آقای خامنه ای در سخنرانی روز جمعه خود مثل همیشه موضعی تهاجمی داشت. او گفت ایران چگونه می تواند به آمریکایی ها و رئیس جمهور جدید آنها اعتماد کند؛ وقتی می بیند که انها جمهوری اسلامی را منزوی کرده اند و دست به تحریم های اقتصادی بیشتر زده اند؟
این سخنان درحالی ایراد شد که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا، این پیام را فرستاد که می خواهد با ایران مستقیما مذاکره کند. اما نکته قابل توجه این بود که آقای خامنه ای مذاکره با آمریکا را به صراحت رد نکرد. اکنون باید دید که دیلپمات ها چه گامی برخواهند داشت و چه تصمیمی خواهند گرفت
در شرایطی که نیروهای نیابتی ایران توسط اسرائیل تضعیف شده اند و چالش های اقتصادی نظام روز به روز افزایش بیشتری می یابد، مقامات ارشد ایران نسبت به کمبود شدید سرمایه گذاری خارجی ابراز نگرانی می کنند و حتی برخی از آنها، آشکارا از مذاکره مستقیم با آمریکا سخن می گویند
پس از آتش بس در غزه و لبنان و سقوط اسد، قدرت های جهانی در تلاش برای برقراری نظمی جدید در خاورمیانه هستند. در این میان اقدامات و واکنش های ایران بر روی کل منطقه تأثیر خواهد گذاشت. پیشنهاد آشتی جویانه آمریکا در زمان مناسبی در اختیار ایران گذاشته شده است ولی تهران تنها در صورتی می تواند از این فرصت استفاده کند که آقای خامنه ای متقاعد شود مذاکره با ترامپ به توافقی فاجعه بار منجر نمی شود و تجربه برجام تکرار نمی گردد
ولی نصر مشاور سابق وزارت امور خارجه آمریکا می گوید: «خامنه ای فردی عملگرا است ؛او باید بدنبال راه حل های دیپلماتیک برای مشکلات ایران باشد»
متحدان ایران در شرق مدیترانه –حزب الله، حماس و نیروهای بشار اسد در سوریه- یا به شدت تضعیف شده اند یا از بین رفته اند و محور مقاومت در حال شکست است. مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران با واقعیت های سیاسی بسیار متفاوتی نیست به دور اول ریاست جمهوری ترامپ مواجه است
جواد ظریف معاون راهبردی رئیس جمهور 22 ژانویه در نشست جهانی اقتصاد در داووس گفت: «اکنون زمان حرکت رو به جلو است؛ ما می توانیم بر اساس فرصت ها پیش برویم نه بر اساس تهدیدها»
وی افزود که در زمان ریاست جمهوری بایدن، دو طرف در حال تلاش برای حل و فصل بن بست هسته ای بودند ولی حمله 7 اکتبر حماس، دولت ایران را غافلگیر کرد و باعث لغو جلسات برنامه ریزی شده با مقامات آمریکایی شد. این نخستین بار نیست که ظریف از تأثیر تحولات میدان جنگ بر میدان دیپلماسی سخن می گوید و از این بابت شکایت دارد
روز چهارشنبه ترامپ به این مسئله اشاره کرد که ممکن است تاکتیک های گذشته را کنار بگذارد و رویکرد خود را در قبال ایران ملایم تر کند. او گفت که می خواهد به یک توافق هسته ای دست یابد که به ایران امکان رشد و شکوفایی دهد. وی همچنین در شبکه ایکس نوشت: «می خواهم ایران کشوری بزرگ و موفق باشد ولی کشوری که سلاح هسته ای نداشته باشد». او گزارش هایی را که مدعی هستند آمریکا و اسرائیل قصد دارند ایران را قلع و قمع کنند، اغراق آمیز دانست و افزود: «باید فورا کار روی توافق آغاز شود»
این سخنان تفاوت چشم گیری با سخنان گذشته ترامپ خطاب به جمهوری اسلامی دارد؛ این چیزی است که در نشست داووس مورد اشاره ظریف نیز قرار گرفت. وی گفت: «مقامات تندرویی که در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ سیاست آمریکا را در قبال ایران طراحی می کردند، اکنون به تاریخ پیوسته اند»
تحریم های جدیدی که از سوی ترامپ وضع شده، تنها تعداد معدودی از کشتی های حامل نفت ایران را هدف قرار می دهد و از آنچه که آمریکا قبلا تهدید کرده بود و خبر از تحریم های گسترده علیه ایران داده بود، بسیار خفیف تر است
الی گرانمایه معاون برنامه خاورمیانه در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا می گوید: «لحن و اظهارات ترامپ نشان می دهد که او مایل به اعمال فشارهای حداکثری نیست، تا به دیپلماسی امکان پیشرفت بدهد. اکنون توپ در زمین ایران است ولی زمان استفاده از این فرصت برای ایران بسیار کوتاه است»
اظهارات آقای خامنه ای نگرانی حامیان اصلی جمهوری اسلامی و تندروهایی که بر نهادهای کلیدی همچون قوه قضائیه و سپاه تسلط دارند را، از بین برد اما تأکید او بر سابقه ترامپ در نقض توافق هسته ای، می تواند نشانه ای بر این باشد که رهبر ایران در انتظار دریافت تضمین هایی از سوی کاخ سفید است. تضمین هایی که نشان دهد نه تنها آمریکا به تعهدات خود پایبند خواهد ماند، که لغو تحریم ها دائمی خواهد بود
حکومت ایران دیگر نمی تواند همچون گذشته در انزوای اقتصادی باقی بماند و نیازمند تعامل بیشتر با جهان خارج است، تا بتواند کاهش محبوبیت و دیگر بحران های داخلی را حل کند. در همین راستا پزشکیان روز پنجشنبه در نشست سفیران کشورهای خارجی بار دیگر تأکید کرد که ایران بدنبال سلاح هسته ای نیست و این امر با دکترین جمهوری اسلامی در قبال سلاح های کشتار جمعی مغایرت دارد
اما هیچ تضمینی وجود ندارد که این دو دشمن دیرینه –که روابط خود را از زمان انقلاب اسلامی ایران قطع کرده اند- روابط خود را بهبود ببخشند. در شرایطی که ترامپ از تصرف غزه صحبت می کند و هرگونه امکان تشکیل کشور فلسطین در آینده را از بین می برد، روشن نیست که ایران چگونه می تواند با امریکا به توافق برسد
تندروهای ایران که در آخرین اقدام خود، اظهارات ظریف در داووس را به شدت مورد انتقاد قرار دادند و این سفر را زیر سؤال بردند، احتمالا به فعالیت های مستمر خود برای مانع تراشی در مسیر توافق و ناکام ماندن تلاش های ظریف و پزشکیان ادامه می دهند
به گفته فؤاد ایزدی دانشیار دانشکده مطالعات جهان در دانشگاه تهران: «اگر رهبران ایران متوجه شوند که کوچکترین شانسی برای تغییر رفتار آمریکا وجود دارد، ایده مذاکره را در نظر می گیرند. اما تاکنون اقدامات ترامپ بیشتر نمایشی بوده و قصد جدی برای تغییر واقعی روابط با ایران را از خود نشان نداده است. به همین دلیل رهبران ایران نمی خواهند به او فرصت دهند»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما