از اگوست 2021 تمام جمهوری های آسیای مرکزی سعی کرده اند تا در برابر طالبان با احتیاط عمل کنند. گرچه هنوز هیچیک از آنها طالبان را به رسمیت نشناخته اند ولی مجبور هستند به درجات مختلف با این گروه تعاملات و گفتگوهایی داشته باشند و به شکل غیررسمی آن را به عنوان دولت بالفعل افغانستان بپذیرند. در بین این جمهوری ها، شاید بتوان تاجیکستان را یک استثنا دانست؛ این کشور رویکردی کاملا ضد طالبانی در پیش گرفته و به مرکز فعالیت مخالفان طالبان تبدیل شده است
دولت امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان، طالبان را رژیمی نامشروع می داند که تهدیدی جدی برای منافع ملی و امنیت منطقه است. هیچ نشانه ای وجود ندارد که احتمال گرم شدن روابط دوشنبه و کابل را در آینده نزدیک افزایش دهد
تاجیکستان اعلام کرده است که طالبان را به رسمیت نمی شناسد زیرا «پایه های این رژیم بر ظلم بنا شده است». تاجیکستان در بین جمهوری های آسیای مرکزی بیشترین حمایت را از نیروهای ضدطالب افغانستان انجام داده است. اولین باری نیز که طالبان به قدرت رسید (2001-1996) رویکرد دوشنبه در قبال ائتلاف شمال همینطور بود. تاجیکستان میزبان جبهه مقاومت ملی –یک ائتلاف نظامی متشکل از اعضای سابق ائتلاف شمال که به جمهوری اسلامی افغانستان وفادار هستند- است. محمد ظاهر سفیر جمهوری اسلامی افغانستان در تاجیکستان، همچنان اداره سفارت افغانستان در دوشنبه را در دست دارد؛ این مکان دیپلماتیک مرکز فعالیت های ضدطلبان بوده است
قومیت عامل مهمی در چرایی اتخاذ این رویکرد است؛ درحالیکه طالبان عمدتا از قومیت پشتون هستند، تاجیک های افغان نقش پیشرو را در ائتلاف شمال ضد طالبان ایفا می کنند. رهبر سابق ائتلاف شمال –احمد شاه مسعود- تاجیک بود؛ اکنون نیز رهبری این ائتلاف را پسر وی و امرالله صالح –معاون سابق رئیس جمهور در دولت اشرف غنی که او نیز تاجیک است- برعهده دارند. بنابر گزارش ها این دو نفر بیشتر وقت خود را در دوشنبه صرف برنامه ریزی برای مقابله با طالبان می کنند. دولت دوشنبه احساس می کند که باید تاحدی نسبت به تاجیک های افغانستان همراه و همدل باشد
اما این رویکرد تنها دلیل قومی نداشته و به دلایل ایدئولوژیک نیز مرتبط است. درحالی که تمام کشورهای سکولار آسیای مرکزی –ازبکستان و ترکمنستان- رویکردی عملگرایانه را در ارتباط با طالبان اتخاذ کرده اند، تاجیکستان هرگونه تعامل سیاسی با این گروه را تهدیدی برای سکولاریسم خود می بیند
اکثر کشورهای منطقه از جمله کشورهای آسیای مرکزی، ترجیح می دهند با طالبان تجارت کنند ولی تاجیکستان چنین سیاستی ندارد و می کوشد تا جبهه مقاومت ضد طالبان را زنده و پویا نگه دارد. سیاستی که تاجیکستان در پیش گرفته، برای کشورها و بازیگرانی که هنوز به ایجاد یک دولت فراگیر در افغانستان امیدوار هستند، خوشایند بوده است
در بین تمام کشورهای آسیای مرکزی، تاجیکستان طولانی ترین مرز را با افغانستان دارد. دولت دوشنبه مدعی است که مدتهاست از سمت مرز افغانستان و از سوی جماعت انصارالله با تهدیدات شدید امنیتی مواجه است. جماعت انصارالله که سال 2010 و در پی سرنگونی دولت تاجیکستان تأسیس شد، متشکل از افراط گرایان تاجیک است و اعضای خود را از داخل افغانستان و تاجیکستان جذب می کند. جماعت انصارالله که فعالیتش در تاجیکستان ممنوع شده است، سابقه انجام حملات در کشورهای آسیای مرکزی را دارد. اندکی قبل از فروپاشی دولت غنی، طالبان جماعت انصارالله را مسئول حفظ امنیت مرز افغانستان و تاجیکستان کرد. البته طالبان ادعاهای مربوط به پناه دادن به «هرگروه مسلحی را که تهدیدی برای امنیت کشورهای آسیای مرکزی هستند»، رد می کند
جدای از مسئله جماعت انصارالله، دوشنبه به دلایل دیگری نیز رژیم طالبان را تهدیدی مستقیم برای صلح و ثبات خود می بیند. به گفته ادام روسل سردبیر Militant Wire: «طرفداران طالبان که اداره کانال ها و صفحات اجتماعی تاجیک زبان طالبان را در دست دارند، در شبکه های اجتماعی به شدت از دولت تاجیکستان انتقاد می کنند»
تاجیکستان نگرانی هایی نیز بابت قاچاق موامخدر به داخل کشور دارد. علیرغم تلاش های طالبان برای متوقف کردن تجارت مواد، این امر افزایش یافته است و این احتمال وجود دارد که جماعت انصارالله در قاچاق موادمخدر به تاجیکستان دست داشته باشند. به همین دلیل است که تاجیکستان درست قبل از بازپس گیری قدرت توسط طالبان، بازرسی ها را در مرزهای خود با افغانستان افزایش داد
دوشنبه با طرد تاجیک ها از حکومت افغانستان توسط طالبان، هم به دلایل ملی گرایانه و هم به دلایل امنیتی مخالفت می کند. مقامات تاجیکستان بر این باور هستند که به حاشیه راندن تاجیک ها توسط طالبان، خطر سوق دادن بیشتر آنها را به سمت داعش خراسان –که تهدیدی امنیتی برای دوشنبه به شمار می رود- در پی دارد. به عبارت دیگر دلیل اینکه تاجیکستان انزوا و تبعیض علیه تاجیک های افغانستان را جدی می گیرد، این است که فکر می کند اگر تاجیک ها از سوی حکومت تاجیکستان یا جبهه مقاومت ملی همدلی و حمایت کافی را دریافت نکنند، به داعش خراسان می پیوندند تا از این طریق حساب خود را با طالبان تسویه کنند.
برای مطالعه بیشتر در خصوص دلایل تمایل جوانان تاجیک به پیوستن به داعش خراسان به این لینک مراجعه کنید: چرا تاجیکستان به کانون جذب نیرو برای گروههای جهادی تبدیل شده
شواهد زیادی وجود دارد که نشان می دهد داعش خراسان موفق شده است قومیت های غیرپشتون افغانستان را به ویژه در مناطق شهری جذب کند؛ زیرا جوانان غیرپشتون از جنبش طالبان که پشتون است نارضایتی های قومی دارند. اما انتظاراتی که امامعلی رحمان از طالبان برای تشکیل دولتی فراگیر و نگاه برابر به تمام گروههای قومی دارد، با واقعیت حکومت استبدادی او –که هیچ مخالفتی را تحمل نمی کند و حتی اسلامگرایان میانه رو را برنمی تابد- همخوانی ندارد. حکومت او با تمام نشانه های ظاهری اسلام به شدت برخورد می کند و اخیر محدودیت های جدیدی را برای حجاب در اماکن عمومی وضع کرده است. چنین اقداماتی به افراط گرایی خشونت آمیز دامن می زند و شهروندان تاجیک را بیش از پیش به سمت داعش خراسان سوق می دهد
گرچه موضع رسمی تاجیکستان این است که طالبان غیرقانونی است و بنابراین نباید آن را به رسمیت شناخت؛ ولی دولت امامعلی رحمان درعمل واقعیت های پس از خروج آمریکا را درک کرده و چاره ای جز سازگاری با افغانستان جدید ندیده است. از این رو است که می بینیم در روابط اقتصادی فرامرزی و مبارزه با داعش خراسان، با طالبان همکاری هایی دارد و به صادرات برق به افغانستان ادامه می دهد. نمایندگان شرکت ملی برق دو کشور از تابستان 2021 تاکنون، برای تمدید شراکت و افزایش صادرات برق، چندبار بایکدیگر ملاقات کردند
علاوه بر این نشست ها و توافقات، مرز بین دو کشور که در فوریه 2020 بسته شده بود در سپتامبر 2023 بازگشایی شد و برخی از تجار اجازه فعالیت پیدا کردند. مقامات تاجیکستان این فعالیت ها را انکار نمی کنند و اعلام کرده اند که علیرغم عدم تغییر موضع شان در برابر طالبان، از روابط اقتصادی و تجاری که به نفع هر دو کشور است حمایت می کنند
سرویس های اطلاعاتی تاجیکستان و طالبان نیز برای گفتگو درباره تهدید داعش خراسان، جلساتی باهم داشته اند. تهدید داعش می تواند همکاری امنیتی بین دوشنبه و طالبان را افزایش دهد ولی برای تحقق این امر طالبان باید جلوی فعالیت جماعت انصارالله را بگیرد. اینکه آیا طالبان دست به چنین اقدامی خواهد زد یا خیر مشخص نیست ولی تا زمانی که این گام برداشته نشود، بعید است که همکاری های امنیتی معناداری بین دو کشور اتفاق افتد. بنابراین گرچه روابط تجاری اصطکاک ها را کاهش می دهد ولی چالش های امنیتی، ایدئولوژیک و قومیتی بین دو کشور، باعث می شود که روابط تاجیکستان و طالبان همچنان سرد باقی بماند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما