کمتر از یکماه پیش به نظر می رسید که حوثی ها در آستانه دستیابی به توافقی صلح آمیز با دولت یمن و عربستان هستند. آرامش در جبهه های نبرد در یمن، برخی را به این باور رسانده بود که حوثی ها آرام شده اند و به نمایندگی از مردم شمال یمن آماده نشستن بر سر میز مذاکره هستند. عادی سازی روابط عربستان و حوثی ها حتی باعث شد که ادعای ارتباط بین حوثی ها و ایران زیر سؤال رود. اما پس از حملات 7 اکتبر، رهبری حوثی ها در رویه ای که در تضاد کامل با رفتار ماههای اخیرش قرار داشت، مجوز پرتاب چند موشک و پهپاد به سمت جنوب اسرائیل را صادر کرد. پیوستن به جنگی که فرسنگ ها دور از یمن جریان دارد و خرج کردن منابع کشور در زمانی که مردم یمن از آنچه سازمان ملل بدترین بحران بشردوستانه در جهان می نامد رنج می برند، تنها کار یک رهبر متوهم به نظر می رسد ولی این اتفاق واقع شده و پیامدهای منطقه ای بسیاری به همراه دارد
با طولانی شدن جنگ یمن، مردم این کشور از وضعیت نابسامانی رنج می برند و رفتار ناعادلانه حکومت در کنار مشکلات اقتصادی، سبب نارضایتی مردم شده است. شعار حوثی ها «مرگ بر آمریکا، مرگ بر اسرائیل، لعنت بر یهود و اسلام پیروز است» برای مردم آب و نان نشده است. با کاهش محبوبیت و مشروعیت حوثی ها، این گروه وارد مذاکره با عربستان شدند و آمادگی خود را برای آتش بس و پایان دادن به درگیری ها اعلام کردند. حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل، یک هدیه سیاسی به حوثی ها بود. میلیون ها نفر در سراسر خاورمیانه به خیابان ها آمدند، حمله حماس را جشن گرفتند و خواهان خشونت بیشتر علیه اسرائیل شدند. با افزایش اعتراضات مردمی در پی جنگ غزه، عبدالملک حوثی فرصت پیدا کرد تا با نمایش ایدئولوژی ضد اسرائیلی حوثی ها، برای این گروه اعتبار بیافریند. او در یک سخنرانی، به آمریکا و اسرائیل در مورد احتمال ورود حوثی ها به جنگ علیه اسرائیل هشدار داد
از دهه 1950 شاهد این هستیم که حاکمان عرب در خاورمیانه و شمال آفریقا حق شهروندی را محدود کرده، به فساد سیاسی دامن می زنند و نیاز مردم را نادیده می گیرند. آنها این رفتارهای مستبدانه خود را پشت درگیری اعراب و اسرائیل پنهان کرده اند و می گویند تا زمانی که تنش ها با اسرائیل حل نشده، اوضاع داخلی در درجه دوم اهمیت قرار خواهد داشت. قیس سعید رئیس جمهور تونس تا آنجا پیش رفت که طوفان ویرانگری که سپتامبر 2023 در لیبی به وقوع پیوست و باعث کشته شدن هزاران نفر شد را توطئه صهیونیست ها دانست. اما این رویکرد که برای منحرف کردن توجه مردم از بحران های داخلی استفاده می شود، محدود به حاکمان عرب نمانده و اکنون بازیگران غیردولتی و شبه نظامی نیز در سراسر منطقه از این رویه پیروی می کنند
از زمان اعتراضات بهار عربی در سال 2011 که باعث شد نسلی از دیکتاتورهای خاورمیانه سرنگون شوند، ما شاهد حضور این تعداد پرشمار از یمنی ها در خیابان نبودیم که در اکتبر 2023 دیدیم. ولی درخواست معترضان یمنی این بار به جای پایان دادن به دیکتاتوری علی عبدالله صالح، نابودی اسرائیل بود. رهبران حوثی وقتی صدها هزار معترض را در خیابان مشاهده کردند که به دلایل غیرمرتبط با سیاست یمن متحد شده اند، فرصت را مناسب دیدند تا افکار عمومی را به نفع خود جلب کنند. تشکیلات نظامی حوثی ها به جای شعار مرگ بر اسرائیل، این بار علیه این کشور اعلان جنگ کردند و موشک هایی را به سمت بندر ایلات و سایت های هسته ای شهر دیمونا پرتاب کردند
حوثی ها با این کار توانستند محبوبیت خود را در یمن احیا کنند و به طور یکجانبه از مذاکرات صلح با عربستان خارج شوند. آنها دیگر نیازی به سازش سیاسی با دشمنان خود نخواهند دید. اعلان جنگ آنها علیه اسرائیل در واقع اعلام پیروزی علیه نیروهای مخالف در یمن بود زیرا اکنون هیچیک از این گروهها نمی توانند با حوثی ها –که از موشک های بالستیک استفاده کرده و خود را مبارزان مقدس علیه اسرائیل معرفی می کند- رقابت کنند
حوثی ها با حمله به اسرائیل و ورود به جنگ در کنار حماس و حزب الله، رسما وابستگی خود را به ایران و جایگاه خود را در محور مقاومت نشان دادند. شبه نظامیان نیابتی ایران برای یک هدف آموزش دیده اند: بی ثبات کردن کشورها و ایجاد آشفتگی در منطقه. ولی وقتی آنها در برابر اسرائیل موضع می گیرند و با آن کشور وارد جنگ و درگیری می شوند، این امکان را می یابند تا هر گروه و فردی را که در برابر آنها می ایستد و مخالفت می کند، به نام طرفداری از صهیونیست برچسب بزنند. در جنگ اخیر این گروههای شبه نظامی نیابتی، خود را قهرمان مردم نشان دادند و یک شبه محبوبیت بیشتری پیدا کردند و اسباب نگرانی کشورهای عربی را فراهم ساختند. اکنون عربستان نگران تحرک حوثی ها برای تصرف سه منطقه مورد مناقشه در مرز دو کشور است
شکی نیست که حوثی ها به پرتاب موشک به سمت اسرائیل ادامه می دهند زیرا می دانند که اصابتِ تنها یک موشک به هدف، می تواند جایگاه آنها را به شکل چشمگیری بالا ببرد. ولی خطر حوثی ها صرفا به اسرائیل و عربستان محدود نمی شود. بخش تحت کنترل حوثی ها در یمن مشرف به تنگه باب المندب است؛ این آبراه که در باریک ترین نقطه خود تنها 29 کیلومترعرض دارد، چهارمین آبراه پرتردد جهان است که دریای سرخ و اقیانوس هند را به هم متصل می کند. این آبراه حیاتی که مستقیما به کانال سوئز منتهی می شود، میزبان 33000 کشتی در سال است که بسیاری از آنها روزانه 6.2 میلیون بشکه نفت (معادل 9% از عرضه روزانه نفت جهان) را حمل می کنند. حوثی ها قبلا تهدید کرده اند که به تلافی هرگونه حمله به خاک یمن، دسترسی به این تنگه حیاتی را مسدود خواهند کرد؛ حملات حوثی ها می تواند خطوط کشتیرانی را بی ثبات کند و قیمت نفت را افزایش دهد
اعلان جنگ حوثی ها علیه اسرائیل پیامدهای داخلی، منطقه ای و جهانی دارد. حوثی ها قدرتمندترین کارت خود را در حمله به اسرائیل بازی کرده اند و روی موج احساسات مردم سوار شده اند. ایران و نیروهای نیابتی اش به نام جنگ علیه اسرائیل، در منطقه هرج و مرج و بی ثباتی ایجاد کرده و دست بالا را پیدا کرده اند. اکنون تمرکز جهان روی غزه است اما با اقدامات اخیر حوثی ها، جهان باید بیش از پیش به یمن توجه کند
پهپادها؛ منبع جدید بی ثباتی در یمن
وجود انبوه هواپیماهای بدون سرنشین در یمن فرصت های جدیدی را در اختیار گروههای غیردولتی، نیروهای نیابتی و گروههای تروریستی برای حمله به کشورها و رقیبان قرار داده است. حوثی ها پهپادهای پیشرفته تری نسبت به سایر رقیبان خود در یمن دارند ولی با گسترش فناوری و دانش در میان گروههای رقیب، این وضع به آرامی در حال تغییر است
دفاع در برابر حملات پهپادهای رقیبان، به زودی برای حوثی ها دشوار خواهد شد و آنها و دیگر غیرنظامیان یمنی در سیل هجوم هواپیماهای بدون سرنشین گرفتار خواهند شد
توسعه پهپادهای نظامی به سرعت پیش می رود. جنگ اوکراین باعث توسعه پهپادهای ارزان قیمت و مرگبار شده است و این تحول در شرایطی رخ می دهد که فساد و تخریب محیط زیست و ظهور گروههای مسلح، باعث تضعیف بسیاری از دولت ها در جنوب جهانی شده است
یمن حتی قبل از تصرف صنعا بدست حوثی ها در سال 2014 کشوری آشفته و پرتنش بود. حلقه نزدیکان دولت در صنعا ذینفع اصلی ثروت نفتی یمن بودند. دولت علی عبدالله صالح هرگز نتوانست یمن را به طور کامل کنترل کند و برای حفظ امنیت به گروههای غیردولتی -قبایل و شبه نظامیان- متکی بود
حوثی ها اکثر مناطق شمال غربی یمن را تحت کنترل دارند و درحال حاضر بزرگترین قدرت نظامی و سیاسی کشور هستند ولی سایر نقاط کشور تحت سلطه دهها گروه مسلح دیگر است. تقریبا همه این گروهها از پهپاد برای جمع آوری اطلاعات، عملیات نظارت و شناسایی استفاده می کنند؛ همچنین شبه نظامیان و گروههای مسلح وابسته به عربستان و امارات دشمنان خود را با پهپاد هدف قرار می دهند
هر روز آسمان شهرهای بزرگ یمن، صحنه حضور پهپادهای مختلف است. این پهپادها از پهپادهای نظامی مجهز به لنزهای زاویه باز و تصویربرداری حرارتی تا پهپادهای تجاری را شامل می شوند
گروههای مسلحی که کاروان های تجاری را در جاده های یمن هدف قرار داده و آنها را توقیف می کنند، از پهپاد برای ردیابی و ارزیابی محموله های ارزشمند استفاده می کنند. القاعده برای انجام حملات، شناسایی و ردیابی اهداف خود از پهپاد استفاده می کند و حوثی ها حتی در جمع آوری شواهد علیه افراد برای باج گیری از آنها، هواپیماهای بدون سرنشین بکار می گیرند
افرادی که تجربه تعمیر، ساخت، برنامه نویسی و استفاده از پهپاد را دارند، در یمن بازار کار داغی دارند و از حقوق بالایی برخوردارند. بسیاری از آنها به صورت آزاد کار می کنند و هر گروهی که بیشترین دستمزد را بدهد، برای او کار انجام می دهند. در بازار پررونق تسلیحات در یمن، پهپادها بیشترین تقاضا را در بین تجهیزات نظامی دارند
برنامه موشکی و پهپادی حوثی ها که با کمک ایران انجام می شود، مهمترین اولویت نظامی آنهاست. این پهپادها و موشک ها به حوثی ها کمک کردند تا عربستان را بر سر میز مذاکره آورند
حوثی ها با کمک این دو فناوری این امکان را یافتند که زیرساخت های حیاتی عربستان را هدف قرار دهند و اینگونه پادشاهی را تشویق به مذاکره با خود کنند. عربستان مادامی که تهدید حملات هوایی حوثی ها را احساس می کند، نمی تواند برنامه چشم انداز 2030 خود را اجرایی نماید. دفاع از حریم هوایی سعودی در برابر پهپادها و موشک های حوثی ها نیاز به صرف میلیاردها دلار دارد و عربستان نمی خواهد چنین هزینه ای را انجام دهد
گسترش قابلیت های پهپادی و موشکی، نه تنها به حوثی ها در برابر کشورهای خارجی اهرم داده، که در داخل نیز به انها کمک کرده است تا دولت یمن را از صادرات نفت بازدارند. انها زیرساخت های حمل و نقل نفتی را هدف قرارداده اند و تهدید کرده اند که تانکرهایی را که در پایانه های نفتی در مناطق خارج از کنترل حوثی ها پهلو بگیرند، هدف قرار می دهند. هدف آنها از این کار این است که درامد دولت و جدایی طلبان جنوب را کاهش دهند
این اقدام باعث تضعیف بیشتر اقتصاد یمن و فقیرتر شدن یمنی ها شده است ولی رقیبان حوثی ها به سرعت درحال توسعه قابلیت های پهپادی خود هستند و گروههای مسلحی که توسط عربستان و امارات حمایت می شوند، شروع به استقرار سامانه های ضدپهپادی برای حفاظت از تأسیسات حیاتی خود کرده اند
فناوری چاپ سه بعدی که حوثی ها در حال حاضر از آن برای تولید برخی از قطعات پهپادها و موشک های خود استفاده می کنند، امکان دسترسی به پهپادهای پیشرفته تر را تسهیل می کند. همچنین استفاده از هوش مصنوعی و مربیان مجازی که به آسانی به صورت آنلاین در دسترس هستند، زمینه آشوب های بیشتری را در این کشور فراهم می کند
بسیاری از قبایل یمن سابقه طولانی در گروگان گیری و حمله به زیرساخت ها دارند. آنها از این ابزار برای وادار کردن طرف مقابل به رسیدگی به نارضایتی های خود استفاده می کنند. اکنون بسیاری از همین قبایل و گروههای مسلح، از پهپاد به عنوان ابزاری برای تحقق اهداف خود استفاده می کنند. گسترش فناوری پهپادها باعث می شود که کشورها تمایلی برای سرمایه گذاری در زیرساخت های یمن نداشته باشند زیرا خطوط لوله نفت و گاز و.. اهدافی اسان برای هر گروهی است که می خواهد سهم بیشتری از درامدهای دولت داشته باشد
یمن حتی قبل از گسترش فناوری پهپادی، کشوری فقیر و روبه سقوط بود؛ حالا با گسترش این فناوری، یمن تا مدتها فقیر و شکست خورده باقی خواهد ماند. گسترش کنترل نشده فناوری پهپادی حتی به کوچکترین گروههای مسلح این امکان را می دهد تا اهداف دوردست را با حداقل خطر مورد حمله قرار دهند
تهدید امنیت دریای سرخ با افزایش تنش بین اسرائیل و حوثی ها
پس از آنکه حوثی ها اواخر اکتبر شروع به پرتاب موشک های بالستیک و پهپاد به سمت اسرائیل کردند، توجه جهان به سمت یمن جلب شد
افراد مسلح حوثی روز یکشنبه عملیات پیچیده ای را در دریای سرخ انجام دادند. انها که در این روزها افزایش قابل توجه قدرت خود را به نمایش گذاشته اند، با استفاده از قایق های تندرو و فرود آمدن از هلیکوپتر، یک کشتی باری را با موفقیت ربودند و به بندر حدیده در یمن بردند
این کشتی که گلکسی لیدر نام دارد، با یک شرکت انگلیسی که بخشی از ان متعلق به ابراهام اونگار یکی از ثروتمندترین مردان اسرائیلی است، مرتبط می باشد
طبق پیش بینی ها حوثی ها اکنون تمرکز خود را روی دریای سرخ قرار داده اند. آنها نشان دادند که فناوری پیشرفته موشکی و پهپادی در اختیار دارند که می تواند شهرهای جنوبی اسرائیل مانند ایلات را هدف قرار دهد
حوثی ها پس از تهدید حمله به اسرائیل و منافع آمریکا در واکنش به بمباران غزه، هفته گذشته متعهد شدند که کشتی های اسرائیلی را در دریای سرخ هدف قرار دهند
عبدالملک حوثی رهبر این گروه در یک سخنرانی گفت: «ما به دقت تردد کشتی های اسرائیلی در منطقه را زیر نظر داریم»
امنیت دریای سرخ
اقدام اخیر حوثی ها نگرانی هایی را در مورد اختلال احتمالی در مسیر تجارت جهانی ایجاد کرده است. دریای سرخ سهم 14درصدی در تجارت جهانی به ویژه در بخش هیدروکربن ها دارد. کشورهای آمریکا، انگلیس، فرانسه، ایتالیا، چین، ژاپن و عربستان در جیبوتی که در 30 کیلومتری جنوب یمن واقع شده ،حضور نظامی دارند و بنابراین دریای سرخ یکی از محافظت شده ترین کریدورهای تجاری جهان است
با توجه به اینکه حوثی ها قصد خود را برای هدف قراردادن کشتی ها اعلام کرده اند، احتمالا تدابیر امنیتی برای جلوگیری از ربوده شدن کشتی های بیشتر، تشدیده خواهد شد. هفته گذشته یک کشتی نیروی دریایی آمریکا، یک پهپاد حوثی ها را که در آن جهت حرکت می کرد، سرنگون کرد؛ همچنین طبق گزارش ها عربستان یک موشک را در مسیر اسرائیل رهگیری نمود. این تحولات نگرانی های ریاض و آمریکا را بابت امنیت منطقه افزایش داده است
توانایی جدید حوثی ها در هدف قراردادن کشتی ها در دریای سرخ، نشان می دهد که چگونه تهدید این گروه برای نظم منطقه ای به رهبری آمریکا افزایش یافته است؛ ولی نگرانی بیشتر، تشدید خشونت در یمن است
فعالیت های اخیر حوثی ها ضمن اینکه در راستای حمایت از ایران و حزب الله و تلاش هماهنگ محور مقاومت علیه اسرائیل صورت می گیرد، یک هدف دیگر نیز دارد؛ تثبیت کنترل این گروه بر شمال یمن و جلب حمایت و محبوبیت داخلی
یمن؛ بن بست جنگ
یمن فقیرترین کشورعربی، از سپتامبر 2014 متحمل جنگی ویرانگر شد که مداخله نظامی ائتلاف به رهبری عربستان را در پی داشت
سازمان ملل گزارش داد که از سال 2015 تا 2022 جنگ یمن حدود 377000 کشته داشته که بیشتر مرگ و میرها به دلایل غیرمستقیم همچون کمبود موادغذایی و مراقبت های بهداشتی بوده است
درحال حاضر دو سوم از جمعیت یمن (معادل 21.6 میلیون نفر) نیاز فوری به کمک دارند و 80% جمعیت برای بقا به کمک وابسته هستند. قطحی جان بیش از 5 میلیون نفر را تهدید می کند
در سال های اخیر و با جنگ اوکراین و غزه، توجه جهانی به یمن کاهش یافته ولی آمریکا به برخی تعاملات دیپلماتیک برای حل موضوع یمن ادامه داده است. 13 نوامبر تیم لندرکینگ فرستاده ویژه آمریکا در امور یمن، به خلیج فارس سفر کرد تا با عربستان، امارات و عمان گفتگو کند
به گفته وزارت خارجه آمریکا، این مذاکرت با هدف بحث در مورد گام های لازم برای تضمین یک آتش بس پایدار و آغاز یک فرایند سیاسی به رهبری سازمان ملل با هدف کاهش بحران اقتصادی و رنج یمنی ها، صورت گرفته است
اما علیرغم این تلاش ها، وضعیت در یمن تغییری نکرده و حوثی ها به تدریج به حاکمان واقعی شمال تبدیل شده اند
در حال حاضر جنگ یمن در بن بست قرار گرفته و خشونت ها پس از آتش بس با میانجیگری سازمان ملل، فروکش کرده است. قبل از جنگ غزه پس از بازدید هیأت حوثی از ریاض در ماه سپتامبر -که اولین دیدار رسمی این گروه بود- و دیدار نمایندگان عربستان و عمان با رهبران حوثی در صنعا در ماه آوریل، خوش بینی هایی در مورد گفتگوهای صلح یمن شکل گرفت
ولی هیچ قرارداد رسمی برای آتش بس یا صلح وجود ندارد و یمن در برزخ شکننده ای گیر کرده است که خطر بی ثباتی طولانی مدت و بدتر شدن بحران انسانی، آن را تهدید می کند. تلاش حوثی ها برای تصرف مأرب با شکست مواجه شده و شبه نظامیان مورد حمایت امارات موفق شدند حوثی ها را عقب برانند. شورای انتقالی جنوب و شبه نظامیان متحد آنها که در طول جنگ از حمایت امارات بهره مند بودند، اکنون یک نیروی کلیدی در جنوب هستند. آنها در تلاش برای استقلال یمن جنوبی هستند ولی هرچند وقت یکبارهدف حملات القاعده قرار می گیرند. این درحالی است که به گزارش دیده بان حقوق بشر، جنوب دچار قطعی برق و آب شده است و نیروهای امنیتی به معترضان در عدن شلیک کرده اند
از سوی دیگر بن سلمان خواهان خروج از جنگی شده که خود جرقه شروعش را زد. ولیعهد سعودی تمرکز خود را روی تحول اقتصادی کشورش قرار داده و می خواهد عربستان را به قدرت منطقه ای بدل کند. برای دستیابی به این هدف، تنش زدایی با ایران و برقراری آرامش در مرزهای جنوبی ضروری است
در این میان اقدامات واشنگتن در مواجهه با حوثی ها می تواند روند صلح را پیچیده تر کند. پس از حادثه کشتی باری، آمریکا به فکر معرفی مجدد حوثی ها به عنوان گروهی تروریستی است؛ این امر می تواند به اقدامات اعتمادساز گذشته و تلاش برای ایجاد صلح آسیب برساند
ماه ژوئن کاخ سفید اعلام کرد که در یمن حضور نظامی جزئی دارد و هدف از حضور این نیروها مقابله با القاعده و داعش است. برخلاف متحدان ایران در سوریه و عراق، حوثی ها تاکنون تجهیزات و پرسنل آمریکایی را هدف نگرفته اند و این درحالی است که پایگاه آنها در جیبوتی به آسانی در تیررس حوثی هاست. این نشان می دهد که این گروه می کوشند واشنگتن را تحریک به اتخاذ اقدامات شدیدتر نکنند
اسرائیلی ها گرچه هدف حملات حوثی ها قرار گرفته اند ولی تمرکز خود را روی اهداف نظامی و سیاسی خود در غزه و درگیری با حزب الله گذاشته اند. با ادامه حملات حوثی ها، ممکن است اسرائیل درصدد انتقام جویی و تضعیف این گروه برآید؛ این ممکن است به جنگ اسرائیل در غزه بستگی داشته باشد
اگر اوضاع در غزه تشدید نشده و از کنترل خارج نگردد، واشنگتن و ریاض ممکن است روند تنش زدایی با حوثی ها را دنبال کنند تا از امنیت دریای سرخ اطمینان یابند. این مسئله به نفع حوثی ها نیز هست زیرا ادامه مذاکرات صلح می تواند حوثی ها را به عنوان یک نهاد سیاسی در یمن تقویت کند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما