته قبل از حمله حماس در 7 اکتبر- به بیروت سفر کرد تا با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران و زیاد نخله دبیر جهاد اسلامی فلسطین دیدار کند. جهاد اسلامی آشکارا هدف خود را نابودی اسرائیل اعلام کرده است
از زمان تأسیس جهاد اسلامی فلسطین، حملات متعددی از جمله بمب گذاری های انتحاری علیه اهداف غیرنظامی و نظامی در اسرائیل انجام شده است. به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وزارت خارجه ایران در نشست بیروت، امیرعبداللهیان و دو رهبر فلسطینی توافق کردند که روی یک برنامه اقدام مشترک برای «شکست کامل رژیم صهیونیستی و تشکیل دولت واحد فلسطینی در تمام اراضی تاریخی فلسطین» با یکدیگر همکاری کنند
نشست حماس و روسیه در مسکو
برای پی بردن به نقش روسیه در حمله 7 اکتبر رمزگشایی از محتوای دیدارهایی که بین رهبران روسیه و حماس در 16 مارس 2023 در مسکو انجام شد، اهمیت زیادی دارد. در آن جلسات لاوروف و بوگدانوف با دو تن از مهمترین رهبران حماس –مرزوق رهبر سیاسی و عروری رهبر نظامی این گروه- دیدار کردند. پس از خروج از مذاکرات، مقامات ارشد حماس مدعی شدند که روسیه قول داده است از انها در تغییر وضعیت موجود با اسرائیل حمایت کند. عروری گفت: «این دیدار برای حماس بسیار مهم بود زیرا نقش این جنبش را برای بسیاری از بازیگران جهانی برجسته کرد. در این دیدار هیأت حماس بر حق مشروع خود برای مقاومت مسلحانه در برابر اشغالگری اسرائیل و ادامه خشونت و ظلم اسرائیلی ها تأکید کردند»؛ بوگدانوف نیز بر حمایت بی دریغ روسیه از حق مردم فلسطین تأکید نمود
مرزوق این دیدار را متفاوت از دیدارهای پیشین توصیف کرد و در چرایی دلیل این امر گفت: «عملیات نظامی ویژه روسیه در اوکراین، باعث سردرگمی جهان و برهم خوردن نظم بین الملل شده است». به گمان ما این دیدار از این جهت متفاوت بود که روسیه با هدف بازکردن یک جبهه پرهزینه دوم برای کشورهای غربیِ حامی اوکراین، موافقت کرده بود که به حماس کمک کند
شواهد نه تنها گویای حمایت سیاسی درازمدت روسیه از حماس است –چنانکه می بینیم حماس را به عنوان یک گروه تروریستی نمی شناسد- بلکه دیدارهایی که با ایران و حماس داشته، نشان از تعامل آنها در بعد نظامی دارد
استفاده احتمالی از نیروهای نیابتی روسیه برای کمک به حماس
آیا دولت روسیه به طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق سوریه، ایران یا نیروهای نیابتی اش به حماس قبل از حمله 7 اکتبر تسلیحات، آموزش نظامی، حمایت مالی، مشاوره تاکتیکی و استراتژیکی و کمک اطلاعاتی ارائه داده است؟ آیا دولت روسیه پیش از این حمله حمایت صریح یا ضمنی خود را به حماس نشان داده است؟
شواهدی وجود دارد که دال بر دسترسی حماس به تسلیحات و فناوری روسی است. سالهاست که جنگجویان حماس برای حمله به اهداف اسرائیلی مانند اتوبوس های حامل سربازان، به سلاح های روسی از جمله موشک های ضدتانک کورنت متکی هستند. حماس ادعا می کند که این تسلیحات در داخل غزه ساخته می شود ولی فناوری هدف گیری لیزری براحتی در غزه قابل ساخته شدن نیست. مدتها تصور می شد که ایران تأمین کننده این فناوری است ولی شواهد فزاینده نشان می دهد که بیشتر تسلیحات حماس منشأ روسی دارد
اول ژوئیه شاخه نظامی حماس از تجهیزات نظامی خود رونمایی کرد. از جملهۀ تسلیحات به نمایش گذاشته شده، موشک های ساخت حماس، پهپادهای شهاب، نارنجک انداز و موشک های ضدتانک کورنت ساخت روسیه بود. یکی از نشریات فلسطینی سلاح های نمایش داده شده در این نمایشگاه را ساخت غزه و روسیه اعلام کرد
14 مارس پیش از سفر حماس به مسکو، cnn به نقل از چهار منبع اظهار داشت که روسیه تسلیحات و تجهیزات ساخت آمریکا و دیگر کشورهای ناتو را که در میدان نبرد اوکراین به غنیمت گرفته، به قصد مهندسی معکوس به ایران ارسال کرده است. بر اساس گزارش ها این تسلیحات شامل سیستم های ضدتانک جاولین و ضدهوایی استینگر می شود. این احتمال وجود دارد که این سیستم ها به دست حماس رسیده باشد؛ چنانکه ماه ژوئن یک مقام ارشد اسرائیلی نیز نگرانی خود را بابت انتقال این تسلیحات از تهران به حماس و حزب الله اعلام کرد
10 سپتامبر دیوید بارنیا رئیس موساد اعلام کرد که دولت اسرائیل نگران است روسیه در یک قرارداد مبادله ای، به ایران تسلیحات پیشرفته بفروشد. بارنیا ابراز نگرانی کرد که ایران علاوه بر پهپادهایی که برای جنگ اوکراین به روسیه فروخته، موشک های کوتاه برد و دوربرد در اختیار روسیه قرار دهد و در مقابل از روسیه سلاح های پیشرفته بگیرد و امنیت اسرائیل را تهدید کند
ادعای آموزش توسط شرکت های نظامی خصوصی روسیه
استفاده از نیروهای نیابتی به پوتین امکان می دهد تا به درگیری های خاورمیانه دامن بزند، بدون اینکه لازم باشد برای این کار دخالت مستقیم کرده و از نیروهای نظامی خود استفاده کند. روسیه از شرکت های نظامی خصوصی برای آموزش جنگجویان خارجی و تأمین تسلیحات برای آنها استفاده می کند زیرا در صورتی که دولت ها آگاه شوند، می تواند نقش خود را انکار کند
یک روز پس از حمله حماس به اسرائیل، یک منبع اوکراینی گفت: «برخی از جنگجویان واگنر در آموزش و انتقال تجربیات جنگی خود به حماس شرکت داشتند». به گزارش مرکز مقاومت ملی اوکراین، جنگجویان حماس برای استفاده از پهپادهایی که قابلیت پرتاب مواد منفجره دارد، آموزش می دیدند. در میان متحدان حماس تنها روس ها تجربه استفاده از این نوع پهپادها را دارند. این مرکز مدعی شد که واگنر این آموزش ها را در یک کشور آفریقایی به حماس می داده است. 10 اکتبر ولادیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین بدون ارائه جزئیاتی گفت: «ما مطمئن هستیم که روسیه از عملیات حماس حمایت می کند»
تا به امروز هیچ شخص یا سازمان غیر اوکراینی، ادعای آموزش حماس توسط گروه واگنر را تأیید نکرده است. برخی معتقدند روسیه از طریق شرکت های نظامی خصوصی کمتر شناخته شده مانند Vega Network از حماس حمایت کرده و به آنها در خاک سوریه آموزش داده است
عملیات 7 اکتبر حماس مانند عملیات های قبل این گروه نیست و شبیه تاکتیک هایی است که جنگجویان روسی PMC استفاده می کند. تیراندازی افراد مسلح به اجساد غیرنظامیان و پرتاب اجساد در سطل زباله کارهایی است که نیروهای PMC در اوکراین و جمهوری آفریقای مرکزی، مالی، سوریه و لیبی انجام می دهند. ولی صرفا نمی توان با اتکا به گزارش اوکراین، در مورد نقش روسیه در آموزش حماس نظر داد و برای کشف حقیقت به گزارش های مستقل بیشتری لازم است. انتشار اطلاعات محرمانه توسط مقامات آمریکا در 21 نوامبر مبنی بر اینکه واگنر بدستور دولت روسیه اخیرا درحال آماده سازی انتقال یک سیستم دفاع هوایی به حزب الله و ایران بوده را، می توان در راستای حمایت روسیه از حماس و محور مقاومت دانست
اتصال ارز دیجیتال
شواهدی مبنی بر حمایت روسیه از تأمین مالی حماس وجود دارد. صرافی ارز دیجیتال روسی Garantex نه تنها به ثروتمندان روس، باندهای مختلف جنایتکار و ایران خدمت رسانی کرده، بلکه ابزاری برای کمک به حماس و جهاد اسلامی و تأمین مالی آنها قبل از حمله 7 اکتبر بوده است
سؤالاتی بی پاسخ
این شواهد در کنار کارزاری که روسیه در اشاعه اطلاعات نادرست به نفع حماس براه انداخته است، سؤالاتی جدی را پیرامون اگاهی روسیه و ایران از حمله 7 اکتبر حماس و کمک احتمالی آنها به این گروه در انجام این حمله ایجاد می کند. آمریکا، اسرائیل ودیگر سازمان های اطلاعاتی غربی باید برای یافتن پاسخ این سؤالات کار کنند. آیا با توجه به بن بستی که روسیه در جنگ اوکراین با آن روبرو شد، تصمیم گرفت جبهه جدیدی را باز کرده و دشمنان خود را منحرف نماید؟ آیا روسیه مارس گذشته در دیدار با رهبران سیاسی و نظامی حماس به آنها قول کمک داد؟ اگر چنین است این تعهدات شامل چه مواردی می شد؟ تسلیحات و فناوری، آموزش نظامی، حمایت مالی، پولشویی، کمک اطلاعاتی؟ در عمل چه کمک هایی ارائه کرد؟ آیا روسیه و ایران برای تضعیف دشمنان خود در غرب با یکدیگر به توافق رسیدند که به حماس، جبهه آزادیبخش فلسطین، حزب الله و دیگر گروههای شبه نظامی در منطقه برای مقابله با اسرائیل کمک کنند؟ آیا روسیه و ایران می دانستند که قرار است این حمله انجام شود؟ آیا در مورد زمان آن به توافق رسیده بودند؟
اطلاعاتی که تاکنون ارائه کردیم پاسخی قطعی به این سؤالات نمی دهد اما چیزی که بیشتر از همه ما را به نقش روسیه مشکوک می کند، نشست های پی در پی روسیه و ایران، حماس و ایران، و روسیه و حماس است که نشان می دهد این دیدارها نشست دیپلماتیک ساده نبوده و دستور کاری وجود داشته است.این دیدارها پس از حمله 7 اکتبر نیز ادامه داشت. 26 اکتبر بین باقری کنی معاون وزیر خارجه ایران، بوگدانوف و مرزوق دیداری سه جانبه در مسکو برگزار شد. این سه نفر گردهم آمدند تا درمورد روس های دوتابعیتی که توسط حماس گروگان گرفته شدند، گفتگو کنند. مرزوق در این دیدار از موضع مسکو در مورد مناقشه و دیپلماسی فعال این کشور تمجید کرد
سازمان های اطلاعاتی غربی باید به جمع آوری اطلاعات کافی در مورد میزان دخالت روسیه در حمله حماس بپردازند. چنین یافته هایی می تواند پیامدهای قانونی داشته باشد. بر اساس قوانین ایالات متحده کشورهایی که حامی تروریسم معرفی می شوند، در برابر دعاوی قربانیان آمریکایی مصونیت ندارند؛ بنابراین اشکار شدن حقیقت به نفع همه است
مترجم: فاطمه رادمهر
در صورت تمایل به مطالعه بیشتر در مورد روابط روسیه و حماس می توانید به لینک های ذیل مراجعه کنید:
نظر شما