افغانستان از نیروی متخصص خالی می‌شود

هما اوسیان یکی از دانش‌اموزان ممتاز مقطع متوسطه بود. زمانی که حاکمان جدید افغانستان دختران را از تحصیل در دبیرستان منع کردند، یوسیان در تلاش برای ادامه تحصیل، به اینترنت روی آورد. پس از چند ماه تحصیل به شکل آنلاین و با کمک داوطلبان (از جمله یک معلم انگلیسی زبان)، هما با انگیزه بالایی که داشت موفق شد به مرحله مصاحبه برای یکی از دانشگاه‌های آمریکا برسد. در نهایت هم در مصاحبه پذیرفته شد و در عرض چند هفته این دانشجوی کوشای افغان، بورسیه تحصیلی کامل را از دانشگاه نیومکزیکو در آمریکا گرفت

با بسته شدن سفارت‌خانه‌های آمریکا و سایر کشورهای غربی در کابل، اتباع افغانستان مجبور هستند برای دریافت ویزا به پاکستان سفر کنند. تقاضای بالای ویزای پاکستان باعث شده است تا آژانس‌های مسافرتی و واسطه‌ها، هزینه ویزای این کشور را در هفته‌های اخیر به 1000 دلار برسانند

مهاجرت از افغانستان چیز جدیدی نیست. بر اساس گزارش سازمان ملل با گذشت بیش از چهار دهه جنگ در افغانستان، مردم این کشور با حدود 2.6 میلیون پناهجوی ثبت شده، یکی از بزرگ‌ترین چمعیت پناهندگان را در جهان دارند؛ این درحالی است که رقم واقعی پناهندگان افغان بسیار بیشتر است

حجم مهاجرت در روزهای وحشتناک پس از تسلط طالبان بی‌سابقه بود. درحالی‌که صدها هزار نفر از بهترین و باهوش‌ترین افراد کشور برای سوار شدن به پروازهای خروجی تلاش می‌کردند، رهبران طالبان از افغان‌های تحصیل‌کرده خواستند که بمانند و به بازسازی کشور کمک کنند. ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان آمریکا را متهم کرد که متخصصان افغان را تشویق به خروج می‌کند. مجاهد چند روز پس از سلطه طالبان در یک کنفرانس خبری در کابل، وعده عفو عمومی داد و متعهد شد که در افغانستان به کسی آسیب نمی‌رسد

اما با گذشت یک سال از کنترل قدرت توسط طالبان، هیچ‌یک از وعده‌های این گروه اسلام‌گرا عملی نشد و سرکوب افراد مرتبط با دولت قبلی باعث شد که بسیاری از افغان‌ها به سمت پاکستان و ایران سرازیر شوند

کسانی که از افغانستان رفتند شامل برخی از باهوش‌ترین محصلین افغانستان از جمله یوسیان می‌شوند؛ کسانی که بزرگترین سرمایه‌های فکری یک کشور در حال توسعه هستند و عامل رشد و ثبات آینده به شمار می‌روند. فرار مغزها از افغانستان در شرایطی رخ می‌دهد که نیمی از جمعیت 38 میلیونی کشور دیگر امیدی به آینده ندارند

در پی فشارهای بین‌المللی، طالبان اوایل سال جاری اعلام کرد که 23 مارس یعنی از اغاز ترم بهار دبیرستان‌های دخترانه باز می‌شود اما روز بازگشایی مدارس درحالی که دختران دانش‌اموز دبیرستانی برای شرکت در اولین روز مدرسه جمع شده بودند، بار دیگر با درهای بسته مواجه شدند. طالبان در لحظه اخر تصمیم خود را تغییر داد و امید دختران را ناامید کرد. تصویر دخترانی که با گریه بیرون مدرسه ایستاده بودند، در رسانه‌های جهان مخابره شد

تمیم عاصی معاون وزیر دفاع سابق افغانستان می‌گوید: «تحصیل دختران یکی از مهمترین دلایل مهاجرت افغان‌ها است زیرا که می‌خواهند دختران خود را به مدرسه بفرستند، ولی نمی‌توانند. بسیاری در ابتدا ترجیح داده بودند در افغانستان بمانند زیرا احساس می‌کردند کشور به آنها نیاز دارد؛ اما حالا می‌بینند که تصمیم‌شان اشتباه بوده و دختران در واقع زندانی شده‌اند. پس در تلاش هستند تا کشور را ترک کنند»

یکی از عواملی که باعث می‌شود جامعه بین‌الملل طالبان را به رسمیت نشناسند حقوق زنان است و به استناد همین امر، آمریکا دارایی‌های بانک‌های افغانستان در ایالات متحده را مسدود نموده است. بازگشایی دبیرستان‌های دخترانه حداقل کاری است که طالبان می‌تواند در راستای احقاق حقوق زنان انجام دهد

بازگشت از تصمیم بازگشایی دبیرستان‌ها در 23 مارس، شکاف بین آن دسته از چهره‌های طالبان که در مذاکرات دوحه مشارکت داشتند و چهره‌های نزدیک به هبت‌الله آخندزاده که «جناح قندهار» نام دارند را، بیشتر کرده است. به عبارت دیگر علیرغم ادعاهایی که حول اتحاد نیروهای طالبان صورت می‌گیرد، نشانه‌هایی حاکی از شکاف و رقابت بین طالبان کابل و طالبان قندهار وجود دارد.

به گزارش نیویورک‌تایمز چند روز قبل از بازگشایی مدارس در 23 مارس، وزیر معارف افغانستان به طور ناگهانی از کابل به قندهار احضار شد. اقدام جناح کابل که وزیر معارف هم جزء آنها است، مبنی بر صدور اجازه برای بازگشایی دبیرستان‌های دخترانه، از سوی جناح محافظه‌کار قندهار اقدامی فتنه‌انگیز خوانده شد و به این ترتیب قندهار خواست خود را بر کابل تحمیل کرد. اما در شرایطی که این دو جناح با یکدیگر وارد زورآزمایی شده‌اند، فرار مغزها از وزارت‌خانه‌ها و تهی شدن مؤسسات مختلف افغانستان از نیروی ماهر ادامه دارد

طالبان افرادی را که فاقد تحصیلات دانشگاهی و فاقد تجربه هستند در مناصب مهمی همچون وزارت، معاونت و مدیریت می‌گمارد. یکی از بنیانگذاران مؤسسه مطالعات جنگ و صلح کابل می‌گوید که حتی پست‌های کم اهمیت‌تر در نهادهایی همچون شهرداری، توسط عالمان دینی پر شده است «از نظر طالبان این پست‌ها همچون غنیمت‌های جنگی است و باید بین هواداران این گروه توزیع شود. اکنون اداره نهادهای مختلف حکومتی توسط جنگجویان طالبان صورت می‌گیرد. حتی آنها با گلوله و تفنگ‌هایشان سر کار می‌آیند، انگار می‌خواهند وارد میدان جنگ شوند»

اما تغییر جایگاه نیروهای طالبان از میدان جنگ به مشاغل اداری، باعث تغییر رویکرد و سیاست‌های آنها نشده است. سرکوب مخالفان و تمرکز بر مسائل امنیتی همچنان در رأس سیاست‌های طالبان قرار دارد، به طوری که 50% از کل بودجه سالانه طالبان به مسائل امنیتی اختصاص داده شده است

طالبان درامد سالانه خود را 2.1 میلیارد دلار پیش‌بینی کرده که نسبت به درآمد 2.3 میلیارد دلاری دولت قبل کاهش دارد. به گزارش اکونومیست احتمالا بیشتر این عواید به جنگجویان این گروه داده می‌شود

جمع‌آوری مالیات تنها اقدام مؤثر این گروه بوده است. به گزارش رسانه‌ها، طالبان مهارت خود را در افزایش درامدهای مالیاتی از کامیون‌دارانی که مواد غذایی و سوخت را از مرز افغانستان جابه‌جا می‌کنند، نشان داده است. زغال سنگ یکی از صادرات افغانستان است. کامیون‌دارانی که زغال سنگ را به پاکستان منتقل می‌کنند می‌گویند که علاوه بر پرداخت مالیات، مجبور هستند به وزارت معادن و پتروشیمی طالبان رشوه دهند

فرار مغزها از افغانستان فرصت رشد اقتصادی را از این کشور گرفته است. به گفته آقای عاصی «طالبان در حال تبدیل شدن به کشوری است که کاملا به همسایگان خود وابسته است. ما کشور گدایان خواهیم شد؛ جایی که مردم حتی نمی‌توانند برای خود فکر و برنامه‌ریزی کنند. طالبان، افغانستان را باری بر دوش منطقه و جامعه بین‌الملل خواهد ساخت»

یکی دیگر از دلایل ناامیدی مردم، به حاشیه رانده شدن اقلیت‌های این کشور است. یک ماه بعد از کنترل حکومت توسط طالبان، دولت موقتی متشکل از مردان پشتون و کهنه‌سربازان تندرو تشکیل شد. حالا با گذشت یک سال از حکومت طالبان اثری از کابینه چند قومیتی وعده داده شده دیده نمی‌شود

دو دهه پیش که آمریکا رژیم طالبان را در سال 2001 سرنگون کرد، مهاجران افغان از سراسر جهان بازگشتند تا به بازسازی کشور خود کمک کنند. حالا با سلطه دوباره طالبان این روند معکوس شده است اما به گفته عاصی «اگر طالبان اصلاح شود و یک شبه تغییر کند و دولتی فراگیر تشکیل دهد، بسیاری از متخصصان و نیروهای ماهری که رفته‌اند برای ساختن کشور باز می‌گردند»

هما اوسیان نگرانی خود را بابت فرار مغزها از افغانستان ابراز می‌کند «بسیاری از افراد ماهر و متخصصی که می‌شناختم افغانستان را ترک کرده‌اند، چراکه زمینه کار و زندگی برای‌شان فراهم نبود. من هر روز به این فکر می‌کنم که برای دخترانی که نمی‌توانند به مدرسه بروند چه کار می‌توانم بکنم. می‌دانم که در آمریکا چیزهای زیادی یاد خواهم گرفت اما باید از دانش و مهارتم برای کشورم استفاده کنم»

ولی سؤال این است که اصلاً طالبان برای دختر شجاع و سخت‌کوشی همچون هما ارزشی قائل است که این فرصت را برایش فراهم کند تا به خانه برگردد و به ساختن کشور کمک کند؟

*منبع: فرانس 24

مترجم: فاطمه رادمهر