چرا ارتش سودان به سمت ایران چرخید؟

علی صادق وزیر امور خارجه موقت سودان، اوایل فوریه به تهران سفر کرد و با ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران و حسین امیرعبداللهیان همتای خود دیدار نمود. این نخستین دیدار دیپلماتیک یک مقام عالی رتبه سودانی از ایران، در هفت سال گذشته بود

این دیدار نشانه گرم شدن سریع روابط بین خارطوم و تهران بود و در زمانی رخ می داد که این کشور درگیر یک جنگ داخلی شدید است

به گزارش ایرنا، رئیسی در این دیدار حمایت ایران را از دولت سودان و حفظ تمامیت ارضی آن اعلام کرد. امیرعبداللهیان نیز از برنامه سودان برای بازگشایی سفارت خود قدردانی کرد و گفت: «تهران آماده است دانش خود را در زمینه هایی مانند صنعت، مهندسی و فناوری، با این کشور به اشتراک بگذارد»

سودان و ایران اکتبر گذشته پس از گفتگوهایی که در سطح بالا بین دو کشور انجام شد، توافق کردند روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند. سه ماه قبل از اعلام این خبر، صادق و امیرعبداللهیان در باکو با یکدیگر دیدار کرده بودند

صادق همچنین ژانویه گذشته در حاشیه اجلاس سران جنبش غیرمتعهدها در اوگاندا، با محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور دیدار داشت

سودان سال 2016 در پی حمله به سفارت عربستان در تهران به دلیل اعدام باقر النمر روحانی برجسته شیعه، روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد

سودان و ایران از دهه 1990 رابطه ای قوی داشتند؛ آن زمان رابطه خارطوم با کشورهای خلیج فارس، به دلیل حمایت این کشور از حمله عراق به کویت، شکاف پیدا کرده بود. تهران که خود را در سطح بین الملل منزوی می دید، سالها به سودان اسلحه می فرستاد و به توسعه صنعت تسلیحات در این کشور کمک کرد

پی یر پهلوی کارشناس سیاست خارجی ایران می گوید: «در طول دهه نود، توسعه روابط دوجانبه به ایران اجازه داد تا از انزوای دیپلماتیک خارج شود و یک متحد استراتژیک در جهان عرب و شاخ آفریقا پیدا کند. در این دوره جمهوری اسلامی کمک های مالی و نظامی قابل توجهی به دولت سودان کرد»

وقتی سال 2016 رابطه دو کشور قطع شد، خارطوم با اعزام نیرو به یمن برای جنگ با حوثی ها، سعی کرد خود را به عربستان نزدیک کند. بسیاری این تغییر جهت سودان را تلاشی از سوی این کشور برای جذب سرمایه گذاری سعودی تفسیر کردند

احیای روابط عربستان و ایران در مارس گذشته که با میانجیگری چین رخ داد، راه را برای دیگر کشورهای عربی باز کرد تا از این روند پیروی کنند

این اتفاق درست زمانی رخ داد که سودان در آستانه یک جنگ داخلی شدید بین ارتش و نیروهای شبه نظامی RSF قرار داشت

اسلحه و ایدئولوژی

یکی از دلایل اصلی که ارتش سودان را ودار به برقراری مجدد روابط با ایران کرد، قصد این کشور برای دریافت کمک نظامی بود. نیروهای ارتش در ماههای اخیر در چند جبهه استراتژیک -از جمله در شهر نیالا که دومین شهر بزرگ سودان بعد از خارطوم است- متحمل شکست های سنگینی در مقابل نیروهای RSF شدند

به گفته جهاد مشمون تحلیلگر سیاسی امور سودان: «رئیس جمهور سودان برای حمله به مواضع RSF بدنبال سلاح است». یکی از پرطرفدارترین سلاح های ایرانی بین ارتش سودان، پهپادهای مهاجر6 می باشد؛ تعدادی از این پهپادها به سودان ارسال شده اند. RSF ادعا کرده که حداقل سه پهپاد مهاجر6 را در خارطوم سرنگون کرده است

برای مطالعه بیشتر در مورد صادرات تسلیحات ایران به سودان و دیگر کشورها می توانید به مقاله ذیل مراجعه کنید:
ایران جایگزین روسیه در صادرات تسلیحات

ویم زویجنبورگ کارشناس فناوری نظامی می گوید که از سال 2008 وجود پهپادهای ایرانی در سودان به ثبت رسیده است و از آغاز جنگ داخلی، دو پهپاد شناسایی شده است

اوایل دسامبر یک هواپیمای باری متعلق به سپاه، چندین بار بین فرودگاههای جنوب ایران و شرق سودان (که منطقه تحت کنترل ارتش است) تردد کرد. گمان می رود که این هواپیما حامل سلاح برای نیروی هوایی ارتش سودان بوده است. ایران سابقه ارسال تسلیحاتی همچون مهاجر6 را به کشورهای دیگر آفریقا از جمله اتیوپی دارد

اینکه پیامد جریان ارسال سلاح از سوی ایران به ارتش سودان در جنگ داخلی این کشور چیست، باید منتظر ماند و دید

تحلیلگران نظامی بر این باور هستند که چنین کمک هایی در کوتاه مدت نمی تواند مسیر جنگ را به نفع ارتش تغییر دهد زیرا ضعف ارتش سودان بسیار فراتر از کمبود تجهیزات نظامی است

ولی این کمک به ارتش امکان می دهد تا ضرباتی را به خطوط تدارکاتی RSF وارد کند، بر قدرت حملات خود بیفزاید، موقعیت خود را تقویت کند و در صورت آمدن طرف ها بر سر میز مذاکره، اهرم های بیشتری برای گرفتن امتیاز داشته باشد

به گفته زویجنبورگ: «پهپادهای رزمی ایران تا به حال تفاوت زیادی در روند جنگ ایجاد نکرده، ولی استفاده از پهپادهای غیررزمی برای جمع آوری اطلاعات، نظارت و شناسایی، باعث شده است که قابلیت های نظامی ارتش افزایش یابد. البته از ان سو نیز RSF سیستم دفاع هوایی دارد و می تواند به این پهپادها شلیک کند»

وزیر خارجه سودان در سفر خود به ایران، از آژانس توسعه صادرات ایران (که کار تبلیغ برای پهپادهای غیرنظامی را بر عهده دارد) بازدید کرد و با امیرحسین میرآبادی مدیر این مرکز درباره راههای توسعه همکاری در زمینه های علم و فناوری گفتگو نمود

نزدیکی سودان به ایران، علاوه بر کسب حمایت نظامی، به عنوان نشانه ای دایر بر افزایش نفوذ گروههای اسلامگرای وفادار به رژیم سابق عمر البشیر تعبیر می شود. این گروهها از دیرباز روابطی قوی با تهران داشتند و اعتقاد بر این است که هنوز هم این روابط را حفظ کرده اند

گرم شدن روابط با ایران نگرانی هایی را ایجاد می کند زیرا این امر در بحبوحه ظهور سریع شبه نظامیان اسلامگرا درحال رخ دادن است

در دوران حکومت بشیر، مشاورانی از سوی سپاه و ارتش ایران به سودان اعزام شده بودند تا در سازماندهی و آموزش نیروهای شبه نظامی وفادار به نظام سودان کمک کنند

رقابت دیپلماتیک

در جبهه دیپلماتیک، گرم شدن مجدد روابط ایران و سودان در شرایطی رخ می دهد که بین امارات و نیروهای ارتش سودان تنش ایجاد شده است. ارتش معتقد است که امارات از RSF حمایت سیاسی و نظامی می کند؛ موضوعی که ابوظبی آن را رد می کند

رشید عبدی تحلیلگر امور شاخ آفریقا و خاورمیانه در مؤسسه تحقیقات ساهان معتقد است مهمتر از ارسال تسلیحات ایران به ارتش سودان، این است که تهران از حریم هوایی عربستان برای این کار استفاده می کند

منفعتی که ایران از احیای روابط با سودان و بازیابی نفوذ خود در آن کشور می برد، دسترسی استراتژیک به دریای سرخ است. این امر به ایران محدود نمی شود بلکه چندین قدرت منطقه ای و بین المللی، خواهان دسترسی به دریای سرخ هستند

پیامد تغییر رویکرد خارطوم در قبال ایران، به سرعت در رابطه با فلسطین آشکار شد. در سفر صادق به ایران، ابراهیم رئیسی از فرصت استفاده کرد و با اشاره ضمنی به امارات، بحرین و مراکش، اقدام برخی از کشورها در عادی سازی روابط دیپلماتیک با اسرائیل را محکوم نمود

وزیر خارجه سودان نیز به نوبه خود حمله نظامی اسرائیل به غزه را محکوم کرد و بر حمایت خارطوم از مردم فلسطین تأکید نمود

اتخاذ این مواضع در قبال فلسطین، در شرایطی است که اوایل سال 2021 پس از دیدار عبدالفتاح برهان فرمانده ارتش سودان و بنیامین نتانیاهو رئیس جمهور اسرائیل در اوگاندا، دو کشور بر سر عادی سازی رابطه توافق کردند. آمریکا نیز مشروط به برقراری روابط دیپلماتیک سودان و اسرائیل، سودان را از فهرست «کشورهای حامی تروریسم» حذف نمود

گردش خارطوم به سمت تهران می تواند پیامدهایی روی روابط این کشور با غرب داشته باشد. ارتش برای پیروزی بر RSF نیازمند است حمایت کشورهای خارجی را بدست آورد ولی نزدیکی اش به ایران با استقبال هیچیک از کشورهای غربی و کشورهای عرب خلیج فارس روبرو نخواهد شد

هانسون تحلیلگر امور سودان می گوید: «ارتش با نزدیکی به ایران خود را منزوی خواهد کرد». ولی برخی دیگر از تحلیلگران معتقد هستند که ارتش با این کار بدنبال ارسال پیام به آمریکا است «آنها می خواهند آمریکا و متحدان غربی اش را وادار کنند تا به آن دسته از کشورهای منطقه که حامی RSF هستند (امارات) برای قطع این حمایت فشار وارد آورند»

منبع:العربی الجدید

رقص ایران در سودان جنگزده

روابط دیپلماتیک ایران و سودان که پس از حمله به سفارت عربستان در تهران در سال 2016 قطع شده بود، پس از هفت سال وقفه در سال 2023 از سر گرفته شد. سودان درگیر جنگی ویرانگر است؛ سفرهای اخیر مقامات این کشور به ایران، در کنار اعطای تسلیحات از ایران به نیروهای مسلح سودان SAF توجه بازیگران مختلف منطقه ای و جهانی را جلب کرده است

عمر البشیر رهبر سابق سودان که روابط مستحکمی با ایران داشت، در جنگ ائتلاف به رهبری عربستان علیه یمن که سال 2016 آغاز شد، در کنار نیروهای ائتلاف ایستاد و با سعودی و امارات همکاری کرد. پس از برکناری بشیر در یک کودتای نظامی در سال 2019، عبدالفتاح برهان قدرت را به دست گرفت. آوریل 2023 معاون سابق برهان، ژنرال محمد حمدان داگالو علیه او شورش کرد و نیروهای او RSF با نیروهای برهان درگیر شدند

نیروهای RSF به سرعت کنترل بسیاری از مناطق کشور از جمله بخش بزرگی از شهر ام درمان دومین شهر بزرگ سودان را بدست گرفتند و همزمان کنترل چندین منطقه در اطراف خارطوم (پایتخت) را بدست آوردند. SAF که خود را در برابر RSF ناتوان می دید و کنترل مناطق تحت تصرف خود را به تدریج از دست می داد، به شدت به کمک خارجی نیاز داشت

از نوامبر 2023 که روابط دوجانبه تهران و خارطوم از سر گرفته شد، SAF در برابر RSF به پیشرفت هایی دست یافت و با بهره گیری از کمک های نظامی ایران از جمله پهپادهای مهاجر6، برخی از زمین های خود را از جمله در ام درمان پس گرفت. RSF در بیانیه ای مدعی شد که حداقل سه پهپاد ساخت ایران را در خارطوم سرنگون کرده است

همچنین گزارش های میدانی گویای این است که سودان از هواپیماهای باری متعلق به سپاه پاسداران استفاده می کند. یکی از موضوعات مورد بحث، پتانسیل ایران برای آموزش نظامی سربازان سودانی است. ایران با ارائه چنین کمک هایی به SAF تلاش می کند تا حضور خود را در قاره آفریقا گسترش دهد

ایران قصد دارد از طریق سودان جای پای خود را در دریای سرخ تقویت کند. گفته می شود که در میان مذاکرات فروش اسلحه به سودان، ایران از خارطوم درخواست کرده است تا در ازای کمک هایی که به این کشور ارائه می دهد، در سواحل دریای سرخ یک پایگاه دریایی دائمی ایجاد نماید؛ ولی این پیشنهاد توسط دولت سودان رد شده است. ایران علیرغم ناکامی در رسیدن به این هدف، به ارائه کمک به سودان و ایجاد روابط قوی با این کشور جهت تحقق اهداف فرامنطقه ای خود ادامه خواهد داد

تقویت رابطه ایران با سودان، منافع خاصی برای تهران دارد. اولین و مهمتر از همه اینکه ایران با حضور در کشوری که به طور سنتی با عربستان همسو است، می تواند نفوذ خود را به میزان زیادی تقویت کند. نزدیکی سودان به دریای سرخ، به ایران موقعیت خوبی در مقابل مصر و عربستان می دهد؛ ضمن اینکه ظرفیت ایران برای مانور در مجاورت اسرائیل افزایش می یابد. ایران همچنین این امکان را می یابد تا با نظارت بر رفت و آمد کشتی ها در دریای سرخ، تجارت بین الملل را در این دریا مختل کند

بدترین سناریو، استفاده ایران از جنگ داخلی جاری در سودان برای پرورش نیروهای شبه نظامی نزدیک به خود –مشابه حوثی های یمن- و استفاده از این گروهها برای پیشبرد منافع خود است. ولی چنین سناریویی به دلایل مختلف بعید به نظر می رسد: نخست اینکه ایران برای نفوذ در دیگر کشورها، از اهرم تشیع استفاده می کند و این درحالی است که اکثر جمعیت سودان را سنی ها تشکیل می دهند. همین امر سودان را از کشورهایی مانند یمن، عراق و لبنان متمایز می کند. دوم اینکه جاه طلبی های ایران در سودان از نزدیک توسط قدرت های جهانی رصد می شود. حملات هوایی آمریکا و انگلیس به حوثی های یمن در ماه ژانویه و حملات هدفمند آمریکا در عراق و سوریه، پیامی به تمام نیروهای نیابتی و نمایندگان بالفعل و بالقوه تهران بود

نکته دیگر اینکه موضع عربستان و امارات در سودان همسو نیست؛ درحالیکه امارات از RSF حمایت می کند، عربستان حامی برهان است. به این ترتیب ریاض و ابوظبی که درحال حاضر در یمن نیز باهم اختلاف دارند، در سودان آماده جنگ نیابتی هستند. موضع عربستان در خصوص فعالیت های ایران در سودان مبهم است؛ واکنش این کشور تأثیر قابل توجهی بر حضور و موقعیت ایران در سودان دارد

برای آگاهی بیشتر از رقابت امارات و عربستان در سودان به لینک ذیل رجوع کنید:
سودان عرصه جنگ نیابتی امارات و عربستان

سخن آخر اینکه واکنش جامعه بین الملل به ویژه بازیگران کلیدی منطقه و فرامنطقه، خط سیر آینده نفوذ ایران در سودان و آرمان های این کشور در دریای سرخ را شکل خواهد داد

منبع: میدل ایست مانیتور

مترجم: فاطمه رادمهر