سال 1995 محمد اکرم ندوی که از ادعای روزنامه تایمز مبنی بر اینکه «دلیل ضعف زنان مسلمان در تحصیل دانش، اسلام است» آزرده خاطر شده بود، در مرکز مطالعات اسلامی آکسفورد شروع به جست‌وجوی نسخه‌های خطی عربی باستانی برای یافتن نام زنان دانشمند کرد
او می‌گوید که در ابتدا امیدوار بود به نام 20 تا 30 زن برسد اما «به‌زودی متوجه شدم که زنان بسیار زیادی در زمینه دانش فعال بوده‌اند. برای مثال گاهی دانشمندی از این می‌گفت که در کنار 70 زن کسب تحصیل می‌کرده یا به حدیثی بر می‌خوردم که 400 زن در شمار ناقلان آن بودند»
احادیث پس از قرآن دومین منبع مهم مسلمانان هستند. ندوی تحقیقات خود را با جستجوی احادیث (اعم از معروف و کم‌تر شناخته شده) برای یافتن نام زنان آغاز کرد و همچنین به تحقیق حول زندگی‌نامه‌ها و گزارش‌هایی پرداخت که دانشمندان درباره معلمان خود (اعم از مردم و زن) نوشته بودند. یافته‌های او فراتر از انتظاراتش بود
مقاله‌ای که ندوی در پی نوشتن آن بود به کتاب تبدیل شد و بالاخره در اواسط ژانویه 2021 پس از بیش از 20 سال تحقیق، به چاپ رسید. این کتاب زندگی‌نامه بیش از 10,000 زن است که در 43 جلد به نگارش درآمده است. این نتیجه، دینا العمری متکلم اسلامی که در دانشگاه مونستر آلمان تحقیق می‌کند را شگفت‌زده کرد «من می‌دانستم که تعداد اندیشمندان زن مسلمان زیاد است اما اینکه در نهایت به این تعداد برسیم بسیار شگفت‌انگیز بود»
در کتاب ندوی داستان‌های هیجان انگیزی برای خواندن هست. برای مثال ام الدردا محقق برجسته قرن هفتم در دمشق است که به عنوان زنی جوان، نه تنها در کنار مردان درس می‌خواند که در محوطه مردانه مسجد با آنها نماز می‌خواند و این چیزی است که در اکثر قریب به اتفاق مساجد امروز غیر قابل تصور است
ندوی تخمین می‌زند که در مجموع حدود یک چهارم احادیث توسط زنان نقل شده است. این زنان نه تنها افرادی کوشا، که دقیق بودند «وقتی صحبت از احادیث پیامبر به میان می‌آید، مردانِ بسیاری متهم به جعل حدیث می‌شوند اما همه اهل حدیث تأیید می‌کنند که حتی یک زن به دروغ‌گویی و جعل حدیث متهم نشده است و این شگفت انگیز است»
مردان به شهرت رسیدند، زنان مغفول ماندند
اما اگر تعداد اندیشمندان زن مسلمان تا به این اندازه زیاد بوده است، چرا امروزه تعداد آنها این چنین کم شده است؟ اکرم ندوی با ذکر مثالی می‌گوید:
«یکی از عالمان بزرگ اسلامی به نام ابن السمعانی که در قرن 13 یا 14 می‌زیست نقل می‌کند که می‌خواست نزد زنی به نام کریمه درس بخواند: بارها از برادرش خواستم اجازه دهد که با او درس بخوانم اما برادرش همیشه عذر می‌آورد. ایراد کار را می‌توان اینجا پیدا کرد؛ اگر مردم پسر یا برادر داشته باشند می‌خواهند که او معروف شود و همگان وی را بشناسند اما اگر خواهر داشته باشند تلاش می‌کنند او را مخفی نگه دارند»
ندوی تمام تلاش خود را کرده است تا این اندیشمندان زن را از گمنامی تاریخی به در آورد «من و فمنیسم در یک چیز هم‌رأی هستیم؛ من معتقدم که زنان تحت ظلم قرار گرفته‌اند و ما باید سخت تلاش کنیم تا از حقوق آنها دفاع کنیم و اجازه افتخار آفرینی را به آنها بدهیم»
جلوگیری از رشد زنان به نام سنت
کار ندوی برای زنان اهمیت زیادی دارد زیرا استدلال‌های قانع کننده‌ای را به هنگام بحث برای آنان فراهم کرده است. به گفته «گونول یرلی» حتی امروزه مردان مسلمان به سنت استناد می‌کنند تا زنان را از موقعیت‌های مهم دور نگه دارند. وی که به عنوان مدیر مسجد پنزبرگ (یکی از شهرهای آلمان) فعالیت می‌کند، یکی از معدود زنانی است که در رأس جامعه اسلامی آلمان قرار دارد
یرلی به یاد می‌آورد «یکی از مردان می‌گفت: حدیث هست که وقتی زنی ریاست یک جامعه اسلامی را بر عهده بگیرد، آن جامعه نفرین می‌شود و هرگز به هدف صلح‌آمیز خود نخواهد رسید»
هم گونول یرلی و هم دینا العمری سعی می‌کنند در عرصه کاری خود با احادیث زن ستیزانه مقابله کنند. به گفته العمری هیچ یک از این احادیث در قدیمی‌ترین مجموعه‌های حدیثی دیده نمی‌شود و معلوم نیست که واقعا از پیامبر نقل شده باشد «اساسا این احادیث زن ستیزانه در تضاد کامل با سیره پیامبر قرار دارد و همین باید ما را به تفکر وادارد»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما