مسعود پزشکیان رئیس جمهور جدید ایران به عنوان چهره ای اصلاح طلب در انتخابات شرکت کرد ولی روز یکشنبه که مشخص شد چندین محافظه کار و تنها یک زن را در بین نامزدان وزارت قرار داده، با واکنش های شدیدی مواجه شد. ظریف از معاونت وی استعفا داد و متحدان سیاسی اش او را به زیرپا گذاشتن وعده های انتخاباتی (از جمله وعده تغییر) متهم کردند
استعفای جواد ظریف که به عنوان معاون راهبردی رئیس جمهور منصوب شده بود و در کمیته ای نامزدان مناسب برای وزارت را جستجو و به رئیس جمهور معرفی می کرد، محافل سیاسی ایران را شوکه کرد. او یکی از چهره های برجسته ستاد انتخاباتی پزشکیان بود که به سراسر کشور سفر می کرد و رأی دهندگان را تشویق می کرد که به پزشکیان برای ایجاد تغییر فرصت دهند
ظریف در پستی در حساب کاربری خود در اینستاگرام نوشت که برای او روشن شده است که نمی تواند تغییری را که مردم انتظار داشتند، ایجاد کند. «از نتیجه کارم راضی نیستم و شرمنده ام که نتوانستم به آنچه در مورد وزارت زنان، جوانان و قومیت ها قول داده بودم، عمل کنم»
ظریف روز دوشنبه با انتشار پست دیگری گفت که استعفای او به معنای پشیمانی از حمایت از آقای پزشکیان یا از دست دادن امیدش به دولت جدید نیست، بلکه شک دارد که بتواند به عنوان معاون راهبردی مؤثر باشد
اما آنچه بیش از همه اهمیت داشت زمان استعفای ظریف بود. همانطور که می دانیم احتمال وقوع جنگی منطقه ای بیش از همیشه شده است. ایران تهدید کرده که از اسرائیل به خاطر ترور اسماعیل هنیه در تهران انتقام می گیرد و ظریف که یکی از مهمترین کارشناسان سیاست خارجی است، در چنین شرایطی خود را کنار کشیده است.
در مرکز مناقشه، دو نامزد وزارت کشور و وزارت اطلاعات قرار دارند. پزشکیان از دومحافظه کار –که در برخورد با زنان و مخالفان سابقه ای طولانی دارند- به عنوان نامزد نام برد و این درحالی بود که در مناظره ها و کارزار انتخاباتی خود، متعهد شده بود رویکرد دولت را در این زمینه ها اصلاح کند
اسماعیل خطیب که به عنوان وزیر اطلاعات معرفی شده، در دولت قبل نیز در همین مقام بود و بر برخورد دستگاه های امنیتی با اعتراضات پس از فوت مهسا امینی نظارت داشت
نام اسکندر مؤمونی از فرماندهان ارشد سپاه در آخرین لحظات روز شنبه به عنوان نامزد وزارت کشور مطرح شد. آقای مؤمنی پست های مهمی در دستگاه های امنیتی از جمله نیروی انتظامی و نیروی مبارزه با موادمخدر داشته است
به گفته دو نفر از اعضای کمیته راهبردی –که کار انتخاب وزیر و پیشنهاد آن به رئیس جمهور را برعهده داشتند- آقای خامنه ای و سپاه نمی خواهند که محافظه کاران سلطه خود را بر وزارت خانه های کشور و اطلاعات از دست دهند و کنترل این دو وزارت خانه را برای مقابله با نفوذ خارجی و چالش های داخلی که حاکمیت با آن مواجه است، ضروری می دانند
پزشکیان به انتقاداتی که از کابینه شده پاسخ نداده ولی گفته است که خواهان «دولت وفاق» است؛ دولتی که تنش کمتر و همکاری بیشتری را بدنبال داشته باشد و از افراد باتجربه در جناح های مختلف سیاسی از جمله محافظه کاران و گروههای رقیب استفاده کند
19 عضو کابینه پیشنهادی، شامل یک زن به نام فرزانه صادق به عنوان وزیر راه است؛ اما نام هیچ یک از اقلیت ها از جمله اهل سنت در آن دیده نمی شود. همچنین برخلاف وعده هایی که در مورد جوان گرایی داده شده بود، میانگین سنی کابینه 60 سال است
تمام اعضای پیشنهادی باید به تأیید مجلس برسند؛ جلسه رسیدگی به صلاحیت ها برای روز شنبه برنامه ریزی شده است
به گزارش رسانه ها آقای عارف معاون اول رئیس جمهور گفته است که در انتخاب وزرا، بهبود اقتصاد و معیشت مردم در اولویت قرار داشته و استراتژی دولت در انتخاب مدیران و وزرا، عدم توجه به تفکر سیاسی آنها بوده است
تحلیلگران انتظار داشتند که آقای پزشکیان برای جلب رضایت رهبری، امتیازاتی بدهد. وی پیشتر گفته بود که فهرست وزیران را با نظر آقای خامنه ای خواهد چید. همچنین گفته می شود که او با مجلس –که تحت کنترل محافظه کاران است- مذاکره کرده تا مطمئن شود که لیست نامزدان رد صلاحیت نخواهند شد
به گفته غلامحسین کرباسچی شهردار سابق تهران و سیاستمدار اصلاح طلب، نمایندگان محافظه کار مجلس پزشکیان را تهدید کرده اند که در صورت معرفی وزیرانی غیرهمسو، این وزیران ردصلاحیت خواهند شد «رئیس جمهور از هر طرف با چالش هایی روبرو است»
اما تحلیلگران معتقدند که پزشکیان خیلی زودتر از آنچه که باید، اقدام به امتیازدهی کرده و همین امر باعث می شود که او ضعیف به نظر برسد
ناصر هادیان تحلیلگر سیاسی می گوید: «کابینه پزشکیان ناسازگار و نامنسجم است؛ برخی از نامزدان قابل قبول هستند، برخی نه، برخی هم اصلا صلاحیت انتخاب شدن برای آن سمت را ندارند. بسیاری از اصلاح طلبان انتظار داشتند که با کابینه بهتری مواجه شوند اما نکته اینجاست که آنها بیرون گود نشسته اند و درکی از محدودیت هایی که رئیس جمهور با آن مواجه است ندارند»
هادیان معتقد است که علیرغم همه این چالش ها، پزشکیان همچنان فرصت هایی برای ایجاد تغییرات محدود دارد و بسیاری از اصلاح طلبان نیز باوجودی که از کابینه ناامید شده اند، ولی می خواهند همچنان به رئیس جمهور فرصت دهند
وزارت خانه های خارجه و اقتصاد به دست اصلاح طلبان افتاده است و این امر در راستای همان دیدگاهی است که می گوید بهبود اقتصاد بدون تغییر در سیاست خارجی امکانپذیر نمی باشد
ظریف از هر سو مورد هجمه قرار گرفت و حمایتی از پزشکیان ندید
زمانی که جواد ظریف در جریان انتخابات ریاست جمهوری بار دیگر وارد عرصه سیاست شد، ایرانیان چهره دیگری از وزیر خارجه سابق را دیدند که پیشتر ندیده بودند
او مبارز، پرشور و تیزهوش بود و با سخنرانی های آتشینی که کرد، به کارزار انتخاباتی پزشکیان رونقی دیگر داد؛ وی به سراسر ایران سفر کرد و نسبت به واگذاری اداره کشور به دولتی فوق محافظه کار هشدار داد
ظریف که به عنوان معمار توافق هسته ای شناخته می شود، ایرانیان ناراضی را گرد چهره اصلاح طلب و کمتر شناخته شده ای که احتمال پیروزی اش چندان نبود جمع کرد
بنابراین زمانی که پزشکیان پیروز انتخابات شد، جای تعجب نداشت که ظریف نقشی کلیدی را در تیم او به عنوان معاون راهبردی و رئیس کمیته ای که کار رایزنی با کارشناسان، شناسایی و پیشنهاد وزیران مناسب به رئیس جمهور را انجام می دهد، برعهده گرفت
ظریف اسامی مختلفی را در اختیار رئیس جمهور جدید گذاشت ولی روزی که پزشکیان اعضای کابینه خود را معرفی کرد، مشخص شد که بسیاری از این اسامی نادیده گرفته شده اند و رئیس جمهور ترجیح داده است کابینه اش را بر اساس ترجیحات و محاسبات سیاسی خود بچیند
در همین حال دشمنان ظریف شروع به حمله به او کردند. به گفته یک منبع نزدیک به دولت و دو نفر دیگر از اردوگاه اصلاح طلبان، محافظه کارانِ داخل حکومت، پزشکیان را تحت فشار گذاشتند تا ظریف را وادار به استعفا کند
استدلال این محافظه کاران این بود که قانونی که دو سال پیش به تصویب رسیده، اشخاصی را که فرزندانشان تابعیت دوگانه دارند، از تصدی پست های حساس منع کرده است
فرزندان ظریف تابعیت آمریکا را دارند؛ زمانی که ظریف در آنجا تحصیل می کرد، فرزندانش در ایالات متحده متولد شدند. این مسئله بهانه مناسبی را در اختیار محافظه کاران قرار داد تا وزیر خارجه سابق را هدف قرار دهند
به این ترتیب ظریف روز دوشنبه رسما از سمت خود کناره گیری کرد
این منبع نزدیک به دولت خاطرنشان کرد: «ظریف استعفا نامه نوشت. پزشکیان می توانست براحتی اجازه ابقای او را از رهبری بگیرد ولی ترجیح داد این کار را نکند»
یکی از اصلاح طلبان نیز می گوید: «ظریف می توانست در برابر محافظه کاران مقاومت کند ولی فشار از جاهای دیگر بر او افزایش یافت؛ از سمت محمدرضا عارف معاون رئیس جمهور و از دوستان قدیمی پزشکیان»
به گفته این منبع: «بسیاری از عارف انتظار چنین مانع تراشی و مشکل آفرینی را نداشتند؛ به ویژه که ظریف یکی از حامیان عارف برای سمت معاونت ریاست جمهوری بود. پزشکیان هیچ اصراری به ماندن ظریف نکرد و همین امر برای بسیاری غیرمنتظره و ناامیدکننده بود»
به گفته دومین چهره اصلاح طلب: «پزشکیان متوجه تلاش ظریف برای یافتن نامزدهای مناسب وزارت نبود. او مردان و زنان توانمندی را که ظریف انتخاب کرده بود، نادیده گرفت و برخی چهره های جنجالی را که به نظر می رسید با سیاست هایش در تضاد هستند، به عنوان نامزد وزارت برگزید. پزشکیان اسکندر مؤمنی فرمانده سابق نیروی انتظامی را که علنا حامی گشت ارشاد بود، صرفا به دلیل دوستی با او در دوران دانشگاه، به سمت وزارت کشور انتخاب کرد»
ظریف به هنگام خروج از معاونت راهبردی، استعفانامه تلخی منتشر کرد؛ او نوشت: «از نتیجه کارم راضی نیستم و شرمنده ام که نتوانستم نظرات کارشناسی کمیته ها را در خصوص حضور زنان، جوانان و اقلیت ها در کابینه، اجرایی کنم. این مسئله در کنار مسائل دیگر مرا وادار کرده است که به دانشگاه برگردم»
وی در پستی جداگانه به شایعات در مورد تابعیت فرزندانش اشاره کرد و خاطر نشان نمود که آنها 40 سال پیش در زمانی که در ایالات متحده دانشجو بوده، متولد شده اند. او افزود: «من و خانواده ام در ایران عزیز زندگی می کنیم و هیچ ملکی در خارج از ایران نداریم؛ من شخصا تحت دو تحریم آمریکا و یک تحریم کانادا هستم. من و همسرم حتی نمی توانیم به عنوان گردشگر به آمریکا، کانادا و چند کشور دیگر سفر کنیم»
خروج ظریف با شایعاتی نیز در مورد تهدید امنیتی او همراه بود ولی ظریف تأکید کرد که هیچ نهاد امنیتی با انتصاب وی مخالفت نکرده است. به گفته یکی از مقامات سابق: «شایعات مربوط به تهدید امنیتی، احتمالا توسط تیم عارف ساخته شده بود. اقدامات پزشکیان و عارف قطعا مورد استقبال تندروها قرار گرفت زیرا آنها نیز خواستار خروج ظریف از دولت بودند»
برای بسیاری از افرادی که از پزشکیان حمایت کردند و معتقد بودند که او می تواند تغییری را که ظریف وعده داده بود عملی کند، این تحولات سبب ناامیدی شد. حالا برخی فکر می کنند رئیس جمهور ان اندازه که نشان می داد اصلاح طلب نیست و برخی دیگر معتقدند خروج ظریف، دولت را به شکلی جدی تعضیف می کند
به گفته سردبیر یکی از روزنامه های مشهور ایران، پزشکیان باید هرکاری که ممکن است برای بازگرداندن ظریف انجام دهد زیرا او یکی از ستون های مهم دولت بوده است «با رفتن ظریف بخش مهمی از سرمایه اجتماعی پزشکیان ازبین می رود و این برای دولت جدید اصلاحات بسیار خطرناک است. متأسفانه ظریف در هر دو جبهه اصلاح طلب و اصولگرا دشمنان مهمی دارد. از نظر تندروها خروج ظریف عقب نشینی پزشکیان تلقی می شود و این مسئله می تواند آنها را برای طرح مطالبات بیشتر جری تر کند»
درج این مقاله به معنی تأیید ادعاهای مطرح شده نبوده و صرفا به منظور آشنایی خوانندگان با نظرات مختلف صورت گرفته است
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما