دریای سرخ گرفتار طوفان شده است و در مرکز این طوفان حوثی های یمن قرار دارند که به بهانه حمایت از حماس در جنگ با اسرائیل، موجی از حملات را به کشتی های بین المللی براه انداخته اند. این اقدام حوثی ها هزینه زیادی را بر تجارت جهانی تحمیل کرده و یادآور مشکلاتی است که دزدان دریایی سومالی به خصوص در سال 2010 برای تجارت دریایی ایجاد کردند. آمریکا و برخی از متحدانش برای سرکوب حوثی ها وارد عمل شده و مواضع این گروه در یمن را بمباران کرده اند. حوثی ها تنها در دریای سرخ مشکل ساز نبوده اند و در داخل یمن نیز بحران های بسیاری را ایجاد کرده اند. اما خشونت سیاسی، ضعف دولت و ظهور قدرت های مختلف محدود به یمن نیست و این مشکل را می توان در سراسر شاخ آفریقا دید.
از سودان گرفته تا سومالی بین دولت و گروههای شبه دولتی درگیری و هرج و مرج گسترده ای وجود دارد و فضای مناسبی برای فعالیت گروههای افراطی و رقابت قدرت های منطقه ای و بین المللی فراهم شده است. جلوگیری از بدتر شدن وضعیت، به ائتلافی گسترده نیاز دارد؛ آمریکا باید با اهرم های فشاری که دارد جلوی اقدامات مداخله جویانه و بی ثبات کننده طرف های خارجی مانند ایران و امارات را بگیرد. این دو کشور از بازیگران متخاصم در مناطقی مانند سودان حمایت کرده و سبب گسترش درگیری شده اند. از دیگر اقدمات ائتلاف این است که جلوی قحطی را در سراسر منطقه بگیرد، به ویژه در سودان و اتیوپی که خطر قحطی شدید است
منطقه ای بی ثبات و درگیر جنگ
جنگ های متعدد باعث بی ثباتی عمیق در شاخ آفریقا و ایجاد بحران در دریای سرخ شده است. از سال 2018 تا 2019 شورش های مردمی باعث سرنگونی رژیم های استبدادی در اتیوپی و سودان شد اما هر دو کشور در دام خشونت های گسترده افتادند. در جنگی که بین مقامات فدرال اتیوپی و نیروهای منطقه تیگرای به مدت دو سال رخ داد، بیش از 500000 نفر کشته و میلیون ها نفر آواره شدند. نوامبر 2022 طی توافقی این جنگ پایان یافت ولی اکنون توافق در خطر نقض قرار دارد زیرا برخی از مفاد آن اجرا نشده است. دو منطقه بزرگ اتیوپی (اورومیا و امهارا) دچار شورش شده اند و مذاکرات برای حل و فصل مسالمت آمیز درگیری های اورومیا با شکست مواجه شده است. گرچه پایتخت اتیوپی ادیس ابابا پایداراست ولی در بسیاری از مناطق روستایی، می توان درگیری را دید
در اریتره رهبر مستبد کشور که سه دهه در قدرت بوده است، سالخورده شده و نگرانی هایی را بابت انتقال آرام قدرت ایجاد کرده است. ماه ژانویه اتیوپی (که محصور در خشکی است) یادداشت تفاهمی را برای دسترسی به بندر، با سومالی لند امضا کرد. سومالی لند سال 1991 از سومالی جدا شد ولی هیچ کشوری حاکمیت آن را به رسمیت نمی شناسد. در زمان امضای این یادداشت تفاهم، موسی عبدی رئیس جمهور سومالی لند گفت که این تفاهم نامه نشان دهنده این است که اتیوپی، سومالی لند را به عنوان کشوری مستقل به رسمیت می شناسد. این موضوع می تواند سبب اختلاف جدی بین ادیس ابابا و موگادیشو شود و تلاش برای ایجاد ثبات در سومالی را از مسیر خود خارج کند
در سودان شاهد هستیم که دولت این کشور عملا سقوط کرده است. دستگاه امنیتی سودان اکتبر 2021 دولت انتقالی این کشور –عبدالله حمدوک- را سرنگون کرد و به این ترتیب سودان در اوریل 2023 وارد جنگ داخلی شد. اوایل سال 2023 این کشور شاهد بزرگترین بحران آوارگی در جهان بود و خشونت ها منجر به فرار 10 میلیون نفر از خانه های خود شد. کشور عملا به دو بخش تقسیم شده است؛ دو گروه متخاصم RSF و SAF در بن بستی پرهزینه گرفتار شده اند و نمی توانند از این بن بست خارج شوند.
جنگ سودان همچنین ترانزیت نفت سودان جنوبی به دریای سرخ را مختل کرده و بیش از 75% از درآمد این کشور را کاهش داده است؛ این درحالی است که سودان جنوبی که به تازگی از جنگ سر بلند کرده، شدیدا به این درآمد نیاز دارد. کارمندان دولتی، ارتش و سرویس های امنیتی، ماههاست دستمزد خود را دریافت نکرده اند و این تحولات درحالی است که با نزدیک شدن به انتخابات، کشور ممکن است گرفتار بی ثباتی سیاسی شود.
جنگ سودان موجب شده است که مذاکرات بر سر سد بزرگ رنسانس اتیوپی –پروژه بزرگی که بر تأمین آب مصر و سودان تأثیر می گذارد- متوقف شود. آخرین دور از مذاکرات ماه دسامبر در میان سوء تفاهماتی که بین مصر و اتیوپی به وجود آمد، شکست خورد. اما در کنیا نیز اوضاع آرام نیست و این کشور اخیرا شاهد اعتراضات مردمی علیه مالیات و متعاقب آن انحلال کابینه بوده است
دلایل این تنش ها
شاخ آفریقا با بی ثباتی غریبه نیست ولی اینکه در یک زمان، تعداد بسیاری از کشورهای این منطقه درگیر تنش و ناارامی شوند، امری بی سابقه می باشد. سه مسئله، مشکل کشورهای شاخ آفریقا را تشدید کرده است: اولین و مهمترین آن، قدرت های میانی رو به رشدی هستند که می خواهند شاخ آفریقا را به منطقه نفوذ خود بدل کنند و در صحنه بین الملل خودی نشان دهند. جنگ داخلی یمن و بحران میان کشورهای خلیج فارس (که با محاصره قطر توسط همسایگانش همراه بود)، موجی از مداخلات مالی و نظامی قدرت های خاورمیانه را در سراسر شاخ آفریقا براه انداخت. هدف از این مداخلات بدست آوردن متحد در منطقه و کسب مزیت استراتژیک بر رقیبان بود. امارات در مرکز این مداخلات قرار دارد و این امر را به ویژه می توان در سودان و اتیوپی دید (امارات در سودان از RSFو در اتیوپی از ابی احمد حمایت می کند). اما این مسئله به امارات محدود نشده و مصر، ایران، قطر، عربستان و ترکیه نیز در شاخ افریقا اقدام به دخالت می کنند
افزایش جمعیت شهرنشین و مشکلات اقتصادی و اقلیمی نیز بر بحران های شاخ افریقا افزوده است. افزایش جمعیت جوان و شهرنشینی با افزایش نیازها و تقاضاهای مردم همراه بوده و دولت ها در برآورده کردن این نیازها ناکام بوده اند. بین سالهای 2020 و 2023 شاخ آفریقا شاهد بدترین خشکسالی از دهه 1980 بود؛ در همین حال سودان جنوبی و کنیا از سیلاب های ویرانگر آسیب دیدند. این شوک های زیست محیطی در کنار جنگ و درگیری، باعث ایجاد بحران گرسنگی حاد در سودان، سودان جنوبی و تیگرای شده است و نزدیک به 30 میلیون نفر در معرض خطر گرسنگی قرار دارند. تقریبا همه کشورهای منطقه از بدهی، تورم بالا، کمبود شدید ارز، افزایش هزینه های استقراض و اختلال در زنجیره تأمین رنج می برند
در همین حال رقابت ژئوپلیتیک چین، روسیه و آمریکا هرگونه اقدام جدی شورای امنیت سازمان ملل در مورد جنگ های سودان و اتیوپی را خنثی کرده است. اتحادیه آفریقا نیز در رسیدگی به این درگیری ها، چندان مفید عمل نکرده است. سازمان های چندجانبه آفریقایی مانند سازمان تجارت منطقه ای شاخ آفریقا، یا به دلیل رقابت های داخلی ناکارامد شده اند، یا تمایل چندانی به مداخله در این زمینه ها ندارند. آنها حتی اگر مایل به اقدام باشند، موفقیت شان مستلزم همکاری با بازیگران قدرتمند خاورمیانه است
این بی ثباتی فزاینده برای مردم پیامدهای زیانباری داشته و سبب قدرت گیری گروههای تروریستی شده است؛ برای مثال گروه جهادی الشباب در سومالی روز به روز نفوذ بیشتری پیدا می کند. رئیس جمهور سومالی در شرایطی خود را درگیر مبارزه با این گروه می بیند که در عرصه خارجی شاهد نزدیکی روز افزون اتیوپی و سومالی لند و کاهش حمایت نظامی شریکان بین المللی اش است. برخی از ناظران سیاسی، بازگشت الشباب به موگادیشو را امری اجتناب ناپذیر می دانند –الشباب در سال های 2009 تا 2012 نیز در این شهر حضوری نیرومند داشت- اتفاقی که شبیه به بازگشت طالبان در سال 2021 به کابل افغانستان است و اگر رخ دهد، امنیت کشورهای همسایه سومالی (کنیا و اتیوپی) را تهدید می کند. در سودان سازمان های اطلاعاتی غرب نگران هستند که هرج و مرج این کشور، فضای مناسبی را برای فعالیت گروههای تروریستی و وابستگان القاعده و داعش فراهم کند
اما تلاش برای نفوذ در دریای سرخ و خلیج عدن، تنها به قدرت های منطقه محدود نمی شود و روسیه نیز در این منطقه مداخلاتی دارد. کرملین بدنبال آن است که توافقنامه 2020 را عملی کرده، در سواحل سودان در دریای سرخ یک پایگاه دریایی بسازد و سهم خود را از اقتصاد سودان و معادن طلای این کشور بدست آورد. نفوذ روسیه در سودان قابل توجه است و گروه شبه نظامی واگنر (مزدور روسیه) از RSF حمایت می کند. روسیه همچنین از تنش بین اریتره و اتیوپی برای تعمیق روابط خود با اریتره استفاده کرده است. در این میان ایران نیز روز به روز بر مداخلات خود میفزاید. سال 2015 فشار عربستان باعث شد که کشورهای منطقه روابط خود را با تهران کاهش دهند اما اکنون ایران یک بازیگر فعال در جنگ سودان است و در تلاش برای بازسازی روابط خود با حکومت سودان، در ماههای اخیر تسلیحاتی را به SAF ارسال کرده است؛ همچنین بنابر گزارش ها، ایران در بحبوحه جنگ تیگرای، به ارتش اتیوپی پهپاد داده است
بحران های شاخ آفریقا را تنها می توان توسط بازیگران این منطقه حل کرد؛ با این حال همه کشورها معتقدند که نقش آمریکا برای برقراری صلح، حیاتی است. ایالات متحده نه تنها در مرکز تلاش های دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ ها و تنش های منطقه قرار دارد، که منبع اصلی اعطای کمک های بشردوستانه و تلاش برای مبارزه با تروریسم است
اما تلاش هایی که تاکنون صورت گرفته کافی نبوده است؛ واشنگتن باید بر تلاش های خود برای کاهش تنش های منطقه و برقراری امنیت در دریای سرخ بیفزاید. اولین گام، جلوگیری از مداخله کشورهای خاورمیانه در شاخ آفریقا است؛ از آنجا که برخی از این کشورها همچون امارات، عربستان، ترکیه و قطر متحدان آمریکا هستند، واشنگتن باید در گفتگوهای دوجانبه با آنها، نگرانی خود را از این موضوع ابراز کند و به آنها تفهیم نماید که مداخله آنها، به منافع اقتصادی بلندمدت شان ضربه می زند، به وجهه آنها آسیب می رساند، تعمیق همکاری های دوجانبه را برای ایالات متحده دشوار می کند و نفوذ بازیگران بدخواه را در سراسر منطقه گسترش می دهد. در صورتی که درخواست آمریکا از سوی این کشورها مورد اجابت واقع نشد، واشنگتن باید آنها را تحت فشار بگذارد
آمریکا همچنین باید برای جلوگیری از قحطی در شاخ آفریقا تلاش بیشتری کند. انتصاب یک هماهنگ کننده برای ارائه کمک های بشردوستانه ضروری است. وظیقه چنین فردی این است که با گروههای مسلح، سازمان های امدادی بین المللی و فعالان حقوق بشر بومی گفتگو کند. فوری ترین چالش درحال حاضر، سودان است که طرف های متخاصم مانع از حرکت کاروان های امدادی در مرزها شده اند
اما ایالات متحده نباید در این مسیر تنها باشد؛ بی ثباتی در دریای سرخ و شاخ آفریقا تهدید مستقیم اقتصادی و امنیتی برای اروپا است. تشدید بی ثباتی در شاخ آفریقا ،مهاجرت به اروپا را تشدید می کند؛ پس آمریکا باید از طریق مشارکت با کشورهای اروپایی، در تأمین صلح منطقه بکوشد. هنوز برای برقراری آرامش در دریای سرخ دیر نشده ولی با گسترش خشونت، سقوط دولت ها، رقابت بر سر کسب قدرت و گسترش نفوذ رقیبانِ آمریکا، این پنجره درحال بسته شدن است. آمریکا و شریکانش باید هرچه سریع تر برای جلوگیری از گسترش بحران و بی ثباتی در یکی از مهمترین آبراهه های جهان، اقدام کنند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما