کشته شدن یحیی سنوار رهبر حماس و مغز متفکر حملات 7 اکتبر، دستاوری بزرگ برای نتانیاهو بود اما منابع آگاه می گویند که رهبران اسرائیل بدنبال کسب دستاوردهای استراتژیکی هستند که فراتر از پیروزی های نظامی است. آنها می خواهند چشم انداز منطقه را به نفع اسرائیل تغییر دهند و از مرزهای خود در برابر هرگونه حمله آینده ای محافظت کنند
با نزدیک شدن به انتخابات آمریکا، اسرائیل برای وارد کردن حداکثر خسارت به حماس و حزب الله عجله دارد و می خواهد از این فرصت برای ایجاد مناطق حائل استفاده کند
به گفته کارشناسان، اسرائیل می خواهد با تشدید عملیات نظامی خود علیه حزب الله و حماس، اطمینان حاصل کند که دشمنانش امکان سازماندهی مجدد و تهدید دوباره شهروندان اسرائیلی را نخواهند داشت
انتظار می رود که بایدن از کشته شدن سنوار برای اعمال فشار بر نتانیاهو برای پایان دادن به جنگ غزه استفاده کند؛ اما رهبر اسرائیل ترجیح می دهد تا پایان دوره بایدن به عملیات نظامی خود ادامه دهد
نتانیاهو احتمالا پیش از توافق بر سر آتش بس، عملیات نظامی خود را برای عقب راندن حزب الله از مرزهای شمالی تسریع کند و بر تلاش های خود برای محصور کردن شمال غزه بیفزاید. او همچنین درحال برنامه ریزی برای پاسخ به رگبار موشک های بالستیک ایران است
به گفته دیوید شنکر دستیار سابق وزیر امور خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک: «ما شاهد یک تغییر ژئوپلیتیکی گسترده در منطقه هستیم. قبل از 7 اکتبر اسرائیل تهدیدات شبه نظامیان را تحمل می کرد و به شلیک راکت از سوی آنها پاسخ محدودی می داد. ولی اکنون شرایط عوض شده، اسرائیل در بسیاری از جبهه ها می جنگد و در برابر تهدیدات ایران و حماس و حزب الله می ایستد»
نتانیاهو در بیانیه ای که روز پنجشنبه منتشر کرد گفت: «جنگ غزه تا زمان آزادی گروگان ها با قدرت ادامه خواهد یافت» و دانیل هاگاری سخنگوی ارتش اسرائیل اظهار داشت: «نابودی سنوار دستاوردی بزرگ است ولی فرماندهان دیگری نیز در غزه حضور دارند»
خلیل الحیه معاون رهبر حماس روز جمعه مرگ سنوار را تأیید کرد و گفت: «تا زمانی که تجاوزات اسرائیل به پایان نرسد و نیروهایش عقب نشینی نکند، گروگان های اسرائیلی آزاد نمی شوند»
از زمان آغاز جنگ، اسرائیل رهبران ارشد حماس و حزب الله را کشته و به ادعای خودش شبکه تونل های این گروهها را از بین برده، زرادخانه تسلیحاتی آنها را نابود کرده و بسیاری از جنگجویان آنها را کشته است. اما جاه طلبی های اسرائیل از این پیروزی های نظامی گسترده تر است
هدف از حمله زمینی به لبنان، عقب راندن حزب الله تا حدود 30 کیلومتری مرز شمال و اطمینان از خلع سلاح کامل این گروه است. مقامات اسرائیلی استدلال می کنند که با این حمله زمینی، درحال اجرای قطعنامه سازمان ملل هستند؛ قطعنامه ای که هدفش حفظ صلح در منطقه و محافظت از ساکنان در برابر حملات فرامرزی است
قطعنامه 1701 شورای امنیت که پس از آخرین جنگ اسرائیل با حزب الله در سال 2006 به تصویب رسید و توسط هر دو طرف نقض شد، به مأموران حافظ صلح اجازه می داد تا به ارتش لبنان، در عاری کردن منطقه جنوب رود لیتانی از سلاح و نیروهای شبه نظامی کمک کنند
اسرائیل می گوید که برخلاف قطعنامه، این دو نیرو کنترل منطقه را بدست نگرفتند و حزب الله را وادار به عقب نشینی نکردند
حزب الله با اشاره به لزوم دفاع از لبنان در برابر اسرائیل، حاضر به خلع سلاح نیست. این امر مقامات اسرائیل را به این نتیجه رسانده که تنها راه اجرای قطعنامه 1701 و تضمین بازگشت ایمن حدود 60000 سکنه شمال اسرائیل، اقدام نظامی است. در همین زمینه یک منبع دیپلماتیک اسرائیلی به رویترز گفت: «درحال حاضر دیپلماسی کافی نیست»
در پی تهاجم اسرائیل به لبنان بیش از 1.2 میلیون نفر –اکثرا از جامعه شیعه- اواره شده اند. اسرائیل همچنین به دلیل شلیک به سمت پاسگاه های صلحبانان سازمان ملل و مجروح شدن تعدادی از انها، با انتقادهای بین المللی مواجه است
به گفته یک مقام امنیتی لبنان، به نظر می رسد که اسرائیل می خواهد علاوه بر حزب الله، یونیفل را از این منطقه بیرون کند «هدف آنها پاکسازی منطقه حائل است». اگر اسرائیل می خواهد مواضع و زیرساخت های حزب الله را از نوار باریکی در امتداد مرز دو کشور پاک کند، این کار احتمالا چند هفته طول می کشد؛ ولی اگر اهداف بزرگتری دارد، عملیاتش بسیار طولانی تر خواهد شد
نجیب میقاتی نخست وزیر موقت لبنان گفت که دولتش آماده است تا به محض برقراری آتش بس، نیروهای خود را برای اجرای قطعنامه 1701 در منطقه مستقر کند. ایالات متحده و فرانسه نیز از لزوم تقویت ارتش لبنان برای این منظور سخن گفتند. به گفته یک دیپلمات لبنانی: «حمایت ایران از این پروسه ضروری است ولی به نظر نمی رسد که اسرائیل اماده مذاکره برای آتش بس باشد. فعلا اسرائیل می خواهد بر دستاوردهای خود بیفزاید تا در مذاکرات آینده دست برتر را داشته و امتیازات بیشتری بگیرد»
اسرائیل سال گذشته به چند کشور عربی اطلاع داد که می خواهد در سمت فلسطینی غزه، یک منطقه حائل ایجاد کند ولی مشخص نیست که عمق این منطقه چقدر است. حمله مداوم اسرائیل به جبلیه، نگرانی هایی را در میان فلسطینیان و نیروهای سازمان ملل در مورد پاکسازی ساکنان شمال غزه توسط اسرائیل، ایجاد کرده است. ارتش اسرائیل این موضوع را رد کرده و می گوید در تلاش است تا از سازماندهی مجدد جنگجویان حماس برای حملات بیشتر جلوگیری کند
ماه می نیروهای اسرائیل وارد گذرگاه فیلادلفی شدند. این گذرگاه در امتداد مرز جنوبی غزه با مصر قرار دارد و کنترل آن توسط اسرائیل، به این کشور اجازه می دهد تا تمام مرزهای فلسطین را در اختیار خود داشته باشد و از قاچاق سلاح و تجهیزات به حماس جلوگیری کند
ایالات متحده به عنوان تأمین کننده اصلی تسلیحات اسرائیل، از عملیات این کشور علیه حزب الله و حماس حمایت کرده است؛ ولی تلاش واشنگتن برای متقاعد کردن اسرائیل به بهبود شرایط انسان دوستانه در غزه، مهار حملات هوایی به مناطق مسکونی، مذاکره برای اتش بس و مخالفت با هرگونه حمله به تأسیسات هسته ای ایران، سبب ایجاد تنش بین دو کشور شده است
برخی از کارشناسان نیز به این اشاره می کنند که یکی از دلایل نتانیاهو در مخالفت با آتش بس، تأثیر آن بر انتخابات امریکا است. به عقیده آنها پیشرفت در مذاکرات می تواند به نفع هریس باشد؛ حال آنکه ترجیح نتانیاهو پیروزی ترامپ است که در مورد اسرائیل، فلسطین و ایران دیدگاههای هماهنگ تری با او دارد
به گفته مروان معاشر وزیر خارجه سابق اردن: «نتانیاهو هیچ دلیلی نمی بیند که جنگ را قبل از انتخابات آمریکا متوقف کند؛ او نمی خواهد با این کار به هریس پاس گل دهد»
درحال حاضر به نظر می رسد که نتانیاهو مصمم است تا با پاکسازی مرزهایش از دشمنان اسرائیل، نقشه پیرامون اسرائیل را به نفع خود ترسیم کند. او با اتکا به پیروزی هایی که بدست آورده، جنگ های خود را دنبال می کند تا نظم جدیدی را بر منطقه تحمیل نماید
آینده حماس چه خواهد بود؟
با گذشت بیش از یکسال از جنگ غزه، بالاخره اسرائیل موفق شد یحیی سنوار هدف اصلی خود را در غزه بکشد. سنوار در کنار محمد دیف –که گمان می رود در حمله ماه ژوئیه اسرائیل کشته شد- مسئول سازماندهی حملات هولناک 7 اکتبر بود. زمانی که آن حملات انجام شد، سنوار رئیس حماس در غزه بود؛ اما از ماه اوت که اسماعیل هنیه در تهران ترور شد، او به رهبری کل حماس ارتقا یافت. این گروه اکنون باید رهبری جدید انتخاب کند
سنوار که از سال 2017 رهبری حماس در غزه را برعهده داشت، پیوندهای این گروه را با ایران را تقویت کرد و حماس را زیرمجموعه محور مقاومت قرار داد. او شکاف بزرگی را که اوایل دهه به دلیل جنگ داخلی سوریه بین ایران و حماس ایجاد شده بود، ترمیم نمود. در آن جنگ، حماس از شورشیان سنی سوری حمایت می کرد؛ درحالی که ایران حامی دولت بشار اسد بود. حالا با رفتن سنوار، آینده حماس و غزه زیر سؤال است
رهبر آینده حماس می تواند از بین رهبران نظامی این گروه که هنوز در غزه مستقر هستند –از جمله محمد سنوار برای کوچک یحیی سنوار- یا از بین رهبران سیاسی حماس که در قطر، ترکیه و لبنان فعالیت می کنند، انتخاب شود
مسائل داخلی حماس اغلب توسط ناظران بین المللی نادیده گرفته می شود. گرچه شاخه هایی از این گروه متحد تهران هستند ولی نباید فراموش کرد که حماس به عنوان شاخه اخوان المسلمین در فلسطین متولد شد. اخوان المسلمین جنبش اسلامگرای سنی در مصر است که اغلب از ابزارهای خشونت آمیز اجتناب می کند، روش های انتخاباتی را در اولویت قرار می دهد و سابقه حضور در دولت ها و پارلمان های اردن و مراکش را دارد. حتی در سال های 2021 و 2022 یک حزب عرب که ریشه در اخوان المسلمین داشت، به پارلمان اسرائیل راه پیدا کرد. پایگاه این حزب در بین بازرگانان، تحصیلکردان و طبقه متوسط و ثروتمند بود
احزاب مرتبط به اخوان المسلمین، به ایران متکی نیستند بلکه با ترکیه ارتباط دارند. اردوغان سال گذشته سخنرانی های آتشینی در ضدیت با اسرائیل کرد اما هرگز روابط دیپلماتیک خود را با آن کشور قطع ننمود. همچنین سازمان های اطلاعاتی ترکیه و اسرائیل اغلب با یکدیگر همکاری نزدیکی دارند و برای نمونه در تلاشی مشترک، حملات ایران به اسرائیلی ها در ترکیه را خنثی کردند. ترکیه به عنوان عضو ناتو در ساختار امنیتی غرب ادغام شده و جمهوری آذربایجان به عنوان متحد ترکیه، با اسرائیل روابط نزدیکی دارد. بنابراین علیرغم حمایت قاطع ترکیه از فلسطینیان، رابطه این کشور با غرب و اسرائیل هیچ شباهتی با تهران ندارد
اگر رهبری حماس از عناصر طرفدار تهران به عناصر طرفدار آنکارا منتقل شود، این امر می تواند آینده جدیدی را برای این گروه رقم بزند. حماس حکومت غزه را از دست خواهد داد ولی برخی از عناصر آن ممکن است تصمیم بگیرند مسیری سیاسی تر و کمتر ستیزه جویانه تر را در پیش بگیرند. یکی از افرادی که می تواند این تغییر را ایجاد کند خالد مشعل است که از سال 1996 تا 2017 رهبری حماس را برعهده داشت. گرچه در دوران رهبری او بین تهران و حماس بر سر سوریه شکاف ایجاد شد ولی قبل از آن دو طرف با یکدیگر همکاری می کردند و روابط خوبی داشتند. اوایل ماه جاری مشعل با مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران در دوحه دیدار کرد و از حملات موشکی ایران به اسرائیل تمجید نمود
با این وجود مشعل علاقه مند به نزدیکی حماس به ترکیه و کشورهای عربی است. وی سال 2015 به مکه رفت و با پادشاه عربستان –رقیب سرسخت ایران- دیدار نمود. برکناری او در سال 2017 دستاوری بزرگ برای تهران بود و حالا بازگشت وی به قدرت می تواند زیانی بزرگ برای تهران تلقی شود. باید دید که آیا مشعل از قدرت سیاسی کافی و حمایت کشورهای عربی برای رهبری حماس برخوردار است یا خیر
ایالات متحده از اسرائیل می خواهد که قتل سنوار را پیروزی نهایی تلقی کرده و به جنگ غزه خاتمه دهد. در بیانیه بایدن که به مناسبت کشته شدن سنوار صادر شد، او از اسرائیل خواست تا برای فردای بعد از حماس برنامه ریزی کند و بدنبال راه حلی سیاسی باشد؛ راه حلی که آینده بهتری را برای اسرائیلی ها و فلسطینیان به ارمغان اورد، به جنگ، یکبار برای همیشه پایان دهد، گروگان ها را آزاد کند و پایانی بر رنج غزه باشد
اما نتانیاهو در بیانیه خود گفت که مرگ سنوار پایان جنگ نیست بلکه «آغاز یک پایان است»؛ این جمله چه معنایی دارد؟ اکنون اسرائیل می تواند با اتخاذ رویکردی ماهرانه، آزادی گروگان ها را تضمین کند و غزه را –با حمایت کشورهایی مانند مصر و امارات که روابط خوبی با اسرائیل دارند- به دولتی عربی-فلسطینی تحویل دهد. در مورد دیگر جبهه های جنگ، اسرائیل می تواند آتش بس خوبی را با حزب الله که در اثر حملات چند هفته گذشته از بین رفته و ایران که منتظر حمله تلافی جویانه اسرائیل است، بدست آورد. اما سؤال این است که آیا نتانیاهو چنین رویکردی را در پیش می گیرد و از این فرصت برای رسیدن به صلح استفاده می کند، یا در کنار ائتلاف راست افراطی، بدون داشتن هیچ برنامه و هدفی، به ضربه زدن به دشمنان اسرائیل ادامه می دهد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما