نوامبر گذشته رویدادهایی که در مرز بلاروس با لهستان اتفاق افتاد و محروم ماندن هزاران مهاجر و پناهجو از ورود به اروپا، به تیتر اخبار جهان بدل شد. یکی از این مهاجران که لس‌آنجلس تایمز داستان زندگی او را پوشش داد حسین شمری جوان 25 ساله عراقی دانش‌آموخته حقوق و از قبیله‌ای مشهور در عراق بود
(در مورد شرایط وخیم مهاجران در مرزهای بلاروس در این مقاله می‌توانید بیشتر بخوانید)
وی پس از آنکه نتوانست شغل مناسب با رشته‌اش را پیدا کند، به این نتیجه رسید که آینده‌ای در کشورش ندارد؛ کشوری که بودجه سالانه‌اش 103 میلیارد دلار است اما نمی‌تواند برق و اشتغال مردم را تأمین کند. پس راه مهاجرت را در پیش گرفت. داستان او داستان میلیون‌ها جوان عراقی است که در دهه بیست زندگی خود هستند یا پس از سقوط صدام به دنیا آمده‌اند
تقریبا ده سال از زمانی که سازمان بین‌المللی مهاجرت در همکاری با وزارت امور خارجه بریتانیا تحقیقی انجام داد و به این نتیجه رسید که 99% جوانان عراقی و 79% از جوانان اقلیم کردستان مایل به ترک کشور هستند، گذشته است. در همان سال دکتر نبیل الخالصی مقاله‌ای درباره فرار مغزهای پزشکی از عراق منتشر کرد. در این مقاله 1395 پزشک که 202 نفر آنها هنوز در عراق زندگی می‌کردند، مورد بررسی قرار گرفت. 60% از پزشکانی که مهاجرت کرده بودند، نگرانی‌های امنیتی را دلیل ترک کشور گفته بودند و 50% از پزشکانی که هنوز در عراق بودند، از تلاش خود برای خروج از کشور صحبت می‌کردند
این تحقیق، کمی قبل از اشغال کشور توسط داعش و یک دهه پس از حمله آمریکا به عراق انجام شد؛ حمله‌ای که از عواقب ان، انحلال ارتش و فقیر شدن میلیون‌ها نفر بود. هزاران نفر در سال‌های 2003-2006 برای فرار از تهدیدات فرقه‌ای شبه‌نظامیان، عراق را ترک کردند
خروج دسته جمعی پزشکان عراقی
به گزارش روزنامه العربی الجدید از آوریل 2003 تاکنون 72000 پزشک از کشور رفته‌اند. البته وزارت بهداشت عراق، رقم پزشکان هجرت کرده را 9000 نفر ذکر می‌کند و اداره آمار کشور نیز این رقم را 34453 نفر اعلام کرده است
سال 2021 سمیر نعیم جاسم محقق عراقی، مقاله‌ای درباره وضعیت پزشکان در عراق منتشر کرد که در آن از پزشکان دانشکده پزشکی الکندی بغداد سؤال شده بود. پاسخ دهندگان، مدیریت بدِ بخش درمان، کمبود بودجه تحقیقاتی، آزمایشگاه‌های غیرمجهز و خدمات اینترنتی ضعیف را از مشکلات پیش روی خود برشمردند. به گفته آنها این عوامل باعث شده است که کشور با کمبود پزشک متخصص مواجه شود و نسل جدید دانش آموختگان فکر کنند که در عراق شغل مناسبی نخواهند نداشت
مدارس بیشترین آسیب را از هرج و مرج عراق دیدند
بر اساس گزارش یونیسف 3.2 میلیون کودک عراقی که در سن مدرسه رفتن هستند، از تحصیل بازمانده‌اند. اکثر دانش‌آموزان، ترک تحصیل کرده‌اند تا بتوانند کار کنند و کمک خرج خانواده‌های فقیر خود باشند. دلیل ترک تحصیل برخی دیگر نیز تخریب مدارس آنها در خشونت‌های جاری کشور بوده است
به گزارش یونیسف از هر دو مدرسه در عراق یک مدرسه آسیب دیده و نیاز به بازسازی دارد. بسیاری از مدارس در شیفت‌های متعدد کار می‌کنند و بیش از ظرفیت، دانش‌اموز پذیرفته‌اند. کلاس‌های درس نیز سرد و مرطوب است و تهویه ضعیفی دارد
با استناد به تهدید همیشگی داعش، بودجه هنگفتی از کشور صرف مسائل دفاعی می‌شود و امسال تنها 6% از بودجه برای امور آموزشی در نظر گرفته شده است. علاوه بر این، بسیاری از مدارس به پایگاه‌های نظامی و بازداشت‌گاه‌های شبه‌نظامیان تبدیل شده‌اند و این درحالی است که 350 مدرسه بین سال‌های 2014-2018 آسیب دیدند. همچنین گفته می‌شود که 100 معلم و 60 دانش‌آموز توسط شبه‌نظامیان کشته، زخمی یا ربوده شده‌اند
مدارس در آن بخش‌هایی که تحت تصرف داعش قرار گرفت، دروسی مانند تاریخ، ادبیات، هنر و موسیقی را ممنوع کرده و کلاس‌های قرآن و خطبه‌های مذهبی را جایگزین کردند. این امر در کنار حقوق متوسط معلمان، هزاران نفر از آنان را وادار به فرار از کشور کرد. میانگین حقوق ماهانه یک معلم عراقی از 1 تا 2 میلیون دینار متغیر است
سال 2018 یک سازمان بشردوستانه گزارش داد که تنها 20% از دانش‌آموزان عراقی در خانه به کامپیوتر دسترسی دارند و این امر آموزش از راه دور را در دوران قرنطینه ناشی از کووید 19 غیرممکن کرده است
پیامد مستقیم مهاجرت گسترده معلمان و فقدان مدارس ایمن، افزایش بی‌سوادی است. به گفته سخنگوی وزارت آموزش و پرورش، هم‌اکنون بی‌سوادی در عراق به 13% می‌رسد و البته نرخ واقعی بسیار بیشتر است
بر اساس نظرسنجی یونیسف، در سال 2020 میزان دانش‌آموختگان دوره متوسطه بین زنان بیش از 43% نبوده و طبق گزارش بانک جهانی در سپتامبر 2020، 24% زنان عراقی بی‌سواد بودند.
تاریخچه فرار مغزها
فرار مغزها از عراق چیز تازه‌ای نیست و به اولین کودتای نظامی این کشور در ژوئیه 1958 بر می‌گردد. آن زمان افسران جوان، قدرت را در بغداد به دست گرفتند و خانواده سلطنتی عراق را تارومار کردند. در پی این حادثه هزاران نفر از تحصیل‌کردگان غرب از جمله پزشکان، مهندسان و معلمان تصمیم گرفتند از کشور بگریزند تا از آزار و شکنجه اولین حاکم نظامی عراق عبدالکریم قاسم در امان بمانند
پس از ان چندین رژیم نظامی حکومت را به دست گرفتند و در نهایت قدرت در ژوئیه 1979 به صدام رسید. دوران صدام با درگیری‌های بی‌پایان همراه بود که از جنگ ایران و عراق شروع شد تا به تهاجم عراق به کویت در سال 1990 و آزادسازی کویت توسط آمریکا در سال 1991 رسید. به دنبال آن تحریم‌های آمریکا عراق را فلج کرد و در اخر نیز حمله آمریکا به عراق در سال 2003 رخ داد
فرار مغزها در زمان صدام چنان رو به رشد و بی‌وقفه بود که او مجبور شد با صدور دستوری، خروج دارندگان مدارک دانشگاهی از کشور را غیرقانونی اعلام کند. این قانون سال 1982 وضع گردید و با پایان جنگ ایران و عراق لغو شد. در سال‌های پایانی حکومت صدام، حدود 20% از عراقی‌ها (4 میلیون نفر) دور از وطن زندگی می‌کردند
مقصد متخصصان عراقی در طول سال‌ها تغییر کرده است. بسیاری از انها در اواخر دهه 1950 و 1960 به اروپا رفتند؛ پس از انقلاب اسلامی 1979 به ایران کوچ کردند و پس از حمله آمریکا در سال 2003 سوریه و اردن را برگزیدند. در طول ده سال گذشته عراقی‌ها دوباره رو به سوی اروپا آورده‌اند و سوئد، بریتانیان و آلمان را بر سایر مقاصد ترجیح می‌دهند
سلام اسماعیل استاد سابق و مشاور فعلی اقتصاد در عراق، بزرگترین قربانیان این مهاجرت دسته‌جمعی را بخش‌های بهداشتی، فرهنگی و آموزشی کشور می‌داند
به گفته اسماعیل «بیشتر مهاجران در زمینه‌های بهداشتی، فرهنگی و آموزشی کار می‌کردند؛ به همین دلیل است که امروزه در این بخش‌ها پسرفت و عقب‌ماندگی زیادی وجود دارد. جهل، آمدن بدها به جای خوب‌ها و بیرون راندن افراد بااستعداد و ممتاز، فساد را تثبیت می‌کند»
متأسفانه با تداوم مشکلات سیاسی و سوء مدیریت اقتصادی، روند فرار مغزها از عراق ادامه می‌یابد و چشم‌انداز روشنی پیش روی کشور نیست
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما