رشد صنعت هواپیماهای بدون سرنشین ایران

همزمان با افزایش حملات روسیه به اوکراین و تخریب زیرساخت های نظامی و غیرنظامی این کشور، صدای وزوز پهپادهای ایران به صدایی آشنا در شهرهای اکراین بدل شده است.

با کاهش ذخایر موشکی روسیه، مسکو به ایران روی آورد تا با پهپادهای مقرون به صرفه خود جلوی پیشرفت نظامی اوکراین را بگیرد.

گزارش ها حاکی از آن است که روسیه صدها پهپاد از ایران خریده و هزار فروند دیگر سفارش داده است؛ البته مسکو و تهران هر دو انجام چنین معاملاتی را رد می کنند.

با این حال رهبر انقلاب در سخنانی، با اشاره تلویحی به جنگ اوکراین، به برنامه پهپادی ایران مباهات کرد و گفت: «در گذشته مردم به فناوری های ایران شک داشتند؛ ولی حالا می گویند پهپادهای ایرانی خطرناک هستند، چرا به فلانی می فروشید؟»

روسلان پوخوف کارشناس نظامی روس نیز در یک برنامه تلویزیونی زنده بدون اینکه متوجه شود میکروفونش روشن است،  گفت: «همه ما می دانیم که پهپادها ایرانی هستند اما دولت به امر اذعان نمی کند»

پهپادهای ایرانی به ابزاری مؤثر در میدان نبرد اوکراین تبدیل شده اند. به گفته وزارت دفاع اوکراین حداقل 300 پهپاد کامیکازه شاهد 136 در دو هفته گذشته برای انهدام نیروگاههای این کشور مورد استفاده قرار گرفته است.

استفاده از این پهپادها به ایران امکان داده تا آنها را در یک جنگ واقعی آزمایش کند و برای دانشمندان و سیاستمداران ایرانی نیز این امکان را فراهم کرده است تا قدرت خود را به نمایش بگذارند.

سرلشکر یحیی رحیم صفوی فرمانده سابق سپاه و دستیار ارشد نظامی رهبر ایران اخیرا گفت که حداقل 22 کشور برای دستیابی به پهپادهای نظامی ساخت ایران ابراز علاقه کرده اند.

تسلط ایران در صنعت پهپاد دهه هاست که به اولویت ملی کشور بدل شده است و مسئولان کوشیده اند علیرغم تحریم های اقتصادی، این برنامه را توسعه داده و به پیش ببرند.

از زمان انقلاب اسلامی و خصومت متعاقب آن بین ایران و غرب، تحریم های بین المللی تهران را به سمت خودکفایی در همه زمینه ها به ویژه زمینه نظامی سوق داد.

به گفته حمیدرضا عزیزی کارشناس مسائل ایران در مؤسسه امور امنیتی آلمان، تحریم های تسلیحاتی غرب باعث شد که ایران نتواند ارتش خود را ارتقا دهد و این درحالی بود که دیگر کشورهای منطقه با حمایت غرب ارتش خود را از نظر کمی و کیفی ارتقا دادند.

وی افزود: «ضعفی که ایران آن را احساس می کرد، در نیروی هوایی اش بود. جمهوری اسلامی نیروی هوایی خود را از شاه به ارث برده بود و این نیرو چنان فرسوده شده بود که دیگر برای هیچ یک از درگیری های نظامی جهانی و منطقه ای مناسب نبود».

اولین پهپاد ساخت ایران ابابیل نام داشت و با ساخت آن ایران عزم خود را برای استفاده از پهپادها در میدان جنگ نشان داد.

تعمیر و نگهداری از نیروی هوایی ایران وابسته به شرکت های آمریکایی بود که بعد از انقلاب دیگر در دسترس نبودند؛ بنابراین استفاده از ابابیل ها برای نظارت و شناسایی و عملیات انتحاری، به ایران امکان می داد تا سرمایه انسانی و نیروی هوایی خود را حفظ کند.

برنامه پهپادی ایران در کنار برنامه موشکی، نیروهای نیابتی و جنگ سایبری یکی از چهار رکن نظامی ایران است. این برنامه ها را تهران در مواجهه با تحریم ها و برای ایجاد بازدارندگی اتخاذ کرده است.

پروفسور انوش احتشامی استاد دانگشاه دورهام و نویسنده کتاب دفاع از ایران، بر افزایش اهمیت پهپادها در تفکر استراتژیک ایران طی چند سال گذشته تأکید دارد.

به گفته احتشامی «برنامه موشکی ایران به دلیل ارزش بازدارندگی به ویژه در مقابل اسرائیل، در کانون توجه قرار گرفته است. توسعه پهپادها تنها ده سال است که به شکل واقعی در ایران اغاز شده است».

اسقاط چند پهپاد آمریکایی توسط ایران، به پیشرفت دانش فنی پهپادهای کشور کمک کرد. سال 2011 نیروهای مسلح ایران یک پهپاد آمریکایی RQ-170 Sentinel را به شکل سالم بر زمین نشاندند؛ طی یکسال آن را مهندسی معکوس کردند و در نهایت نسخه خود را تولید نمودند.

احتشامی افزود: «ایران در چند دهه اخیر تخصص خود را در مهندسی معکوس توسعه داده است. هر چیزی را به آنها بدهید مهندسان و دانشمندان ایرانی می توانند آن را از هم جدا کرده و دوباره ببندند»

تحریم تسلیحاتی ایران باعث شد که این کشور روی خودکفایی پافشاری کند. حمله آمریکا در سال 1988 به نیروی دریایی ایران که باعث نابودی بخش عظیمی از این نیرو شد و بعدها دیوان دادگستری بین المللی آن را غیرقابل توجیه دانست، نیاز به بازدارندگی در برابر نیروی هوایی آمریکا را در ایران تسریع نمود.

وظیفه توسعه برنامه پهپادی ایران عمدتا بر عهده چند شرکت دفاعی بوده است: شرکت صنعت هوانوردی قدس، صنایع هواپیماسازی ایران و صنایع هوایی شاهد در طراحی برخی از نیرومندترین پهپادهای کشور پیشتاز هستند.

به گفته احتشامی «پهپادهای ساخت ایران در مقایسه با پهپادهای اسرائیلی، ترکیه ای یا آمریکایی، ممکن است ساده به نظر برسند اما مؤثر هستند. ایران اکنون ناوگانی از پهپادهای مختلف دارد که از آنها برای نظارت، جاسوسی، حمله و جابه جایی اشیا استفاده میکند»

شاهد 136 که پهپادی تهاجمی است و اکنون به طور گسترده در اوکراین مورد استفاده قرار می گیرد، نشان می دهد که ایران تا چه حد جایگاه خود را به عنوان کشوری پیشرو در صنعت هواپیماهای بدون سرنشین تثبیت کرده است.

هدف شاهد 136 دور زدن سامانه های پدافند هوایی دشمن و غلبه بر نیروهای زمینی است؛ این پهپاد کلاهکی به وزن حدود 35 کیلوگرم حمل می کند و گاهی نیز مستقیم به سمت هدف پرواز می کند.

از دیگر پهپادهای تهاجمی در زرادخانه ایران شاهد 129 است که در سوریه، لبنان و در رزمایش های خلیج فارس آزمایش شده است.

به گفته توماس جونو از دانشگاه اتاوا، ایران با درک اینکه نمی تواند با آمریکا رودررو شود، منابع محدود خود را برای ساخت پهپادهایی ارزان ولی مؤثر به کار گرفته است.

جونو می گوید توسعه پهپادی ایران نتیجه توانمندی این کشور در ایجاد شبکه قاچاق مخفی و جهانی است. این شبکه به ایرانِ تحت تحریم اجازه می دهد تا به قطعات و فناوری های مختلف از سراسر جهان از جمله کشورهای اروپایی دست یابد.

جونو افزود: «گرچه این پهپادها به پیشرفتگی پهپادهای آمریکا نیستند اما ایران آنها را به شریکان خود از جمله حوثی ها و روسیه می دهد تا در اهداف مختلفی استفاده شود»

درحالیکه تولید پهپادهای ایران در ابتدا برای رفع نیاز کشور و تقویت نیروی دفاعی بود، با گذشت زمان به ابزاری جهت تقویت اتحاد ایران با برخی کشورها و شبه نظامیان غیردولتی بدل شد.

اوایل سال جاری، ایران اولین کارخانه تولید پهپاد خود را در تاجیکستان افتتاح کرد. تاجیکستان کشوری با اکثریت سنی است که توسط حکومتی سکولار اداره می شود. حجاب در مؤسسات دولتی ممنوع است و کمپینی برای اجبار مردان به تراشیدن ریش براه افتاده است. بنابراین قوانینی خلاف ایران دارد اما احداث این کارخانه علاوه بر تقویت روابط دوجانبه بین دو کشور، به ایران اجازه می دهد تا برنامه هواپیماهای بدون سرنشین خود را به دور از خرابکاری های احتمالی اسرائیل توسعه دهد.

به گفته اریک لوب دانشیار گروه سیاست و روابط بین الملل دانشگاه کالیفرنیا: «یکی از دلایلی که ایران با تاجیکستان در زمینه تولید پهپاد همکاری کرده، نگرانی های امنیتی مشترک دو کشور در مورد طالبان و داعش خراسان در افغانستان است. همچنین ایران از صنعت هواپیماهای بدون سرنشین خود برای تقویت روابط با کشورهایی همچون ونزوئلا، اتیوپی و روسیه استفاده کرده است. همکاری ایران با روسیه در برنامه پهپادها حداقل به سال 2016 بر می گردد»

اما سیاستمداران ایرانی از ارائه فناوری پهپادهای خود به گروههای غیردولتی منطقه نیز بی تمایل نبوده اند. به گفته لوب: «شریکان ایران و نیروهای نیابتی این کشور در سوریه و عراق، از پهپادها و دیگر فناوری های ایران برای زیر نظر گرفتن و حمله به آمریکا و متحدانش و نیز گروههای افراطی همچون القاعده و داعش استفاده کرده اند»

به گفته جورجیو کافیرو مدیر عامل شرکت تحلیل ریسک سیاسی در واشنگتن: «در جاهایی همچون یمن، فناوری هواپیماهای بدون سرنشین ایران توانسته بازی را تغییر دهد»

حملات پهپادی حوثی ها جنگ را به داخل خاک عربستان کشاند و تأسیسات انرژی این کشور مکررا هدف حمله قرار گرفت؛ به این ترتیب پهپادها به اهرم فشاری در دست حوثی ها بدل شد.

اما حتی در زمانی که ایران برنامه توسعه پهپادهای خود را پیش می برد، اسرائیل به مقابله با تهران ادامه می داد. اسرائیل از شمال عراق به عنوان سکویی برای حمله به تأسیسات پهپادی ایران استفاده کرد و هفته گذشته نیز یک کارخانه مونتاژ پهپاد ایرانی را در سوریه بمباران نمود.

جنگ اوکراین پهپادهای ایرانی را در معرض آزمایش قرار داده و منجر به فروش بیشتر آن می شود. ولی ایران برای کمک به روسیه در جنگ اوکراین، تنها به فکر کسب سود یا تعمیق روابط خود با مسکو نیست.

فرزین ندیمی تحلیلگر می گوید: «کمک فوری ایران به یک متحد مهم، با هدف جلوگیری از شکست تحقیرآمیز پوتین و روسیه است؛ ضمن اینکه آرزوهای ناتو برای گسترش به سمت شرق را به پایان می رساند».

ژنرال های آمریکایی در سالهای اخیر نسبت به توانمندی پهپادهای ایرانی هشدار داده اند. پیشرفت در فناوری هواپیماهای بدون سرنشین ایران به این معناست که تهران می تواند از برتری هوایی خود در منطقه استفاده کند.

به گفته یک ژنرال: «برای اولین بار از زمان جنگ کره است که ما بدون اینکه برتری کامل هوایی داشته باشیم، در حال انجام عملیات هستیم»

به گفته ندیمی ایران از وارد شدن در جنگ اکراین بدنبال این است که خود را شریکی برابر با روسیه در «نظم جهانی چند قطبی جدید» نشان دهد.

در شرایطی که روسیه با تحریم هایی مشابه با تحریم های ایران روبرو شده، تهران بدنبال هماهنگی بیشتر با مسکو برای تقویت انعطاف پذیری خود در برابر فشار دولتهای غربی است.

اوایل سال جاری قرارداد 40 میلیارد دلاری انرژی بین وزارت نفت ایران و گازپروم روسیه، رابطه دو کشور را وارد مرحله جدیدی کرد.

همچنین جالب است که روسیه که بین سالهای 2006 تا 2010 در همراهی با غرب به چندین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران رأی مثبت داد و باعث شد مشکلات اقتصادی ایران عمیق تر شود، اکنون برای کمک نظامی و مالی به ایران روی آورده است.

به گفته حمیدرضا عزیزی: «ایران امیدوار است که روس ها متقابلا پاسخ این لطف را دهند و سخت افزار نظامی و جنگنده های پیشرفته ای همچون SU 35 و سامانه دفاع هوایی اس400 را که تهران همیشه خواهانش بوده است، در اختیارش بگذارند»

درحالی که ادامه تحریم ها بر فروش پهپادهای ایران اثر می گذارد و ان را محدود می کند، جنگ اوکراین همان نقشی را ایفا خواهد کرد که جنگ ارمنستان و آذربایجان برای پهپادهای ترکیه داشت. این جنگ ثابت می کند که پهپادهای ایران در درگیری بین کشورها کارامد و مؤثر هستند.

به گفته احتشامی ایران نتوانسته بود خود را به عنوان تولید کننده قابل اعتماد تسلیحات جا بیندازد اما استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی ممکن است این تصویر را تغییر دهد.

وی افزود: «درست است که پهپادهای ایران هنوز ارزش اقتصادی قابل توجهی پیدا نکرده اند، اما ارزش سیاسی دارند و به بخشی از استراتژی بازدارندگی ایران بدل شده اند»

*منبع: میدل ایست آی

مترجم: فاطمه رادمهر