آینده روابط ایران و عربستان

از زمانی که ایران و عربستان روابط خود را در مارس 2023 از سرگرفتند، دیدارهایی در سطح مقامات ارشد انجام شد، دو کشور سفیران خود را تعیین کردند و سفارت خانه ها را راه اندازی نمودند ولی اکنون به نظر می رسد که پیشرفت روابط و حل مسائل مهم دیپلماتیک متوقف شده است

بهبود رابطه بعد از دورانی از تنش و دشمنی شدید بین تهران و ریاض رخ می دهد. اگر دو کشور نتوانند بر اساس توافق 2023 به بهبود رابطه ادامه دهند، ممکن است به شرایط پیشین بازگردند و شاهد حوادث خطرناکی همچون حمله سال 2019 به تأسیسات نفتی عربستان باشیم

گذشته ای پیچیده

رقابت ریاض و تهران به عنوان قدرت های برتر جامعه سنی و شیعه، دیرپا است. این دو کشور هم برای رهبری بر جهان اسلام و هم برای تبدیل شدن به قدرت برتر منطقه با یکدیگر رقابت می کنند. آنها در دهه های اخیر در جنگ هایی که در منطقه رخ داده، از طرف های مخالف حمایت کرده اند؛ برای نمونه در یمن در حالی که عربستان یک کارازر نظامی را برای استقرار مجدد دولت، رهبری می کرد، ایران با ارسال کمک های مالی، تسلیحاتی و آموزشی از شورشیان حوثی حمایت نمود

از نظر عربستان ایران یک تهدید امنیتی بزرگ است چراکه می خواهد از طریق حمایت از بازیگران غیردولتی در عراق، لبنان، سوریه و یمن، در امور مربوط به کشورهای عرب مداخله کند و امنیت منطقه و عربستان را تضعیف نماید. عربستان همچنین ایران را به تحریک مخالفان شیعه در کشور سعودی متهم می کند. از منظر ایران، عربستان برای اینکه قدرت منطقه باقی بماند، به ثروت هنگفت خود و حمایت غرب متکی است. طبق ادعای ایران، عربستان از مخالفان و گروههای جدایی طلب ایرانی که بعضا مرتکب اعمال خشونت آمیز و تروریستی می شوند حمایت می کند

آخرین بحرانی که در روابط پرفراز و نشیب دو کشور رخ داد، سال 2016 بود؛ زمانی که مقامات سعودی شیخ نمر روحانی معروف شیعه را به همراه 47 نفر دیگر به اتهامات مرتبط با تروریسم به دار آویختند. این اقدام منجر به این شد که عده ای در ایران به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد یورش ببرند. ریاض با متهم کردن ایران به شریک بودن در این حملات، روابط دیپلماتیک خود را قطع کرد. متعاقب این امر عربستان و دیگر متحدانش در خلیج فارس از جمله امارات، از تصمیم ترامپ مبنی بر خروج از توافق هسته ای و اعمال کارزار فشارحداکثری علیه ایران حمایت کردند

تنش بین دو کشور بعد از حملات سپتامبر 2019 به تأسیسات نفتی عربستان در ابقیق و خریص و نیز کشتیرانی بین المللی در آب های خلیج فارس، به اوج خود رسید. ریاض و واشنگتن این حملات را به تهران نسبت دادند ولی ترامپ در واکنش به این حملات گفت که هیچ عجله ای برای پاسخگویی وجود ندارد و نمی خواهد آمریکا را درگیر جنگ کند

زمانی که سعودی و متحدان عربش در خلیج فارس به این نتیجه رسیدند که آمریکا با راه اندازی کارزار فشار حداکثری، آنها را در خطر قرار داده و هنگامی که مورد حملات ایران قرار می گیرند، کمکی به آنها نمی کند، رویکرد جدیدی را اتخاذ کردند و درصدد برآمدند تا رابطه خود را با تهران بهبود ببخشند. امارات پیشرو این سیاست جدید بود؛ این کشور بعد از آنکه سال 2016 رابطه خود را با ایران کاهش داد، در سال 2019 بی سروصدا بر تعاملات خود با تهران افزود. روابط دو کشور با بازگشت سفیر امارات به ایران در سال 2022 به اوج خود رسید

از روابط تیره تا تنش زدایی

عربستان راه امارات را دنبال کرد ولی گفتگوهای اولیه که بین مقامات ارشد امنیتی با میانجی گری دولت عراق در بغداد در آوریل 2021 انجام شد، بی نتیجه و دشوار بود. پس از ان عراق و عمان میزبان چند دور مذاکره بین مقامات اطلاعاتی و وزارت خارجه ایران و عربستان بودند. در نشست های بغداد موضوعات امنیتی از جمله جنگ یمن، برنامه هسته ای ایران، حفاظت از زیرساخت های نفتی، امکان انجام مناسک حج برای زائران ایرانی، نقش حزب الله لبنان، امنیت دریایی، حرمت اماکن دیپلماتیک و فرقه گرایی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در مسقط نیز به مسائل مختلفی پرداخته شد ولی در هیچکدام از این گفتگوها نگرانی های عربستان در مورد نقش ایران در یمن رفع نشد

آوریل 2022 مذاکرات شکست خورد و با وقفه ای یازده ماهه روبرو شد. به گفته یک مقام ارشد سعودی: «بزرگترین چالش از دیدگاه ریاض این بود که ایرانیان بدنبال از سرگیری روابط بودند ولی عربستان می خواست در وهله اول در مورد چرایی قطع روابط دو کشور صحبت شود». ولی یک مقام بلندپایه ایرانی نگاه دیگری دارد: «سعودی ها می خواستند ابتدا درباره یمن بحث کنند درحالی که ما می خواستیم ابتدا به روابط دوجانبه بپردازیم.» روشن بود که تنها راه پیش رو بحث در مورد هر دو موضوع به طور همزمان است

اینجا بود که چین وارد معرکه شد. اوایل دسامبر 2022 شی جین پینگ رئیس جمهور چین برای شرکت در اولین نشست سران کشورهای عرب و چین به ریاض رفت. در آنجا برای نخستین بار ایده میانجیگری چین مطرح شد. اواخر همان ماه وزیران خارجه عربستان و ایران در حاشیه کنفرانس بعداد در اردن، باهم دیدار کردند. این بالاترین سطح تماس بین دو کشور از سال 2016 بود. لحن مثبت دو طرف در این دیدار، مقامات سعودی و ایران را تشویق کرد تا به مناسبت تحلیف رئیس جمهور برزیل در ژانویه 2023، در آن کشور با یکدیگر دیدار کنند. این دو اتفاق تمایل دو کشور را برای نشان دادن حسن نیت و تماس با یکدیگر نشان داد و زمینه ای را فراهم کرد تا دور جدیدی از مذاکرات، اوایل ماه مارس به میزبانی چین برگزار شود. نتیجه این گفتگوها بیانیه سه جانبه مشترکی بود که در پایان به توافق تهران و ریاض انجامید

تمام بندهای این توافق علنی نشده است ولی می دانیم که توافق شامل یک جدول زمانی برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک، تأکید بر عدم مداخله متقابل، حفظ تمامیت ارضی و تعهد به دو توافقنامه همکاری قبلی است که در سالهای 1998 و 2001 امضا شده بود و دو کشور را بر آن می داشت تا زمینه های جدیدی برای همکاری کشف کنند. توافق شامل تعهد ایران برای کمک به مهار حملات حوثی ها علیه عربستان، توقف ارسال تسلیحات به این گروه و کمک به برقراری صلح در یمن نیز می شود. همچنین بنابرگزارش ها دو طرف توافق کردند تا لفاظی های تحریک آمیزی که علیه یکدیگر در رسانه های دولتی جریان دارد را کاهش دهند

مقامات سعودی و ایرانی در مورد دلایل موفقیت این مذاکرات روایت های متفاوتی دارند ولی در هر صورت نقش چین در به نتیجه رساندن گفتگوها حیاتی بود. به گفته یک مقام سعودی، چین برخلاف میانجی های قبلی، قدرت لازم برای ایجاد فشار بر طرفین را داشت. این توافق همچنین نشان داد که جایگاه چین در خاورمیانه تقویت شده و از این پس می تواند جای کشورهای غربی را به عنوان میانجی در درگیری ها بگیرد. میانجیگری بین دو رقیب دیرین در خاورمیانه ،این فرصت را برای پکن فراهم کرد تا نفوذ درحال گسترش خود را به نمایش بگذارد و از روابط اقتصادی و سیاسی خود با کشورهای منطقه از جمله ایران و عربستان استفاده کند

البته به عقیده برخی از ناظران، ایفای نقش میانجی در این اختلاف توسط پکن، با درخواست ریاض صورت گرفت زیرا عربستان معتقد بود که پکن به عنوان شریک مهم سیاسی و تجاری ایران، روی آن کشور نفوذ دارد و دخالت چین، هر دو کشور را مجبور می کند که به تعهدات خود پایبند باشند

آمریکا به دلیل رقابت استراتژیکی که با چین دارد، با احتیاط از این توافق استقبال کرد. خبر توافق باعث شگفتی مقامات آمریکایی شد و بسیاری از آنها نسبت به اینکه آیا میانجیگری چین می تواند تضمین کننده اجرای توافق باشد، تردید کردند. برخی از آنها اولین تلاش چین برای برقراری صلح در خاورمیانه را، نشانه ای دانستند مبنی بر اینکه این کشور بدنبال تغییر نقش خود در منطقه است و می خواهد نقشی را که پیشتر بر مسائل اقتصادی متمرکز بود، به سمت مشارکت بیشتر در مسائل سیاسی و امنیتی تغییر دهد. در ماههای پس از توافق، مقامات آمریکایی نگرانی های زیادی را در مورد افزایش نفوذ چین در خاورمیانه ابراز می کردند؛ به خصوص که کشورهای این منطقه مدتها زیر چتر امنیتی آمریکا بودند. اما دستاورد حاصل از این اقدام چین، کاهش تنش بین ریاض و تهران بود و این چیزی بود که آمریکا نیز آن را می خواست. با توجه به نبود روابط دیپلماتیک بین آمریکا و ایران، واشنگتن نمی توانست برای میانجی گری این توافق تلاش کند، پس نباید تلاش هایی که برای این منظور صورت می گرفت را تضعیف می کرد.

توقف در پیشرفت روابط

بعد از توافق و تشکیل جلسات متعدد بین طرفین در عمان، ایران سفارت خود را در ریاض بازگشایی کرد و سفارت عربستان در تهران نیز دوماه بعد کار خود را از سر گرفت. مقامات ارشد دو کشور بارها با یکدیگر گفتگو کرده اند و عربستان به زائران ایرانی اجازه ورود به این کشور را برای انجام مراسم حج داد

با این حال با گذشت یکسال از توافق به نظر می رسد که تلاش برای بهبود رابطه، شتاب خود را از دست داده و بسیاری از موارد اختلاف از جمله اختلاف بر سر مرز دریایی، حل نشده باقی مانده است. یکی از این اختلافات که سال 2023 شعله ور شد حول حق بهره برداری و فروش گاز از میدان دوره/آرش در مرز دریایی شرقی کویت است. ماه اوت عربستان و کویت بیانیه مشترکی منتشر کردند و در آن بر حق انحصاری خود بر میدان دوره تأکید نمودند؛ این درحالی است که ایران معتقد است 40% از این میدان متعلق به این کشور است. ماه مارس وزیران شورای همکاری خلیج فارس در نشست خود، حمایت خود را از موضع عربستان و کویت اعلام کردند

بن بست برنامه هسته ای ایران یکی دیگر از موضوعاتی است که بر پیشرفت روابط ایران و عربستان سایه افکنده است. تلاش های دولت بایدن برای احیای برجام، به دلیل اختلاف نظر بین تهران و واشنگتن بی نتیجه مانده و مذاکراتی که برای توقف حساس ترین فعالیت های هسته ای ایران جریان داشت، با شروع جنگ غزه به بن بست رسیده است. بنابراین برنامه هسته ای ایران پیوسته درحال پیشرفت است و آژانس بین المللی انرژی اتمی نظارت محدودی روی این برنامه دارد. بسیاری از کارشناسان، از نزدیکی ایران به ساخت سلاح هسته ای ابراز نگرانی می کنند. در چنین شرایطی ریاض از قصد خود برای پیگیری برنامه هسته ای خبر داده و تحقق این امر می تواند شروع یک مسابقه تسلیحات هسته ای در خاورمیانه باشد

در مورد بندهای دیگر توافق 2023 نیز به نظر نمی رسد که ریاض و تهران کارهایی جدی برای انجام تعهدات خود انجام داده باشند. تجارت کالاهای غیرتحریمی بین دو کشور رشد زیادی نداشته و دو توافقنامه 1998 و 2001 که متضمن همکاری های اقتصادی و امنیتی است، عملی نشده است

نگاه تهران به توافق

احیای روابط دیپلماتیک با عربستان برای تهران چند نتیجه مثبت داشت: ابراهیم رئیسی که دائما دولت روحانی را به خاطر گذاشتن همه تخم مرغ های خود در سبد غرب و تلاش برای رفع تحریم ها از طریق دیپلماسی، مورد انتقاد قرار می داد، پس از نشستن بر کرسی ریاست جمهوری قول داد روابط ایران را با همسایگانش بهبود ببخشد و روابط خارجی کشور را متنوع کند

تنش زدایی با عربستان پس از هفت سال دشمنی، دستاورد مهمی برای دولت بود و در کنار الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای و بریکس، به تهران کمک کرد تا از انزوای بین المللی خود بکاهد

ایران امیدوار است تا با تقویت روابط خود با کشورهای عرب خلیج فارس، تلاش اسرائیل را برای بسیج کشورهای منطقه علیه ایران از طریق تعمیق روابط نظامی و دیپلماتیک بین متحدان خاورمیانه ای آمریکا، با شکست مواجه کند. بهبود رابطه با عربستان از این منظر نیز که ایران، سعودی را به حمایت مالی از گروههای مختلف و تجزیه طلب و نیز رسانه های منتقد جمهوری اسلامی متهم می کند، سودبخش است. یکی دیگر از دلایل ایران برای بهبود رابطه با عربستان، دلیل اقتصادی است. تهران امیدوار است که شاهد سرمایه گذاری های عربستان در اقتصاد ایران –که به دلیل تحریم های آمریکا، سوء مدیریت داخلی و فساد به شدت آسیب دیده است- باشد. به گفته یک مقام ارشد ایرانی: «ما نیاز به سرمایه گذاری داریم و سعودی ها نیز نیاز دارند که اهرم فشاری بر ما داشته باشند؛ بنابراین این یک رابطه برد-برد است»

شاخص های اصلی اقتصاد برای مقامات ایران خوشایند است. تولید ناخالص داخلی در سال 2023 به میزان 5% رشد کرده و پیش بینی می شود که در سال 2024 به 3.2% افزایش یابد. صادرات نفت افزایش یافته و بخش های خدمات و تولید نیز عملکرد مناسبی داشته اند. با این حال تورم همچنان بالا است، ریال به سقوط خود ادامه می دهد، سرمایه گذاری خارجی کمتر از حد انتظار است و تجارت غیرنفتی کسری قابل توجهی دارد. مقامات ایران در گفتگو با همتایان سعودی، آنها را تحت فشار گذاشته اند تا فصل جدیدی را در تجارت دوجانبه باز کرده و در ایران سرمایه گذاری کنند

ولی سعودی ها با این استدلال که از سوی آمریکا به نقض تحریم های ایران متهم خواهند شد، از تعاملات اقتصادی با ایران سر باز می زنند. به گفته یک مقام ایرانی: «چگونه است که امارات می تواند علیرغم تحریم ها دومین شریک تجاری ما باشد ولی سعودی ها نمی توانند یک قدم کوچک بردارند؟»

تهران همچنین از انفعال ریاض در حل و فصل بحران های مختلف منطقه ناراضی است. جنگ غزه نمونه ای از این موارد است. درحالی که دو طرف بر ضرورت جلوگیری از گسترده تر شدن درگیری توافق دارند، ریاض با همکاری با کشورهای عربی، دستور کار خود را در مورد جنگ غزه دنبال می کند. این درحالی است که مقامات ایران خواهان بایکوت اقتصادی و دیپلماتیک اسرائیل هستند

یکی از لحظات دشوار در روابط ایران و عربستان زمانی بود که ایران در پاسخ به حمله مرگبار اسرائیل به کنسولگری اش در دمشق، به اسرائیل حمله کرد. بنابر گزارش ها ایران پیش از حمله موشکی و پهپادی خود، به عربستان هشدار داد و عربستان نیز با اطلاع رسانی به واشنگتن، به اسرائیل و آمریکا کمک کرد تا برای رهگیری پرتابه های ایران اماده شوند. هدف ایران از هشدار به ریاض این بود که از تشدید تنش جلوگیری کند؛ ریاض نیز مراقب بود تا رفتاری نداشته باشد که از آن تعبیر به همراهی و اتحاد با اسرائیل شود

در بعد اجتماعی و فرهنگی از جمله مبادلات فرهنگی و روابط مردمی، پیشرفت کمی در روابط دو کشور حاصل شده است. ایران از 5 فوریه قانون اخذ ویزا را برای شهروندان 33 کشور از جمله عربستان لغو کرده –ولی سعودی دست به اقدام متقابل نزده است- و دو طرف بر سر اعزام حجاج ایرانی به بیت الله الحرام به توافق رسیدند. دسامبر گذشته دو کشور گفتگوهایی را در مورد برقراری پروازهای مستقیم آغاز کردند ولی ایران ایر ماه ژانویه اعلام کرد که به دلیل اختلافات فنی با سعودی، پرواز مستقیم به ریاض را به مدت نامعلومی به تعویق میندازد

این پیشرفت های اندک این حس را در تهران ایجاد کرده است که توافق با عربستان، بیشتر برای طرف سعودی سود داشته است. به گفته یک مقام ارشد ایرانی: «پادشاهی برای توسعه اقتصادی خود به کمک ایران نیاز ندارد بلکه از ایران می خواهد تا مانعی بر سر راه توسعه سعودی ایجاد نکند. در مورد ما شرایط برعکس است؛ سعودی ها مانعی بر سر راه تلاش های توسعه ای ما نیستند ولی می توانند با سرمایه گذاری های خود، به برنامه های توسعه ای ما کمک کنند. سعودی ها تاکنون به انچه می خواستند رسیده اند و از تنش های منطقه دور مانده اند؛ ولی در مورد ایران نمی توانیم بگوییم که به انچه می خواستیم رسیده ایم»

برخی در ایران هشدار می دهند که عربستان قصد دارد از توافق، برای کنترل ایران و به حداقل رساندن خطراتی که تهران ممکن است برای منافع سعودی ایجاد کند، استفاده نماید. این کشور به سرعت اقتصاد خود را متنوع می کند و قوی تر می شود و رابطه اقتصادی با ایران در شرایطی که در بند تحریم های آمریکا است، برایش جذابیتی ندارد. این عده راه برون رفت ایران از مخمصه را، نه توافق با ریاض که پایان دادن به مناقشات تهران-واشنگتن می دانند

نگاه ریاض به توافق

یکی از مهمترین اهداف عربستان در توافق 2023 کاهش تنش های خلیج فارس از طریق گفتگو با ایران است زیرا که تحقق چشم انداز 2030 نیاز به منطقه ای باثبات برای سرمایه گذاری خارجی و ورود گردشگر دارد. از نگاه ریاض استراتژی فشار حداکثری آمریکا علیه ایران، باید جای خود را به استراتژی «مهار و تعامل» دهد

عربستان حمایت ایران از بازیگران غیردولتی در عراق، سوریه، لبنان و یمن را تهدیدی علیه امنیت خود و منطقه می داند. پس برای کاهش نگرانی های خود قرارداد 2023 را با ایران امضا کرد که شامل تعهد ایران برای مهار حوثی ها از انجام حملات بیشتر به عربستان، توقف ارسال سلاح به این گروه و تسهیل روند صلح در یمن می شود. ولی از زمان امضای توافق تا به امروز، تغییری در فعالیت های بی ثبات کننده ایران در منطقه ایجاد نشده است. یکی دیگر از موانع نزدیکی دو کشور، تحریم های ایالات متحده علیه ایران است که مانع از همکاری بیشتر اقتصادی تهران و ریاض می شود

در محافل سیاسی عربستان، دونگاه درباره توافق 2023 وجود دارد: یک نگاه همچنان نسبت به ایران بی اعتماد است و معتقد است که در پشت تمام شرارت های منطقه ایران قرار دارد. نگاه دیگر، ایران را مشکلی امنیتی می داند و معتقد است که می توان این مشکل را با بهبود روابط دوجانبه مهار کرد. ریاض تمایلی برای رویارویی با هیچیک از بازیگران منطقه از جمله تهران ندارد زیرا هرگونه رویارویی، ثبات منطقه ای را که برای رشد اقتصاد عربستان نیاز است تهدید می کند

در خصوص رابطه با تهران، ریاض روند گام به گام را ترجیح می دهد؛ به این معنا که در ابتدا باید تنش زدایی و برقراری روابط سیاسی صورت گیرد و اعتمادسازی انجام شود؛ سپس دو کشور وارد بحث های اساسی تر شوند و همکاری های خود را در بخش های مختلف گسترده تر کنند. از نظر ریاض این روابط هنوز در مرحله اول است؛ هنوز تنش زدایی به طور کامل انجام نشده است و هنوز سفر مقامات ارشد ریاض و تهران به کشورهای یکدیگر –که برای گسترش روابط دیپلماتیک ضروری است- انجام نشده است

مقامات سعودی، ایران را مسئول تأخیر در ورود به فاز دوم رابطه می دانند. به گفته یکی از این مقامات: «ایران در زمینه بهبود روابط با عربستان حرف های زیادی می زند ولی اراده واقعی ندارد». رهبران سعودی به ویژه از عدم مهار متحدان غیردولتی ایران در منطقه ناراضی هستند و می بینند که ایران برعکس تعهدی که داده، تسمه از گرده نیروهای محور مقاومت گشوده است تا در واکنش به جنگ غزه، هر اقدامی که می خواهند انجام دهند

از نگاه آنها، ایران جنگ غزه را فرصتی برای بی ثبات کردن خاورمیانه و ایجاد مانع بر سر برنامه های عربستان برای عادی سازی رابطه با اسرائیل می داند. از انجا که ایران حامی راه حل دو کشوری نیست، تمایلی به همراهی با تلاش های دیپلماتیک جهت پایان دادن به مناقشه فلسطین ندارد؛ در نتیجه مقامات سعودی گفتگوی جدی درباره غزه را با ایران بی فایده می دانند و با ایران در این زمینه وارد مذاکره نمی شوند

مقامات سعودی همچنین می گویند که ایران به تعهدات خود درباره یمن عمل نکرده است. سپتامبر 2023 حوثی ها حمله ای انجام دادند که منجر به کشته شدن چهار سرباز بحرینی شد که در مرز عربستان و یمن درحال گشت زنی بودند. به گفته ریاض، ایران به تسلیح حوثی ها ادامه می دهد و حوثی ها همچنان به کشتی های تجاری در دریای سرخ و خلیج عدن حمله می کنند. ایران می گوید که کنترلی بر حوثی ها ندارد و حتی در حملات گذشته این گروه به عربستان نیز نقشی نداشته است؛ ولی شواهد گویای این است که حمایت تهران از حوثی ها، از حمایت لفظی فراتر است. ماه ژانویه نیروهای آمریکایی دو محموله تسلیحاتی را که گفته می شد از ایران راهی یمن بوده است، توقیف کردند. حتی اگر هدف از ارسال این سلاح ها، استفاده آنها علیه عربستان نباشد، ریاض آن را ادامه تلاش مخرب ایران برای قدرت نمایی در منطقه می داند. این نقش مخرب را می توان در سودان دید؛ در شرایطی که ریاض در تلاش برای میانجی گری و پایان دادن به درگیری است، از ایران محموله های تسلیحاتی برای ارتش سودان ارسال می شود

اخرین گلایه عربستان این است که ایران به قول خود مبنی بر کاهش لحن خصمانه رسانه های دولتی عمل نکرده است. به گفته یک مقام سعودی: «تهران ممکن است گام های کوچکی برداشته باشد ولی به طور کامل دست از انتقاد از ما برنداشته است؛ پس ما نیز در رسانه های خود اجازه انتقاد از آنها را می دهیم». از آنسو مقامات ایران نیز معتقدند پوشش خبری رسانه های تحت حمایت عربستان، از زمان توافق هیچ تغییر محسوسی نداشته است

این دلایلی است که نشان می دهد چرا همکاری های اقتصادی بیشتری بین ریاض و تهران رخ نداده است. این درحالی است که کمتر از یک هفته پس از امضای توافق، وزیر دارایی عربستان گفته بود سرمایه گذاری عربستان در ایران می تواند بسیار سریع اتفاق بیفتد

مدیریت روابط

تنش زدایی و بهبود رابطه ایران و عربستان می تواند ادامه داشته باشد ولی دو طرف باید از خود انعطاف نشان دهند. ریاض باید با این واقعیت کنار بیاید که ایران شبکه شبه نظامیان نیابتی را، یک عامل بازدارنده دانسته و برای امنیت خود ضروری می داند؛ بنابراین مادامی که هیچ جایگزین مناسبی برای آن نداشته باشد این شبکه را از بین نمی برد. ولی تهران می تواند نقش مداخله گرانه و خصمانه کمتری در منطقه ایفا کند و شریکان خود –به ویژه حوثی ها- را نیز تشویق به اتخاذ چنین رویکردی نماید. البته باتوجه به اینکه هریک از این گروهها اولویت ها و اهداف خاص خود را دارند، هیچکدام لزوما از ایران دستور نمی گیرند

مادامی که هدف تهران از بهبودی رابطه با عربستان صرفا بیرون راندن قدرت های خارجی و در رأس آن آمریکا از منطقه باشد، کاهش تنش پایدار بین ایران و عربستان صورت نمی گیرد. تهران باید بپذیرد در شرایطی که شبه نظامیان متحدش در حال تضعیف دولت های منطقه هستند، عربستان نمیتواند وابستگی خود را به حمایت نظامی ایالات متحده کاهش دهد. ایران باید با این واقعیت زندگی کند که در آینده ای نزدیک شاهد عادی سازی رابطه عربستان و اسرائیل خواهد بود و ردپای اقتصادی، سیاسی و امنیتی اسرائیل در شبه جزیره عربستان به طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت

سوم اینکه عربستان و متحدانش با این استدلال که تهران نباید خود را درگیر مسائل اعراب کند، همیشه می خواهند ایران را از بحث درباره مسائل امنیتی خلیج فارس و خاورمیانه دور نگه دارند؛ درحالی که این کار اشتباه است. منطقه متشکل از کشورهای عرب و غیرعرب است و ایران بازیگر مهمی است که نمی توان آن را کنار گذاشت

توافق با عربستان فرصت مناسبی را برای حل برنامه هسته ای ایران فراهم کرده است. در جریان مذاکرات 5+1 که منجر به توافق هسته ای 2015 شد، ریاض از اینکه غرب صرفا تمرکز خود را روی منع اشاعه هسته ای گذاشته و موضوع موشک های بالستیک و حمایت ایران از شبه نظامیان نیابتی را نادیده گرفته است شاکی بود. اکنون ریاض می تواند در پرتو رابطه با ایران، در مذاکرات هسته ای نقش فعال تری داشته باشد و برای رسیدن به توافقی گسترده تر که شامل مهار قدرت منطقه ای ایران در ازای حمایت اقتصادی مورد نیاز تهران شود ،تلاش کند. ولی متأسفانه درحال حاضر عربستان تمایلی برای ایفای نقش در موضوع هسته ای ایران ندارد. به گفته یک مقام سعودی: «غرب در زمان مذاکره با ایران به حرف ما گوش نکرد و حالا که مذاکرات به بن بست خورده، از ما می خواهد وارد شویم و مشکل را حل کنیم؛ این منطقی نیست»

گام های کوچک

در شرایطی که چشم اندازی برای گفتگو و توافقات بزرگ در آینده نزدیک وجود ندارد، دو طرف می توانند روی توافقات کوتاه مدت و مشخص کار کنند و روند آغاز شده با میانجیگری چین را نجات دهند. به عنوان اولین گام دو کشور باید یک شورای هماهنگی مشترک ایجاد کنند –مشابه شورایی که عربستان و قطر در سال 2021 تأسیس کردند- و در مورد گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی باهم گفتگو کنند

برگزاری گردهمایی برای بررسی بهترین راههای حفاظت از محیط زیست در برابر اثرات خشکسالی و طوفان شن، برنامه تبادل دانشجو مشابه برنامه اراسموس در اروپا، برقراری پروازهای تجاری، ایجاد اتاق بازرگانی مشترک و گسترش تجارت غیرتحریمی از جمله گام هایی است که دو کشور می توانند بردارند

منبع: گروه بحران

مترجم: فاطمه رادمهر