اردن هدف بعدی ایران

باوجودی که ماهها از جنگ غزه گذشته و نفرت عمومی نسبت به اسرائیل در منطقه به شدت افزایش یافته است، هیچکدام از کشورهای عرب روابط خود را با اسرائیل قطع نکرده اند. این همکاری در 13 آوریل و در جریان حمله بی سابقه موشکی و پهپادی ایران به اسرائیل بسیار مشهود بود. در آن شب چند کشور عربی به اسرائیل در ردیابی و اسقاط بیش از 300 پرتابه ایرانی کمک کردند. ولی در میان کشورهای عربی درگیر، تهران شدیدترین انتقاد خود را متوجه اردن کرد

جنگ غزه، اردن را در موقعیتی نامطمئن قرار داده است. این پادشاهی که از سال 1994 با اسرائیل در صلح بوده و روابط نزدیکی با واشنگتن دارد، نقش مهمی در اداره اماکن مقدس مسلمانان در اورشلیم ایفا می کند و نزدیک به 60% از جمعیتش را فلسطینی الاصل ها تشکیل می دهند. از زمان آغاز جنگ غزه، اردن شاهد تظاهرات های متعدد بوده است؛ گرچه دولت این تظاهرات ها را در کنترل دارد ولی تمرکز فزاینده ایران بر اردن، به امری نگران کننده بدل شده است. تهران اردن را آسیب پذیر می بیند و بدنبال سوء استفاده از جنگ برای متزلزل کردن ثبات پادشاهی است

پیش از حمله 13 آوریل ایران به اسرائیل، تهران به اردن در مورد هرگونه مداخله احتمالی هشدار داد. خبرگزاری فارس نوشت که ایران «تحرکات اردن را زیر نظر دارد» و اگر این کشور مداخله کند «هدف بعدی خواهد بود». پس از حمله، به دلیل نقشی که اردن در سرنگونی پهپادهای ایرانی داشت و به جت ها و سامانه های ضد موشکی اسرائیل اجازه استفاده از حریم هوایی خود را داد، ایران کارزاری رسانه ای و اینترنتی علیه اردن براه انداخت و مدعی شد که امان میزبان مرکز فرماندهی عملیات ائتلاف برای خنثی کردن حمله تهران بوده است

اردن در واکنش به انتقادات ایران کوشید نقش خود را در این عملیات، نه در راستای حمایت از اسرائیل که در راستای حفظ حاکمیت خود تعریف کند. ایمن صفدی وزیر امور خارجه اردن گفت: «ما با هرچیزی که حریم هوایی ما را نقض کند و خطری برای اردن باشد مقابله می کنیم. ما هرکاری که لازم باشد برای پایان دادن به تهدید می کنیم و این همان کاری است که در عملیات اخیر انجام دادیم». وی همچنین اسرائیل را مسئول اصلی تنش های منطقه و حمله واکنشی ایران دانست و به لزوم مقابله با عامل اصلی یعنی حمله اسرائیل به غزه اشاره کرد

صفدی اندکی پس از 13 آوریل در گفتگو با همتای ایرانی خود سعی کرد لحنی آشتی جویانه تر در پیش بگیرد. او گفت که اردن خواهان روابطی خوب با تهران است ولی این امر مستلزم «توقف مداخله در امور اردن» می باشد؛ «مسئله شما با اسرائیل است. نه ایران و نه هیچکس دیگری نمی تواند به ما راهکار نشان دهد». ولی این گفتگو هیچ تأثیری در رویکرد ایران نداشت و دو هفته بعد صفدی، سفیر ایران را احضار کرد تا بابت توهین رسانه های ایرانی به اردن شکایت کند

اما دخالت ایران در امور اردن فراتر از انتقاد و توهین است؛ مشکل سازترین مداخله ایران، به نیابتی های تهران مربوط می شود که از ماه اکتبر درحال تلاش برای بی ثبات کردن اردن هستند

برای مثال حزب الله لبنان، اردن، عربستان و امارات را به دلیل مقابله با حمله ایران به اسرائیل مورد انتقاد قرار داد. چند روز بعد از حمله، نعیم قاسم معاون دبیرکل حزب الله گفت: «مردم عرب، آن کشورهایی را که 13 آوریل از اسرائیل حمایت نمودند، مجبور به پاسخگویی خواهند کرد». گروه کتائب حزب الله عراق نیز اردن را تهدید کرد و گفت آماده است تا 12000 رزمنده اردنی را به تسلیحات مختلف ازجمله موشک های ضدتانک مجهز کند، تا با اسرائیل مقابله کنند. یکی از مقامات کتائب حزب الله گفت: «بیایید ابتدا با قطع راههای ارتباطی زمینی رژیم صهیونیستی شروع کنیم»

گروههای نیابتی ایران همچنین دست به اقداماتی زدند که روی اردن تأثیر مستقیم تری داشت؛ برای مثال بسته شدن باب المندب و اختلال در کشتیرانی تجاری در دریای سرخ توسط حوثی ها، تأثیر مخربی بر تنها بندر اردن (بندر عقبه) گذاشت. تردد کانتینری به عقبه در ماههای نخست سال 2024 نسبت به سال 2023 تقریبا 23% کاهش یافت؛ همچنین کل صادرات ماه فوریه نسبت به سال قبل کاهش 36 درصدی را تجربه کرد و همه اینها باعث شد که درامد بندر به شدت کاهش یابد

همزمان صادرات موادمخدر به اردن از سوریه افزایش پیدا کرده است. سال 2024 تعداد محموله های امفتامین کاپتاگون که از مرز شمالی اردن قاچاق می شود افزایش یافته است. ارتش اردن روز به روز پهپادهای بیشتری را که از سوریه به پرواز درمی آیند و حامل موادمخدر هستند سرنگون می کند و با گروههای موادمخدر در امتداد مرز درگیر می شود. دوماه پس از آغاز جنگ غزه، نیروی هوایی اردن یک کارخانه کاپتاگون را در سوریه بمباران کرد

علاوه بر موادمخدر، قاچاقچیان از سوریه تسلیحات از جمله سلاح های سبک، سلاح های ضدتانک، موشک انداز، موادمنفجره و مین های ضدنفر به اردن قاچاق می کنند. برخی از این مهمات که توسط عوامل وابسته به ایران قاچاق می شود، در اردن باقی می ماند و مابقی باهدف از بین بردن امنیت اسرائیل به کرانه باختری می رود

یکی دیگر از مشکلات اردن اقدامات حماس است. در ماههای اخیر حماس با تشویق تهران گام هایی برداشته است که به نظر می رسد برای بی ثبات سازی در اردن طراحی شده اند. در روز جهانی زن در ماه مارس، خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس از طریق اینترنت از قطر سخنرانی کرد و از میلیون ها اردنی خواست تا در حمایت از حماس به خیابان ها بیایند. همان روز محمد الدیف رهبر حماس در غزه، ویدئویی منتشر کرد که در آن از اعراب ساکن در مرزهای اسرائیل (یعنی اردنی ها) می خواست تا به مبارزه با دولت یهود بپیوندند

24 آوریل ابوعبیده سخنگوی حماس –که در اردن مردم به او به چشم قهرمان نگاه می کنند- به مناسبت دویستمین روز از جنگ غزه سخنرانی کرد و از اردنی ها خواست تا «اقدامات خود را تشدید کرده و صدای خود را علیه اسرائیل بلند کنند». به گزارش رسانه ها این سخنرانی در فضای مجازی پخش شد و هشتگ ابوعبیده در شبکه ایکس ترند شد. بعد از این سخنرانی، به سرعت جمعیت زیادی در مقابل سفارت اسرائیل در امان تجمع کردند

پادشاهی از مقابل تحریکات حماس به سادگی رد نمی شود؛ در همین راستا بعد از آنکه رهبران حماس گفتند اگر مجبور به ترک قطر شوند به اردن نقل مکان می کنند، امان فورا این پیشنهاد را رد کرد. اردن در اکتبر 1999 بسیار قبل از آنکه حماس در لیست گروههای تروریستی قرار بگیرد، اقدام به اخراج رهبران آن کرده بود

پس از حملات 7 اکتبر، اردن بیش از پیش به حماس به چشم تهدید می نگرد. سال 2004 اندکی پس از حمله آمریکا به عراق، ملک عبدالله دوم شاه اردن پیش بینی کرده بود که تحت سلطه ایران «هلال شیعی» ایجاد شود؛ حالا بعد از گذشت دو دهه شاهد دست اندازی این هلال –که توسط ایران و نیابتی هایش کنترل می شود- به اردن هستیم. ادامه جنگ اسرائیل و حماس در غزه، به ایران این فرصت را می دهد تا درصدد تضعیف ثبات اردن برآید و حکومت دینی مورد نظر خود را تبلیغ و ترویج کند

نیروهای امنیتی اردن تابه امروز در مدیریت تظاهرات، خودداری از روش های خشونت بار و تحریک آمیز و استفاده از گاز اشک آور و باتوم در مواقع ضروری به خوبی عمل کرده اند؛ ولی استمرار اعتراضات و همذات پنداری عمیق بسیاری از مردم با رنج فلسطینیان غزه، برای دولت جای کمی برای خطا باقی می گذارد

متأسفانه واشنگتن جز ادامه حمایت مالی و همکاری نزدیک استراتژیک با اردن، نمی تواند دربرابر هجوم ایران کار زیادی انجام دهد. اردن باید برای عبور از این طوفان به نیروهای امنیتی و حمایت داخلی خود تکیه کند. در این میان همکاری پنهان امنیتی اردن و اسرائیل نقش مهمی در کمک به امنیت پادشاهی ایفا خواهد کرد

منبع: مؤسسه واشنگتن

مترجم: فاطمه رادمهر