لوازم آرایش، شامپو و محصولات مراقبت از مو حاوی مواد شیمیایی سمیاند
در یکی از قسمتهای سریالThe Pitt از شبکه HBO Max، یک چهرهٔ جوان و تأثیرگذار در تیکتاک به نام «ناندی» را میبینیم که با حالتی آشفته در خیابانهای پیتسبورگ پرسه میزند و بر سر ماشینها و مردم فریاد میکشد.
ناندی دچار بیخوابی شدید، لرزش بدن و روانپریشی شده و وضعیتش به سرعت رو به وخامت میگذارد؛ موضوعی که کارکنان اورژانس را گیج کرده است. در نهایت یکی از رزیدنتهای باهوش متوجه میشود علت اصلی مسمومیت ناندی، وجود جیوه در یک کرم مرطوبکنندهٔ وارداتی است که او در ویدیوهایش تبلیغ میکرد.
این داستان خیالی، بازتابی از واقعیت است: وجود مقادیر زیادی از مواد شیمیایی سمی در محصولات زیبایی و بهداشتیای که بسیاری از ما هر روز روی پوست، بدن یا موهایمان استفاده میکنیم.
بر اساس یک تحلیل در سال ۲۰۲۱ از ۲۳۱ نمونه لوازم آرایشی خریداریشده در آمریکا و کانادا، ۵۲ درصد از آنها حاوی مواد شیمیایی موسوم به PFAS یا «ترکیبات پرفلوئوروآلکیل و پلیفلوئوروآلکیل» بودهاند؛ موادی که مختلکنندهٔ هورمونها هستند و با مشکلات متعدد سلامتی مرتبطاند.
بالاترین سطح این مواد در کرمپودرها (۶۳٪)، ریملهای ضدآب (۸۲٪) و رژ لبهای بادوام (۶۲٪) مشاهده شد.
نکتهٔ نگرانکنندهتر اینکه ۸۸ درصد از محصولاتی که PFAS داشتند، این ترکیبات را روی برچسب خود اعلام نکرده بودند؛ در نتیجه مصرفکنندگان هیچ راهی برای محافظت از خود نداشتند.
از مدتها پیش نیز مشخص شده که بسیاری از محصولات زیبایی مخصوص زنانِ سیاهپوست حاوی مواد خطرناک هستند. برای مثال، حدود ۵۰ درصد از کرمها و مواد صافکنندهٔ مو دارای ترکیبات سمی مانند فرمالدهید هستند؛ مادهای که ارتباط مستقیمی با بروز سرطان دارد.
با این حال، طبق گزارش تازهای از سازمان غیرانتفاعی ChemFORWARD — نهادی که دادههای صنعتی مربوط به خطرات مواد شیمیایی را بررسی میکند — روزنهای از امید در آمریکا دیده میشود. این گزارش که با عنوان «گزارش ترکیبات محصولات زیبایی و مراقبت شخصی ۲۰۲۵» منتشر شده، نشان میدهد: «ایمنی این محصولات در حال افزایش است و میزان استفاده از مواد شیمیایی نگرانکننده در آنها کاهش یافته است (در مجموع حدود ۲ درصد کمتر از قبل)،»
با این حال، گزارش ChemFORWARD همچنین نشان داد که در حدود ۴ درصد از محصولات، هنوز «گروه کوچک اما مهمی از مواد شیمیایی بسیار خطرناک» مورد استفاده قرار میگیرد؛ بهویژه در رژ لبها، مرطوبکنندهها، کرمپوشانها، شامپوها و نرمکنندههای مو.
اگرچه این رقم اندک بهنظر میرسد، اما باید توجه داشت که ChemFORWARD تنها حدود ۵۰ هزار محصول را بررسی کرده است؛ در حالی که این عدد، بخش بسیار کوچکی از صنعت عظیم زیبایی و مراقبت شخصی در جهان است.
تحقیقات ChemFORWARD و EWG نشان داد ترکیباتی مانند گلیسرین و اسید هیالورونیک (که به حفظ رطوبت پوست کمک میکنند) از جمله مواد کمخطر هستند.
نمونههای دیگر از مواد ایمن و کم خطر شامل اکسیدهای آهن (که به لوازم آرایش رنگ میدهند و از پوست در برابر نور خورشید و نور آبی محافظت میکنند) و توکوفرول استات، نوعی مصنوعی از ویتامین E است که از پوست در برابر رادیکالهای آزاد محافظت میکند.
با این حال، استیسی گلس تأکید کرد که چون واکنش بدن هر فرد متفاوت است، احتمال بروز حساسیت یا آلرژی پوستی در برخی افراد وجود دارد.
از سوی دیگر، بیش از ۲۴ درصد از ترکیباتِ محصولاتِ بررسیشده اصلاً قابل ارزیابی نبودند؛ زیرا اطلاعات علمی کافی دربارهٔ ایمنی آنها وجود نداشت و این مسئله، بهگفتهٔ گزارش، «نقطهٔ کوری بزرگ در ایمنی مصرفکننده و ریسک برندها» بهشمار میرود.
به گفته هدر مککنی، مسئول علم و شیمی ایمن در ChemFORWARD «مواد گیاهی نمونهٔ خوبی از این وضعیتاند. تصور عمومی این است که چون طبیعیاند، ایمن هم هستند، اما تشخیص میزان سمیت آنها دشوار است. ریشه، برگ یا ساقه از یک گیاه میآید؟ چطور کشت شده؟ چطور فرآوری شده؟ تمام این عوامل در ارزیابی خطر سرطانزایی یا آسیب رسانی به تولیدمثل و سلامت نوزاد نقش دارند.»
مواد شیمیایی که باید روی برچسبها به دنبالشان بگردید
مککنی میگوید چون صنایع پیوسته مواد جدیدی به فرمولهای خود اضافه میکنند، همیشه ترکیبات تازهای وجود دارد که باید از نظر سمیت بررسی شوند.
«مصرفکننده نباید مسئول انجام این ارزیابی باشد. این مسئولیت باید بر عهدهٔ تولیدکنندگان باشد. ما باید شرکتهای بیشتری را در این مسیر همراه کنیم.»
در گزارش ChemFORWARD، فهرستی از مواد رایج با رتبهٔ خطر D و F آمده که مصرفکنندگان باید در برچسب محصولات مراقبشان باشند.
به گفتهٔ این گزارش، سیلیکونهای دارای رتبه F مانند سیکلوپنتاسیلوکسان و سیکلومتیکون — که برای ایجاد حس نرمی و غیرچربی در پوست و مو استفاده میشوند — از رایجترین ترکیبات سمی در محصولات آرایشی هستند. اتحادیهٔ اروپا استفاده از این دو ماده را در محصولات شستوشو محدود کرده، چون برای موجودات آبزی مضرند.
مادهٔ دیگر با رتبهٔ F، متیلپارابن است. پژوهشهای اولیه نشان میدهد که پارابنها میتوانند عملکرد استروژن را تقلید کرده وبا گول زدن بدن، سیستم هورمونی را مختل کنند.
متیلپارابن در کرمها، شامپوها، ضدآفتابها و لوازم آرایشی بهعنوان نگهدارنده برای جلوگیری از رشد کپک استفاده میشود.
همچنین رنگهای D&C Red 27، 28 یا Acid Red 92 که رتبهٔ D گرفتهاند، ممکن است به سیستم تولیدمثل، هورمونی و ایمنی آسیب بزنند و در بدن انسان و حیاتوحش تجمع پیدا کنند. این رنگها معمولاً در رژ لبهای بادوام بهکار میروند.
ترکیب دیگری با رتبهٔ D، بوتیلهیدروکسیتولوئن (BHT) است که بهراحتی از پوست جذب میشود و گمان میرود علاوه بر اختلال هورمونی، برای موجودات آبزی نیز سمی باشد. این ماده بهعنوان نگهدارنده در بسیاری از محصولات از جمله لوسیونها، کرمها، دئودورانتها، عطرها، رژ لبها، خط چشمها و سایهها بهکار میرود.
خبر خوب اینکه به گفتهٔ گلس، جایگزینهای ایمنتری برای این مواد وجود دارد و بسیاری از تولیدکنندگان در مسیر حذف سموم حرکت کردهاند.
غذای کپکزده با بیماریهایی مانند سرطان و آسیب عصبی مرتبط است
وقتی درِ یخچال را باز میکنی و با تکهای پنیر روبهرو میشوی که لکههای سبزرنگ کپک روی آن رشد کرده، یا بستهای مرغ را میبینی که بوی ترش ملایمی از آن بلند میشود، ممکن است وسوسه شوی که به جای دور ریختن، شانس خودت را با خوردن آن امتحان کنی.
اما مرز میان تخمیر بیضرر و فساد خطرناک بسیار باریک است. مصرف غذای فاسد، بدن را در معرض انواع سموم میکروبی و فرآوردههای شیمیایی ثانویه قرار میدهد که بسیاری از آنها میتوانند در عملکردهای حیاتی بدن اختلال ایجاد کنند.
اثرات این مواد میتواند از ناراحتی خفیف گوارشی تا بیماریهای شدید مانند سرطان کبد متغیر باشد.
بسیاری از غذاهای فاسد، حاوی میکروارگانیسمها هستند که سموم ویژهای تولید میکنند. چون حساسیت هر فرد و میزان سم موجود در غذای فاسد متفاوت است، نمیتوان بهصورت قطعی گفت چه مقدار از آن ممکن است بیضرر باشد. با این حال، آگاهی از ماهیت این مواد و خطراتشان کمک میکند از آنها دوری کنیم.
مغزها و غلات
در غذاهای گیاهی مانند غلات و مغزها (آجیل)، قارچها عامل اصلی فساد هستند. این قارچها معمولاً لکههای پشمی یا پرزدار به رنگ سبز، زرد، سیاه یا سفید ایجاد میکنند و بویی کپکزده دارند. با وجود ظاهر رنگارنگشان، بسیاری از این کپکها مواد شیمیایی سمی به نام مایکوتوکسین (سموم قارچی) تولید میکنند.
دو قارچ رایج که روی غلات و مغزهایی مانند ذرت، برنج و بادامزمینی رشد میکنند، Aspergillus flavus و A. parasiticus هستند.
این قارچها ماده ای به نام آفلوتوکسین تولید میکنند که میتوانند مولکولهایی به نام اپوکسید بسازند. این مولکولها وقتی به DNA متصل میشوند، باعث جهش ژنی میگردند.
قرار گرفتن مکرر در معرض آفلوتوکسینها باعث آسیب به کبد میشود و با سرطان کبد ارتباط دارد، بهویژه در افرادی که عوامل خطر دیگری مانند هپاتیت B دارند.
گروه دیگری از قارچها به نام Fusarium نیز هستند که ماده ای به نام تریکوتسنها تولید میکنند. این ماده به سلولها آسیب میزند و دستگاه گوارش را تحریک میکند.
این قارچها همچنین سم دیگری به نام فومونیسین B1 میسازند که در فرآیند ساخت و نگهداری غشای سلولی اختلال ایجاد میکند. در طول زمان، این اثرات میتوانند به کبد و کلیهها آسیب برسانند.
اگر غلات یا مغزها ظاهر کپکزده، تغییر رنگداده یا چروکیده دارند یا بوی غیرعادی میدهند، بهتر است آنها را دور بریزید.
بهویژه آفلوتوکسینها بسیار سرطانزا هستند و هیچ سطح ایمنِ مجاز برای تماس با آنها وجود ندارد.
میوهها
میوهها نیز میتوانند حاوی مایکوتوکسین باشند. وقتی میوهها ضربهخورده، بیشازحد رسیده یا در محیطهای مرطوب نگهداری شوند، کپک بهراحتی رشد میکند و مواد سمی تولید میکند.
یکی از رایجترین آنها کپک آبیرنگی به نام Penicillium expansum است. این قارچ، سَمی به نام پاتولین (patulin) تولید میکند که با تداخل در عملکرد آنزیمهای حیاتی سلول، کارکرد طبیعی سلولها را مختل میکند و مولکولهای ناپایداری به نام رادیکالهای آزاد میسازد که میتوانند به DNA، پروتئینها و چربیها آسیب بزنند.
در مقادیر بالا، پاتولین ممکن است به کلیهها، کبد، دستگاه گوارش و سیستم ایمنی آسیب برساند.
بسیاری از مردم وسوسه میشوند بخش کپکزدهٔ میوه را ببُرند و بقیه را بخورند. اما کپکها رشتههای نازک میکروسکوپیای به نام هیف (Hyphae) دارند که میتواند در عمق میوه نفوذ نموده، سم تولید کند، حتی در بخشهایی که ظاهراً سالماند.
در مورد میوههای نرم (مثل هلو یا توتفرنگی) که هیفها راحتتر در آن پخش میشوند، بهترین کار دور انداختن کامل میوه است.
در مورد میوههای سختتر، شاید بتوان با احتیاط قسمت کپکزده را برید، ولی باز هم خطر وجود دارد.
پنیر
پنیر نمونهای عالی از رشد کنترلشدهٔ میکروبی است.
کپک، عنصر اصلی بسیاری از پنیرهای محبوب است.
پنیرهای آبی مثل روکفور (Roquefort) و استیلتون (Stilton) طعم تند و خاص خود را از ترکیبات شیمیایی تولیدشده توسط قارچی به نام Penicillium roqueforti میگیرند.
پوستهٔ سفید نرم در پنیرهایی مانند بری (Brie) یا کاممبر (Camembert) نیز به طعم و بافت آنها کمک میکند.
اما کپکهای ناخواسته، پرزدار یا پودری و اغلب به رنگ سبز تیره یا قرمز هستند.
برخی از این کپکها، مانند گونههای Aspergillus، سمیاند و باید دور ریخته شوند.
همچنین گونههایی مانند Penicillium commune سمّی به نام اسید سیکلوپیازونیک (cyclopiazonic acid) تولید میکنند که در جریان یون کلسیم در سلولها اختلال ایجاد میکند و ممکن است عملکرد عضلات و اعصاب را مختل نماید.
در سطح بالا، این سم میتواند موجب لرزش یا علائم عصبی دیگر شود.
خوشبختانه چنین مواردی نادرند و معمولاً لبنیات فاسد با بوی تند و زنندهٔ ترش خودشان هشدار میدهند.
قاعدهٔ کلی این است که پنیرهای نرم مانند ریکوتا، پنیر خامهای و پنیر کاتیج را بهمحض دیدن کپک باید دور بریزید، چون رطوبت زیاد دارند و رشتههای کپک در آنها بهراحتی پخش میشوند.
اما پنیرهای سفتتر مانند چدار، پارمسان و سوئیسی منفذهای کمتری دارند، بنابراین اگر حداقل ۲٫۵ سانتیمتر (حدود یک اینچ) از اطراف نقطهٔ کپکزده را جدا کنید (بدون اینکه چاقو با کپک تماس پیدا کند)، میتوان آن را با احتیاط مصرف کرد.
گوشت
در حالی که کپکها عامل اصلی فساد در محصولات گیاهی و لبنی هستند، در گوشتها، باکتریها نقش اصلی را دارند.
نشانههای واضح فساد گوشت عبارتاند از:
بافت لزج و چسبناک،
تغییر رنگ به سبز یا قهوهای،
و بوی ترش یا گندیده.
برخی باکتریهای خطرناک ممکن است هیچ بو یا تغییر ظاهری خاصی ایجاد نکنند، و همین ارزیابی ایمنی گوشت را دشوار میسازد.
اما آن بوی تعفن، ناشی از مواد شیمیایی مانند کاداورین و پوترسیین است که در اثر تجزیهٔ گوشت شکل میگیرند و میتوانند باعث تهوع، استفراغ، دلدرد، سردرد، گرگرفتگی یا افت فشار خون شوند.
گوشت فاسد معمولاً پر از باکتریهای خطرناک است.
(E. coli) که در گوشت گاو دیده میشود، سَمّی به نام شیگا تولید میکند که مانع ساخت پروتئین در سلولها میشود و میتواند موجب سندروم خطرناک کلیوی (همولیتیک اورمیک) شود.
مرغ و ماکیان اغلب حامل Campylobacter jejuni هستند که سمی تولید میکند که سلولهای روده را آلوده میکند و باعث اسهال، دلپیچه و تب میشود. این باکتری همچنین میتواند باعث حملهٔ سیستم ایمنی به اعصاب بدن شده و بیماری نادری به نام سندرم گیلنباره (Guillain-Barré) را ایجاد کند که ممکن است منجر به فلج موقت شود.
سالمونلا که در تخممرغ و مرغ نیمپز وجود دارد، یکی از شایعترین عوامل مسمومیت غذایی است و باعث اسهال، تهوع و دلدرد میشود. این باکتری سمومی آزاد میکند که موجب التهاب شدید دیوارهٔ روده میشود.
هیچ گوشتی کاملاً عاری از باکتری نیست، اما هر چه مدت بیشتری در یخچال — یا بدتر، روی میز یا در کیسهٔ خرید — بماند، تعداد باکتریها بهسرعت افزایش مییابد.
و برخلاف تصور عامه، پختن همیشه نمیتواند فساد را جبران کند.
در واقع، پختن ممکن است باکتریها و کپکها را بکشد، اما سمومی که قبلاً تولید شدهاند باقی میمانند و طعم و بوی گندیده را هم از بین نمیبرد.
بنابراین، اگر غذایی ظاهر، بو یا طعم غیرعادی دارد، امنترین کار این است که آن را دور بیندازید.
راهکارهای مقابله با دندان قروچه
آیا بدنتان هنگام خواب نرم و آرام میشود و به خوابی ملایم فرو میرود؟ یا مثل حدود ۸ درصد از بزرگسالان، شبها در خواب دندانهایتان را به هم میفشارید؟
دندانقروچه، که به انگلیسی bruxism نام دارد، هم در بیداری (دندانقروچهٔ بیداری) و هم در خواب (دندانقروچهٔ خواب) رخ میدهد. دندانقروچهٔ شبانه معمولاً سختتر تشخیص داده میشود چون ما در آن لحظه خواب هستیم.
دکتر (Subha Giri)، متخصص پزشکی خواب دندان در کلینیک مایو میگوید: «مردم معمولاً از این وضعیت آگاه نیستند.» او اضافه میکند که دندانقروچهٔ شبانه معمولاً زمانی آشکار میشود که کسی از اطرافیان یا هماتاقی یا شریک زندگیشان صدای ساییده شدن، تقتق یا کلیک دندانها را میشنود.
در ادامه، آنچه باید دربارهٔ دندانقروچهٔ شبانه و راههای کنترل آن بدانید آورده شده است.
دندانقروچهٔ شبانه چیست؟
به گفتهٔ دکتر «حسام الرقیّق» (Hosam Alraqiq)، مدیر برنامهٔ پژوهش بهداشت عمومی دندان در مؤسسهٔ ملی پژوهشهای دندان و جمجمهصورت آمریکا، دندان قروچهٔ شبانه نوعی «فعالیت غیرارادی عضلات فک مانند ساییدن، فشار دادن یا جلو راندن فک» است که در خواب رخ میدهد.
اگر این اتفاق مرتب تکرار شود، میتواند به دندانها آسیب برساند.
این عارضه در دوران کودکی و نوجوانی شایعتر است (حدود ۱۴ تا ۱۸ درصد)، در حالیکه در میان بزرگسالان حدود ۸ درصد را دربر میگیرد.
کارشناسان هنوز دقیقاً نمیدانند چه چیزی باعث دندانقروچهٔ شبانه میشود، اما به گفتهٔ دکتر «میشل درراپ» (Michelle Drerup)، مدیر برنامهٔ پزشکی رفتاری خواب در کلینیک کلیولند، این عارضه معمولاً در میان کسانی که سابقهٔ خانوادگی دارند بیشتر دیده میشود، که نشان از نقش ژنتیک دارد.
او میگوید این اختلال همچنین در افرادی که به بیماریهایی مانند آپنهٔ خواب، پارکینسون، زوال عقل یا ریفلاکس معده به مری (GERD) مبتلا هستند، شایعتر است.
از دیگر عوامل خطر میتوان به استرس و اضطراب، مصرف الکل، سیگار، کافئین زیاد و همچنین مصرف برخی داروها مانند ضدافسردگیهای SSRI و داروهای ضدروانپریشی اشاره کرد.
از کجا بفهمیم دندانقروچهٔ شبانه داریم؟
شاید کسی به شما گفته باشد که هنگام خواب صدای تقتق دندانهایتان مثل ماشین تحریر است! اما راههای دیگری هم برای تشخیص وجود دارد.
به گفتهٔ دکتر «گیری»، دندانپزشکها ممکن است الگوهای ساییدگی خاصی روی سطح دندانها ببینند که نشانهٔ دندانقروچه است. مثلاً بخشهایی از دندان که معمولاً هنگام جویدن در تماساند، ممکن است صافتر یا ساییده شده به نظر برسند.
دکتر «الرقیّق» میگوید، بیدار شدن با دندانهای فشرده، درد مزمن فک یا حساسیت دندانی نیز میتواند نشانهٔ دندانقروچهٔ شبانه باشد.
اما «استاندارد طلایی» برای تشخیص، مطالعهٔ خواب (Sleep Study) است؛ آزمایشی که در آن فعالیت مغز و بدن فرد در طول خواب بررسی میشود.
دندانقروچه چه تأثیری بر سلامت دارد؟
دکتر «الرقیّق» میگوید: دندانقروچه همیشه مضر نیست و ممکن است موقتی باشد.
اما در موارد شدید یا مزمن، میتواند آسیب جدی به سلامت دهان و دندان وارد کند.
در واقع، فرد میتواند با فشاری تا حدود ۲۵۰ پوند (بیش از ۱۱۰ کیلوگرم) دندانهایش را به هم بفشارد!
این فشار میتواند به مینای دندان آسیب بزند، باعث لبپریدگی یا ترک دندانها شود و حساسیت دندانی را افزایش دهد.
به گفتهٔ دکتر «درراپ»، این وضعیت همچنین ممکن است باعث اختلال مفصل فکی ـ گیجگاهی (TMJ) شود که در نتیجه درد فک، صورت و گوش ایجاد میکند.
افزون بر این، دندانقروچهٔ شبانه میتواند کیفیت خواب را کاهش دهد و منجر به خستگی در طول روز شود.
درمان دندانقروچهٔ شبانه چیست؟
به گفتهٔ دکتر «درراپ»، موارد خفیف ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند. اما در موارد جدیتر که علائم باعث ناراحتی یا آسیب میشود، ارزیابی دندانپزشک یا پزشک ضروری است.
دندانپزشک میتواند محافظ دهانی مخصوص شب (night guard) بسازد. این وسیله جلوی ساییدن را نمیگیرد، اما از دندانها در برابر آسیب محافظت میکند.
دکتر «الرقیّق» میگوید بهداشت خواب و تنظیم رفتار در مدیریت دندانقروچهٔ خواب اهمیت زیادی دارد: «داشتن برنامهٔ منظم خواب، محدود کردن مصرف کافئین و ایجاد محیطی آرام برای خواب میتواند عوامل محرک را کاهش دهد.»
دکتر «گیری» نیز تکنیکهای آرامسازی و درمان شناختی-رفتاری (CBT) را برای کنترل استرس و اضطراب که از علل شایع دندانقروچهاند، پیشنهاد میکند.
در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است تزریق بوتاکس (سم بوتولینوم) را توصیه کند.
به گفتهٔ دکتر «درراپ»، این تزریق میتواند بهطور موقت عضلات فک را شل کرده و درد را کاهش دهد.
چه چیزهایی باعث سرگیجه میشود؟
فرقی نمیکند احساس سبکی سر داشته باشید یا چرخش اتاق را تجربه کنید؛ در هر حال، سرگیجه حسی ناخوشایند و ناپایدار است و میتواند تعادل شما را بر هم بزند.
تحلیلی در سال ۲۰۲۴ در مجلهٔ Age and Ageing منتشر شد که نشان داد سرگیجه با افزایش خطر زمینخوردن (چه برای نخستین بار و چه بهصورت مکرر) در سالمندان ارتباط دارد. به همین دلیل، اگر احساس سرگیجه کردید، بهتر است فوراً بنشینید یا در وضعیت ایمن قرار بگیرید.
به گفتهٔ دکتر کارولاین پارک، متخصص طب سالمندی در مرکز پزشکی کِک در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در لسآنجلس، سرگیجه با افزایش سن شایعتر میشود: «حدود ۱۳ تا ۳۸ درصد از سالمندان — و حتی تا ۵۰ درصد از افراد بسیار مسن — دچار سرگیجه میشوند.»
با اینکه گاهی سرگیجه میتواند نشانهای از مشکلات جدیتر مانند تومور یا بیماری قلبی باشد، اما در بیشتر موارد موقتی یا قابل درمان است.
چه چیزهایی باعث سرگیجه میشوند؟
یکی از شایعترین علل سرگیجه، جابجایی کریستالهای ریز درون گوش داخلی است که به ما در حفظ تعادل کمک میکنند.
وقتی این کریستالها از جای طبیعیشان حرکت میکنند — که در سالمندان بیشتر رخ میدهد — حالتی از چرخش یا دوران محیط ایجاد میشود که به آن سرگیجهٔ وضعیتی خوشخیم یا BPPV میگویند.
به گفتهٔ دکتر لوری آرچبالد-پانون، دانشیار پزشکی در دانشگاه ویرجینیا: «اگر اتاق دور سرتان میچرخد و این حالت ناگهان پس از بلند شدن از حالت خمیده — مثلاً هنگام بستن بند کفش — شروع شد، احتمال زیاد با BPPV روبهرو هستید.»
اگر سرگیجه بهتدریج ایجاد میشود یا زمانی رخ میدهد که سریع از حالت درازکش یا نشسته بلند میشوید، ممکن است علت آن کمآبی بدن یا افت فشار خون باشد.
داروهایی مانند ادرارآورها، ضدافسردگیها، داروهای ضداضطراب و داروهای کنترل فشار خون هم میتوانند باعث سرگیجه شوند.
عفونتهای گوش و حتی تجمع جرم گوش نیز ممکن است چنین احساسی ایجاد کنند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر گاهی دچار سرگیجهای میشوید که فقط چند ثانیه طول میکشد، معمولاً جای نگرانی نیست، اما بهتر است پزشک را در جریان بگذارید.
اما اگر سرگیجه چند دقیقه یا بیشتر ادامه پیدا میکند یا بهطور مکرر تکرار میشود، باید سریع با پزشک تماس بگیرید.
اگر سرگیجهٔ ناگهانی همراه با از دست دادن تعادل، افتادگی صورت، اختلال گفتار، تهوع، یا مشکلات بینایی و شنوایی رخ دهد، ممکن است نشانهٔ سکته مغزی باشد. در این حالت فوراً با اورژانس (۹۱۱) تماس بگیرید.
حرکت اپلی (Epley maneuver) را امتحان کنید
اگر پزشک تشخیص دهد که دچار BPPV هستید، میتواند حرکت درمانی اپلی را به شما آموزش دهد. در این روش، با چرخاندن سر و بدن، کریستالهای گوش داخلی را به جای اصلیشان برمیگردانند.
اگر سرگیجه ناشی از عوارض دارویی باشد، پزشک سعی میکند دوز یا زمان مصرف دارو را طوری تنظیم کند که عوارض کمتر شود.
در مواردی که سرگیجه ادامهدار است، پزشک احتمال عفونتها، اختلالات تعادل یا بیماریهای جدیتر مانند تومور، نارسایی قلبی، بینظمی ضربان قلب یا پارکینسون را بررسی میکند.
اگر هیچکدام از این موارد یافت نشود، ممکن است پزشک توانبخشی وستیبولار را پیشنهاد دهد؛ روشی که میتواند در بهبود سرگیجه، دوران سر و مشکلات تعادلی مؤثر باشد.
به گفتهٔ دکتر «پارک»، در حدود ۲۰ درصد از موارد، علت مشخصی یافت نمیشود. در این شرایط، اضطراب یا افسردگی ممکن است عامل احتمالی باشد.
او میگوید: «اگر سابقهٔ اضطراب دارید، احتمال ابتلا به سرگیجه حدود یکونیم برابر بیشتر است.» درمان اضطراب میتواند احساس سبکی سر را کاهش دهد.
چگونه میتوان از سرگیجه پیشگیری کرد؟
هیچ روش تضمینشدهای برای پیشگیری کامل از سرگیجه وجود ندارد، اما با رعایت چند نکته میتوان احتمال آن را کاهش داد:
آهستهتر حرکت کنید.
اگر حرکات ناگهانی باعث سرگیجه میشود، هنگام چرخیدن یا برخاستن از حالت درازکش یا نشسته، آهستهتر حرکت کنید تا بدن فرصت تنظیم تعادل را داشته باشد.
آب کافی بنوشید.
چون کمآبی بدن میتواند باعث سرگیجه شود، هر روز مایعات کافی مصرف کنید.
طبق بررسیای که در سال ۲۰۲۰ در مجلهٔ Nutrients منتشر شد، بزرگسالان باید روزانه حدود ۵۴ تا ۶۸ اونس مایع (معادل ۷ تا ۸٫۵ فنجان) دریافت کنند.
سوپ و سبزیجات آبدار مانند طالبی یا خیار هم به آبرسانی کمک میکنند.
داروهای خود را مرور کنید.
هر بار که داروی جدیدی شروع میکنید — یا اگر وزن کم کردهاید — همهٔ داروهایتان (حتی داروهای بدون نسخه، گیاهی و مکملها) را با پزشک مرور کنید.
پزشک ممکن است نیاز داشته باشد دوز یا زمان مصرف را برای جلوگیری از سرگیجه یا سایر عوارض تنظیم کند.
نظر شما