بن سلمان در حال پرکردن خلأ قدرت ایجاد شده توسط ایران است

مدتی پس از انتخاب جوزف عون فرمانده ارتش لبنان به ریاست جمهوری، بنرهای بزرگی از او و بن سلمان در استان عکار در شمال لبنان نصب شد که بن سلمان را به عنوان «رهبر اعراب» مورد ستایش قرار می داد

عربستان و ولیعهد 39 ساله آن –که از ریاست جمهوری عون حمایت کرد- از بزرگترین برندگان حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل بودند. این حمله و جنگ 15 ماهه ای که متعاقب آن در غزه شکل گرفت، توازن قوا در خاورمیانه را به ضرر رقیب دیرینه عربستان، ایران تغییر داد. نیروهای نیابتی ایران در لبنان و فلسطین نابود شدند، متحد سوری ایران بشار اسد سرنگون شد و اسرائیل به عنوان اصلی ترین دشمن ایران، قدرت روز افزونی گرفت. در این میان عربستان وقت را برای پر کردن خلأ قدرتی که با تضعیف و کاهش نفوذ ایران ایجاد شده بود، تلف نکرد

مصطفی فحص مفسر سیاسی در بیروت که از یک خانواده روحانی منتقد جمهوری اسلامی است، با اشاره به ولیعهد عربستان و آقای خامنه ای می گوید: «این رویارویی بین مردی جوان و جاه طلب است که فهمیده دنیا در حال تغییر است و یک روحانی سالخورده که به ایدئولوژی منسوخ خود چسبیده است»

اینکه در نهایت چه کسی در این رویارویی پیروز می شود، نه تنها برای این دو کشور که برای کل جهان اهمیت دارد. بن سلمان برنامه های گسترده ای برای تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان و کاهش وابستگی به نفت دارد و سرمایه گذاران خارجی را جذب خود کرده است؛ بنابراین رقابت ایران و عربستان نقش مهمی در آینده این همکاری ها دارد

به گفته فحص بن سلمان می داند که موفقیت طرح ها و پروژه هایی که در داخل کشور در دست اجرا دارد، منوط به برقراری صلح نسبی در کشورهای همسایه و همراهی منطقه برای دور کردن خاورمیانه از جنگ و فروپاشی اقتصادی، به سمت توسعه و رفاه است. چالش های کنونی ایران این فرصت را در اختیار بن سلمان گذاشته است تا ابتکار عمل را در دست بگیرد و برنامه های خود را برای برقراری ثبات سیاسی در منطقه، با سرعت بیشتری به پیش ببرد

اما عربستان درحالی که نقشی فعال در شکل دهی به تحولات سیاسی لبنان و سوریه دارد و خود را برای غزه بعد از جنگ آماده می کند –از جمله تعیین حاکمان غزه، برنامه بازسازی و فراهم کردن شرایط برای عادی سازی روابط با اسرائیل- می کوشد از تقابل مستقیم با تهران اجتناب کند

در چنین شرایطی باتوجه به رابطه گرمی که بین بن سلمان و ترامپ وجود دارد، در ظاهر بازگشت دونالد ترامپ به قدرت به نفع بلندپروازی ها و برنامه های منطقه ای بن سلمان است؛ اما موضع شدید ترامپ در طرفداری از اسرائیل و وعده هایی که برای افزایش فشار بر ایران می دهد، ممکن است برای بن سلمان چالش ساز باشد و برنامه های او را با مانع مواجه کند.

نفوذ منطقه ای ایران، از زمان حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل از بین رفت. این حمله سبب جنگ اسرائیل علیه حماس شد، منطقه ویران گشت، دهها هزار نفر کشته شدند و بسیاری از رهبران نظامی نزدیک به تهران ترور شدند

در سوریه سرنگونی بشار اسد به چهار دهه نفوذ ایران بر دمشق و نقش سوریه به عنوان عضو محور مقاومت و بازوی ایران در برابر اسرائیل و غرب پایان داد. در لبنان حزب الله که تا چندی پیش از نظر سیاسی و نظامی کنترل امور را در دست داشت و تاج نیروهای محور مقاومت به شمار می رفت، رهبران ارشد خود و پل ارتباطی با تهران (از طریق سوریه) را از دست داد

بن سلمان از سال 2015 که وزیر دفاع شد، علیه نیروهای نیابتی ایران اعلام جنگ کرد ولی دو سال پیش با میانجی گری عراق و چین، با ایران به توافقی بر سر کاهش تنش دست یافت

هم اکنون نیز گرچه ولیعهد عربستان برای پر کردن خلأ قدرت و بهره برداری از ضعف ایران در منطقه اقدام کرده، ولی سعی می کند با احتیاط گام بردارد تا از تحریک تهران و متحدانش اجتناب کند

در تحولات اخیر منطقه، عربستان سعی کرده است خود را یک میانجی گر بزرگ معرفی کند. وزیر امور خارجه این کشور شاهزاده فیصل بن فرحان هفته گذشته میزبان بازیگران منطقه ای و غربی در ارتباط با سوریه بود. اکتبر گذشته نیز نشستی را برای تشکیل ائتلافی جهانی به منظور راه حل دو کشوری در مناقشه اسرائیل و فلسطین برگزار کرد

بدرالسیف استادیار دانشگاه کویت می گوید: «عربستان سیاست خارجی خود را مورد بازنگری قرار داده و کاهش تنش را در اولویت برنامه های خود گذاشته است. ریاض به روابط خارجی از دریچه چشم انداز اقتصادی 2030 می نگرد».

عربستان تلاش کرده است تا میان متحدان عرب و مسلمان خود، در موضوعات مختلف اجماع ایجاد کند و از این اجماع در مذاکرات با اروپا و آمریکا از جمله درباره موضوع تأمین هزینه های بازسازی غزه، لبنان و سوریه، استفاده نماید. طبق براوردها برای بازسازی این سه کشور به دهها میلیارد دلار نیاز است

چالش های اقتصادی داخلی عربستان، توان ریاض را در ارائه کمک به دیگر کشورها محدود کرده است. اما علاوه بر این امر، کشورهای خلیج فارس نمی خواهند اشتباهات گذشته خود را تکرار کنند. این کشورها در گذشته میلیاردها دلار به کشورهای عرب فقیر کمک می کردند ولی این مبالغ به دلیل مدیریت نادرست و چرخه جنگ و درگیری از بین می رفت. از این رو آنگونه که مقامات لبنانی می گویند، سفر قریب الوقوع رئیس جمهور جدید لبنان به عربستان، بیشتر بر تشویق ریاض به سرمایه گذاری در لبنان متمرکز است تا تقاضا برای ارائه کمک های مالی

اما چالش های منطقه صرفا به تأمین منابع مالی برای بازسازی کشورهای جنگزده محدود نمی شود. ایران همچنان در عراق و یمن –دو کشوری که با عربستان هم مرز هستند- نفوذ دارد. علاوه بر این افزایش تنش ها بر سر برنامه هسته ای ایران و هرگونه اقدام اسرائیل یا امریکا علیه ایران، می تواند تهدیدهای جدیدی را متوجه ریاض و متحدانش در خلیج فارس کند

از سوی دیگر گرچه عربستان و ترکیه در موضوع سوریه همکاری نزدیکی داشته اند، ولی در عین حال برای کسب نفوذ بر رهبران جدید دمشق، با یکدیگر رقابت دارند. در این میان اسرائیل نیز نگرانی خود را از تحولات سوریه ابراز کرده و میان آنکارا و تل آویو تنش هایی ایجاد شده است. به گفته سامی نادر مدیر مؤسسه امور استراتژیک شام: «ظهور سوریه عربی که وابسته به ترکیه نباشد، می تواند به کاهش تنش ها میان ترکیه و اسرائیل کمک کند»

از سوی دیگر عربستان باید منافع و نگرانی های امارات را نیز در نظر بگیرد. امارات علنا نگرانی خود را نسبت به دولت اسلامگرای جدید سوریه ابراز کرده است. این دولت به رهبری هیأت تحریر الشام که در گذشته به القاعده وابسته بود، اداره می شود؛ با این حال عربستان و متحدان منطقه ای و غربی اش حاضر شده اند که به این گروه برای برقراری ثبات در سوریه فرصت دهند

احمد الشرع رهبر تحریرالشام تلاش زیادی کرده است تا شخصیتی معتدل از خود به غرب نشان دهد و عربستان و دیگر قدرت های خلیج فارس را راضی نگه دارد؛ اما تعامل ریاض و دیگر کشورهای منطقه با او خالی از مشکل نخواهد بود

به گفته دارین خلیفه مشاور ارشد گروه بین المللی بحران: «شرع خود را به عنوان کسی می بیند که سوریه را به مدار کشورهای عربی بازگردانده و از این جهت در رقابت بین ایران و عربستان به نفع عربستان بازی کرده است. ولی در عین حال نمی خواهد عروسک خیمه شب بازی و وابسته عربستان یا سایر کشورها باشد»

اما به گفته مدیر سابق ام ای6 جان ساورز: «ایران نیز همچنان ابزارهایی در اختیار دارد؛ برای مثال ممکن است تصمیم بگیرد برای جبران از دست دادن نیروهای نیابتی اش، برنامه تسلیحات هسته ای خود را توسعه دهد. این امر احتمالا واکنش اسرائیل و آمریکا را بدنبال داشته باشد و زمینه را برای درگیری آماده می کند»

*بلومبرگ

مترجم: فاطمه رادمهر