از این رو آنانکه توانایی کنترل خشم و هیجان خود را ندارند تا پایان عمر در آتش حسرت و ندامت خواهند سوخت؛ به همین جهت كنترل غضب امري مهم به شمار مي‌آيد و هر كس در آن موفق شود، افزون بر بهره‌هاي فراون دنيوي، داراي مقامي بلند از نظر معنوي خواهد بود.
انسان ها را مي توان هنگام خشم و غضب به سه گروه تقسيم كرد: دسته اول افرادی هستند كه در هنگام غضب افراط مي‌كنند و از حد و مرز ايمان بيرون مي‌روند. اين گونه اشخاص همواره گرفتار اعمال ناپسند خود هستند و بسا كه پشيماني هم سودي به حالشان نخواهد داشت. دسته دوم اساساً خشمگين نمي شوند و اصلا قوه غضبيه خود را به كار نمي‌گيرند و در جاهايي كه حتي شرع و عقل هم براي آنان خشم را لازم دانسته است، به هيچ وجه حركتي ندارند. اينان در زمره افراد بي‌غيرت و بي‌هويت وارد مي‌شوند. دسته سوم كساني هستند كه براساس كمال وجودي خود هرگاه خشمگين شوند، از مرز اعتدال خارج نمي‌شوند. اينان با ايمان راسخ و اعتماد به نفسي كه دارند، هنگام بروز حالت خشم، بر خود تسلط كامل دارند و تمام اعضا و جوارح آنان تحت فرمان عقل و ايمانشان قرار دارد.
خشم و غضب نوعی هیجان روحی است که اغلب بر اثر واکنش شخص نسبت به رفتار ناشایست دیگران بروز میکند. اما اگر این نيروى حياتى و غريزى بر انسان غلبه نماید و اعمال و كردار فرد را از كنترل عقل و دين و تبعيت از آنها خارج سازد، مى‌تواند ويران كننده باشد. بسا رابطه‌هایی که به دلیل یک لحظه جنون از بین رفته چراکه فرد نتوانسته خشم خود را کنترل کند و زمام به دست خشم داده است.
چه بسیارند بانوان و کودکانی که قربانی یک لحظه خشم و غضب مردان خانواده شده و تحت تأثیر واکنش‌های هیجانی و تصمیمات عجولانه آنها تمام سرمایه، گذشته و آینده خویش را از دست داده اند. حال آنکه آتش خشم فرد غضبناک و عصبانی تنها دامنگیر اطرافیان نخواهد شد بلکه او را نیز قربانی خواهد کرد؛ زیرا هنگامی که انسان عصبانی می‌شود قدرت تفکر و صبر را از دست داده و شتابزده تصمیم خواهد گرفت.
آسیب‌های عصبانیت
عصبانیت احساسی آنی و هیجانی است که سبب تغییر احوال انسان شده، تعداد ضربان قلب و فشار خون و میزان ترشح هورمون آدرنالین را افزایش می‌دهد. گروهی دیگر نیز عصبانیت را نوعی واکنش سریع مغز به احتمال وقوع ضرر به هنگام مواجهه و درگیری تعریف کرده اند. در این حالت چون فرد از طرف یک نیروی خارجی تهدید شده و احساس خطر می کند، برای مقابله با ضرر محتمل آگاهانه به مقابله با آن برمی‌خیزد. از آنجا که در چنین شرایطی، ضربان قلب انسان افزایش یافته و میزان بیشتری از خون را پمپاژ میکند، به مرور زمان ماهیچه‌های قلب ناتوان می‌شود و ادامه این روند به سخت شدن رگ‌ها و از بین رفتن انعطاف‌پذیری آنها می‌انجامد؛ در نتیجه فشار خون و قند فرد افزایش می‌یابد و گاهی نیز به کوری ناگهانی چشم‌ها بر اثر فشار خون زیاد در مویرگ‌های چشم منجر می‌شود.
عوامل عصبانیت و خشم
خستگی، گرسنگی، درد، شکست در زندگی، تغییرات هورمونی و اضطراب‌ها و نگرانی‌های روانی همگی از عوامل اصلی خشم و عصبانیت به‌شمار می‌آیند. عصبانیت و خشم در تمام ادیان امری ناپسند محسوب می‌شود چراکه کلید تمام بدی‌هاست؛ همان‌گونه که در اسلام روایات و آیاتی چند به این مسئله اشاره دارند. برای نمونه خداوند متعال به فرو بردن خشم توصیه نموده، می‌فرمایند: «و خشم خود را فرو می‌برند و از خطای مردم در می‌گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد»؛ همچنین در روایات به بردباری و صبر که نقیض خشم و عصبانیت است بسیار توصیه شده است.
شخصی به رسول اکرم (ص) عرضه داشت: ای رسول خدا مرا پندی‌ده... حضرت فرمودند: عصبانی نشو.
و در روایتی از امیرمؤمنان علی (ع) آمده است که: «از خشم و عصبانیت دوری‌کن... چراکه ابتدای آن جنون و دیوانگی و آخر و نهایت آن پشیمانی است».
خشم در ادیان
دین مسیحیت
در این دین خشم و عصبانیت یکی از 7 اشتباه مرگ‌آور به شمار آمده است. باسیلیوس قدیس می‌گوید: «خشم جنون موقتی است که مستحق مرگ است».
دین هندو
در دین هندو احساس خشم مانند احساس اندوه یک طرفه می باشد . اما خشم وسیله و ابزاری برای انتقام جویی است در حالیکه اندوه زمانی پیش می اید که فرد به این نتیجه می رسد که دیگران از او بهتر هستند . از طرفی دیگر طبق این دیدگاه خشم یک نیروی شیطانی است پیش از انکه یک احساس و خواسته درونی باشد .
بودیسم
خشم در دین بودایی چنین تعریف می‌شود: «ناتوانی در تحمل یک چیز و یا قصد آسیب رساندن به یک شیء». خشم مانند نفرت در ظاهر انسان نمایان می‌شود ولی از آن قوی‌تر است. خشم و عصبانیت یکی از موانع پنج‌‌گانه رسیدن انسان به کمال محسوب می‌شود.
یهودیت
در یهودیت خشم یکی از اشتباهات مقدس به‌شمار می‌آید و اگر همراه دلسوزی باشد به فتنه و آشوب می‌انجامد. بنابر آنچه در کتاب مقدس به زبان عبری آمده است: «انسان بردبار می‌تواند با دیگران تفاهم برسد، اما کسی که به سرعت عصبانی می‌شود بسیار نادان است و کسی که بسیار عصبانی می‌شود فتنه و آشوب ایجاد میکند درحالی‌که فرد آرام که به سرعت خشم نمی‌ورزد آتش فتنه را خاموش میکند».
درمان خشم
خشم و عصبانیت ابتدا از یک دلخوری ساده شروع شده و سپس به یک آتشفشان ویرانگر تبدیل می‌شود و همه چیز را از بین می‌برد. چیزهایی که به از بین رفتن خشم کمک می‌کنند عبارتند از:
1. دراز کشیدن و تنفس عمیق و از شرّ شیطان به خدا پناه بردن چراکه عصبانیت کلید هر شری است و ممکن است از یک کلمه یا برخورد ساده شروع شده و تبدیل به یک فاجعه شود.
2. تغییر مکان و یا حالت دادن، اگر فرد ایستاده است بنشیند و اگر نشسته است دراز بکشد. اگر ایستاده است راه برود. امیرمؤمنان علی (ع) می‌فرمایند: خشم را با سکوت و شهوت را با عقل مداوا کنید.
3. فرد خشمگین باید در گام اول به خوبی در مورد آنچه پیش آمده فکر کند و سپس هر آنچه که مصلحت اقتضا می کند انجام دهد . فرد وقتی عصبانی می شود به سرعت فاکتور گیری کرده و تمام جزئیات را در نظر نمی گیرد و این باعث می شود که بدترین نتیجه گیری و بدترین تصمیم را بگیرد .
4. بنابر آنچه در روایات آمده است فرد عصبانی وضو بگیرد و فرجام این عصبانیت را در دنیا و آخرت به خود متذکر شود.
5. مشورت گرفتن از روان‌شناس: اگر فرد در کنترل خود در شرایط خشم ناتوان است و این به روابط او صدمه می‌زند و ارتباط‌های اجتماعی او را تهدید میکند باید که از یک روان‌شناس کمک بگیرد و با او در این زمینه مشورت کند.
خشم بین ستایش و نکوهش
اگرچه خشم همانند آتش است ولی اموری هستند که یک انسان به‌طور طبیعی باید به آنها اهمیت دهد و پسندیده است که انسان در این موارد به‌طور کنترل شده خشم خود را اظهار کند؛ مانند محافظت و دفاع از دین و واجبات و ناموس خود و نهی از منکر و غیره. امام صادق (ع) در این خصوص می فرماید: «اگر مؤمن عصبانی شود این خشم او را از راه حق دور نمی‌سازد و اگر راضی و خشنود شد این رضایت او را به راه باطل و گمراهی نمی‌کشاند... و اگر قدرت پیدا کرد جز به اندازه حق خود از دیگران نمی‌ستاند».
خشم جوهر اصلی وجود انسان را برملا می‌سازد و باید به این حقیقت آگاه باشد که در زمان خشم کار درست و سنجیده را انجام نمی‌دهد. باغ زندگی آکنده از خس و خاشاک است و میدان جنگ همیشه آماده، برخورد دیگران نیز غیرقابل پیش‌بینی است؛ ازاین‌رو انسان نمی‌تواند همه چیز را طبق دلخواه خود تغییر دهد. ولی می‌تواند خودش را کنترل کند و بیاموزد که در شرایط نامطلوب چگونه رفتار نماید، از حوادثی که به صورت منفی بر او تأثیر می‌گذارد بگریزد و از هلاک و نابودی جان سالم به در برد. به کنترل درآوردن خشم راه سعادت و خوشبختی است، پس نفسی عمیق بکشید و زندگی را از نو شروع کنید.
مترجم: سید محمد منوری
نظر شما