درحالی که ایران و متحدانش در پی ترور اسماعیل هنیه آماده انجام اقدام نظامی علیه اسرائیل و منافع آمریکا در منطقه می شوند، مردم اردن در جوش و خروش هستند و از رهبران خود می خواهند که روابط با اسرائیل را قطع نموده و توافقنامه صلح با آن کشور را مورد بازبینی قرار دهند
اردن که خود را به شدت آسیب پذیر می داند، متعهد شده است که در صورت نقض حاکمیتش، از خود دفاع کند و در عین حال برای کاهش تنش بکوشد
روز یکشنبه ایمن صفدی وزیر امور خارجه اردن به منظور مهار تنش و جلوگیری از بروز جنگی منطقه ای که باعث بی ثباتی بیشتر اردن خواهد شد، به ایران سفر کرد
صفدی گفت: «سفر من به ایران برای مشورت در مورد تنش های منطقه و انجام گفتگویی صریح و روشن است. اردن همیشه مدافع آرمان فلسطین بوده و اشغالگری اسرائیل را محکوم کرده است». او در ادامه ترور هنیه را به عنوان جنایتی فجیع محکوم کرد و گفت که کشورش خواهان پایان دادن به تنش هاست تا «کل منطقه را از عواقب جنگی منطقه ای که تأثیر مخربی بر همه دارد حفظ کند»
صفدی همچنین در واکنش به پاسخ احتمالی ایران، لحن محکمی گرفت و گفت اجازه نمی هد که کسی اردن را به میدان جنگ بدل کند «ما باید از کشورمان محافظت کنیم؛ در صورت تشدید تنش اولویت ما حفاظت از اردن و اردنی هاست»
در اخرین دور تشدید تنش میان ایران و اسرائیل در ماه آوریل، اردن موشک ها و پهپادهای ایران را با استناد به دفاع از حاکمیت و حریم هوایی خود رهگیری کرد اما بسیاری از اردنی ها دولت را متهم به دفاع از اسرائیل کردند
مردم اردن هم ماه آوریل و هم پس از ترور هنیه، در مورد آنچه کشورشان باید انجام دهد، اختلاف نظر دارند. به گفته یک سرلشکر بازنشسته: «اردن در کانون طوفان قرار دارد. موشک های ایران وارد حریم هوایی اردن می شوند و ممکن است برخی از آنها در این کشور فرود ایند. دولت نه برای دفاع از اسرائیل که برای محافظت از شهروندان خود این پرتابه ها را رهگیری می کند»
وی افزود: «اردن به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود در کانون طوفان قرار دارد؛ اگر جنگی تمام عیار با اسرائیل آغاز شود، منطقه دچار هرج و مرج و بی ثباتی می شود و اردن در تأمین امنیت مرزهای خود با چالش مهمی روبرو خواهد شد»
پس از ترور هنیه و علیرغم تلاش های مقامات اردنی برای دستگیری فعالان حامی فلسطین و اسلام گرا، اعتراضات زیادی در مقابل سفارت اسرائیل در امان شکل گرفت
روابط اردن و حماس از سال 1999 که مقامات اردنی خالد مشعل و تعدادی از رهبران این جنبش را دستگیر کردند، متشنج است. این افراد به دوحه تبعید شدند و دفتر حماس بسته شد. اردن نگران گروههای اسلامگرایی مانند اخوان المسلمین است که به حماس نزدیک هستند؛ به ویژه که در آستانه انتخابات 10 سپتامبر، محبوبیت این گروهها روبه افزایش گذاشته است
هزاران اردنی در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه به خیابان ها آمدند و از دولت خواستند معاهده صلح و چندین توافق تجاری دیگر با اسرائیل را لغو کند
ممدوح العبادی معاون سابق نخست وزیر اردن با بیان اینکه اردن از نظر جغرافیایی و سیاسی در قلب نبرد قرار دارد، گفت: «خدمت سربازی اجباری در ارتش باید احیا شود؛ حزب لیکود و افراط گرایان اسرائیلی می گویند که اردن بخشی از اسرائیل بزرگ است. جنگ نزدیک است و صلح دور؛ ما باید خود را آماده کنیم»
وی افزود: «ترور هنیه در تهران پیامی به رژیم های عربی است که رژیم صهیونیستی هروقت اقتضا کند آنها را مورد هدف قرار می دهد؛ بنابراین حمایت از مقاومت، حمایت از امنیت ملی اردن است»
یکی از نمایندگان سابق مجلس اردن نیز خواهان تعطیلی پایگاههای امریکایی و فرانسوی و بیرون راندن نیروهای این دو کشور از اردن شد و حضور آنها را تهدیدی برای اردن دانست
اردن دچار وضعیتی بحرانی است و از افزابیش بیکاری، فقر و کاهش رشد اقتصادی رنج می برد. این مشکلات با جنگ غزه عمیق تر هم شده و بخش گردشگری که 15% از تولید ناخالص داخلی را در سال 2023 تشکیل می داد، ضربه سختی دیده است
بر اساس گزارش بانک مرکزی اردن، از 7 اکتبر گردشگری روبه کاهش گذاشته است. در نیمه اول سال 2024 درآمد گردشگری با 4.9% کاهش نسبت به سال قبل، به 3.3 میلیارد دلار رسید که دلیل عمده این کاهش تأثیر جنگ غزه بود
دکتر خالد شنیکات رئیس انجمن علوم سیاسی اردن انتظار دارد که ترور هنیه بازتاب بیشتری در صحنه داخلی اردن داشته باشد «اگر ایران دست به اقدام تلافی جویانه بزند، شاهد دوقطبی شدن جامعه اردن و حمایت از ایران در بین بخش های زیادی از مردم خواهیم بود»
وی افزود: «امروز منفعت اردن در توقف جنگ و یافتن راه حل مسالمت آمیز برای مسئله فلسطین است. بر اساس امار، جنگ احتمالی بین ایران و متحدانش از یکسو و اسرائیل از سوی دیگر می تواند برای کشوری مانند اردن که رسما میزبان دو میلیون پناهنده فلسطینی است، پیامدهای اقتصادی زیادی داشته باشد»
کار سخت دیپلمات ارشد اردن در تهران
سفر ایمن صفدی وزیر امور خارجه اردن به تهران نخستین سفر یک مقام ارشد اردنی به ایران در نزدیک به ده سال گذشته بود. منطقه در آستانه جنگ قرار دارد و ممکن است اردن به زودی مجبور شود بین پایبندی به تعهدات خود در قبال متحدانش، و جلب رضایت مردم کشور –که اکثریت آنها را فلسطینیان تشکیل می دهند- یکی را انتخاب کند
در پی ترور هنیه رهبر حماس و فؤاد شکر فرمانده حزب الله، ایران و گروههای نیابتی اش متعهد شدند تا از اسرائیل انتقام بگیرند. رسانه های ایران مدعی هستند که صفدی قصد داشت ایران را متقاعد کند که از انتقام دست بردارد ولی دولت اردن این سفر را تلاشی برای رسیدگی به اختلافات بین امان و تهران در راستای منافع دوجانبه توصیف کرد
اردن امروز با همان مشکلی مواجه است که ماه آوریل پس از حملات هوایی اسرائیل به مقر دیپلماتیک ایران در دمشق مواجه بود. ایران با پرتاب بیش از 300 موشک و پهپاد به سمت اسرائیل واکنش نشان داد؛ تعدادی از این پرتابه ها از حریم هوایی اردن گذشتند و اردن با تصمیمی دشوار مواجه شد: پیوستن به آمریکا و اسرائیل در تلاشی مشترک برای شکست دادن حمله، یا جلوگیری از خشم مردم خود که بسیاری از آنها ترجیح می دادند پیروزی حماس و ایران را ببینند
شب 13 آوریل اردن تصمیم گرفت با رهگیری پهپادهای ایرانی بر فراز حریم هوایی خود، به اسرائیل کمک کند. تهران در واکنش به این اقدام گفت: «نیروهای مسلح ایران از نزدیک تحرکات اردن را زیرنظر دارند؛ اگر اردن در واکنش احتمالی اسرائیل مشارکت کند، هدف بعدی خواهد بود»
اردن رهگیری پرتابه های ایران را نه حمایت از دولت اسرائیل، که اقدامی دفاعی در راستای حفاظت از حاکمیت و حریم هوایی خود توصیف کرد و تلاش نمود تا با این اظهارات مردم را آرام کرده و جلوی واکنش های اعتراضی آنان را بگیرد
برخی گزارش ها حاکی است که از 7 اکتبر و به ویژه بعد از ترور اسماعیل هنیه، ایادی ایران اقدام به تحریک اعتراضات در اردن می کنند. تظاهرات هفته گذشته نشان دهنده افزایش حمایت از حماس در بین اردنی ها بود؛ راهپیماهان پرچم های حماس را به اهتزاز دراوردند و درحالی که سربندهای قسام را بر سر داشتند، شعار می دادند: «ارتش ما ارتش آزادگان است..ما سربازان تو هستیم سنوار»
طبق شنیده ها ایادی ایران علاوه بر تحریک اعتراضات، تلاش های خود را برای تبدیل اردن به پایگاهی برای انجام حمله به اسرائیل افزایش داده اند. ماه مارس کتائب حزب الله در عراق تهدید کرد که 12000 اردنی را برای دفاع از برادران فلسطینی خود مسلح خواهد کرد. ماه آوریل ابوعبیده سخنگوی حماس اعلام کرد: «مهمترین جبهه عربی، توده های اردن هستند؛ ما به آنها درود می فرستیم و از آنها می خواهیم که اقدامات خود را تشدید کنند». ماه ژوئن گزارش هایی در رسانه های عربی منتشر شد مبنی بر اینکه مقامات اردن در آپارتمانی در امان مواد منفجره پیدا کرده اند؛ رسانه ها این حادثه را به تلاش های ایران برای قاچاق سلاح و مواد منفجره به اردن، مرتبط دانستند
رهبری اردن با چالش مهمی مواجه است: حفظ ثبات داخلی و توازن بین حاکمیت و تعهدات خود در قبال متحدان غربی. سفر صفدی به ایران نشان دهنده تلاش این کشور برای منصرف کردن ایران از دخالت در اردن و کشاندن پای امان به مناقشه ایران و اسرائیل است.
در صورت حمله ایران یا گروههای نیابتی اش به اسرائیل، اردن باید موضع دفاعی خود را در 13 آوریل تکرار کند؛ این رویکرد به حفظ روابط امنیتی این کشور با اسرائیل و آمریکا کمک خواهد کرد. اردن باید به همان روایتی که 13 آوریل استناد کرد، استناد کند و برای فرونشاندن خشم مردمش ،مقابله با ایران را صرفا عملی دفاعی توصیف نماید
مترجم: فاطمه رادمهر
برای مطالعه بیشتر در مورد نقش و حضور ایران در اردن به لینک ذیل مراجعه کنید:
نظر شما