نقش ایران در تأمین مالی و تسلیحاتی گروههای نیابتی در خاورمیانه، به ویژه از زمان حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر، زیر ذره بین است. همچنین جامعه بین الملل از ارسال تسلیحات تهران به روسیه به خوبی آگاه است و به همین دلیل تحریم هایی را علیه ایران وضع کرده است
ولی مداخله نظامی تهران در جنگ داخلی سودان، توجه کمی را به خود جلب نموده است
از زمان آغاز درگیری در آوریل 2023 حداقل 13000 نفر کشته، بیش از 33000 نفر دیگر زخمی و میلیون ها نفر آواره شده اند؛ همچنین در دارفور پس از سالها صلح نسبی، مردم بار دیگر قتل عام شدند
در ابتدای درگیری بین دو جناح رقیب در سودان، مداخله ایران صرفا به تأمین کمک های بشردوستانه محدود می شد ولی این سیاست زیاد دوام نیاورد
بین دسامبر 2023 و ژانویه 2024 تهران چندین پهپاد شناسایی و جنگی مهاجر6 را در اختیار رئیس جمهور سودان عبدالفتاح برهان و نیروهای مسلح SAF قرار داد
ماه فوریه این پهپادها به نیروهای SAF کمک کردند تا بخشی از زمین های تحت کنترل محمد حمدان داگالو و نیروی شبه نظامی RSF را طی یک حمله به شهر ام درمان بگیرند
گرچه سودان کمتر از اوکراین و غزه توجه جهانی را به خود جلب کرده، ولی این کشور برای تهران اهمیت استراتژیک دارد. ایران به طور فزاینده ای از دخالت در مناطق تحت مناقشه در افریقا، برای پیشبرد اهداف نظامی، تجاری و ژئوپلیتیک خود استفاده می کند، که برای نمونه می توان به مداخله در اتیوپی در جریان جنگ تیگرای در سالهای 2020 تا 2022 اشاره کرد
صادرات پهپادهای ایران به نیروهای SAF درادامه اقداماتی است که این کشور از زمان انقضای تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه تهران در اکتبر 2020 انجام داده است
از آن زمان ایران پهپادهای تجسسی و تهاجمی را نه تنها به نیابتی ها و شریکان شبه نظامی و غیردولتی خود در خاورمیانه –از جمله حزب الله، حماس و حوثی ها- که به کشورهای خارج از منطقه مانند اتیوپی، روسیه، تاجیکستان و ونزوئلا صادر می کند
ایران این کار را برای قدرت نمایی، تقویت اتحادها و اثرگذاری بر درگیری های خاورمیانه و سایر مناطق انجام می دهد؛ اما علاوه بر قدرت نمایی، این کار می تواند منبع درامد خوبی برای اقتصاد ایران باشد. تعیین درامد دقیق ایران از صادرات پهپادهای نظامی دشوار است ولی ارزش بازار جهانی این محصول در سال 2022، 12.55 میلیارد دلار تخمین زده می شود و براوردها این است که این میزان در سال 2030 به 35.60 میلیارد دلار افزایش یابد
در رابطه با سودان، تسلیح نیروهای SAF هم به اهداف ژئوپلیتیک تهران و هم به رقابت آن با رقیبان منطقه ای از جمله عربستان، امارات و اسرائیل کمک می کند
روابط ایران و سودان به سال 1989 برمی گردد، زمانی که تهران از کودتای عمر البشیر –که بعدها رئیس جمهور سودان شد- حمایت کرد. در دهه های 1990 و 2000 ایران برای توسعه سودان و تقویت نظامی آن کشور، کمک هایی ارائه نمود؛ به آنجا تراکتور صادر کرد و نیروی دریایی خود را در بنادر سودان مستقر نمود. به این ترتیب تهران به دریای سرخ و خلیج عدن دسترسی پیدا نمود و از این طریق به کشورهای آفریقایی، نفت و به حامیان منطقه ای خود از جمله حوثی ها و شبه نظامیان فلسطینی، سلاح قاچاق کرد
سودان هم که آن زمان تحت تحریم های آمریکا قرار داشت، از تهران حمایت دیپلماتیک می کرد. این کشور حق ایران را برای پیگیری برنامه هسته ای اش به رسمیت شناخت و به قطعنامه های مجمع عمومی سازمان ملل که وضعیت حقوق بشر در ایران را محکوم می کرد، رأی منفی داد. از سال 1979 تا 2021 سودان عنوان سومین شریک تجاری بزرگ ایران در آفریقا را از آن خود کرد و 3% از حجم تجارت سالانه ایران با قاره آفریقا را به خود اختصاص داد
بین سال های 2013 تا 2016 روابط ایران و سودان به هم خورد. سال 2014 سودان مرکز فرهنگی ایران را بست و مقامات دیپلماتیک ایران را به اتهام تبلیغ تشیع در سودان، اخراج نمود. دو سال بعد در سال 2016 سودان در کنار سایر کشورهای شاخ آفریقا، روابط رسمی خود را با تهران قطع کرد
این به هم خوردن روابط، ناشی از بی توجهی ایران به آفریقا و سودان و تمرکز بر مذاکرات هسته ای با آمریکا و دیگر قدرت های جهان بود. ضمن اینکه عربستان و امارات کمک های نظامی، اقتصادی و دیپلماتیک خود را به سودان و سایر کشورهای شاخ آفریقا افزایش دادند و در ازای آن خواستند که این کشورها به ائتلاف تحت رهبری عربستان علیه حوثی های مورد حمایت ایران بپیوندند
این کمک ها برای سودان جذاب بود زیرا در نتیجه حکم بازداشت البشیر توسط دادگاه کیفری بین المللی، جدایی سودان جنوبی (که منطقه ای نفت خیز بود) و اعمال تحریم های شدید توسط آمریکا، با انزوا و مشکلات اقتصادی بسیاری مواجه شده بود
در ادامه علیرغم شرکت ایران و سودان در نشست های چندجانبه در زمینه همکاری های کشاورزی، روابط دو کشور بهبود کامل پیدا نکرد
اما جنگ داخلی فرصتی را برای ایران فراهم کرد تا روابط خود را با سودان اصلاح کند. حمایت از SAF می تواند به تهران کمک کند تا همزمان با حفظ روابط با سودان، با نفوذ عربستان و امارات در این کشور و در کل آفریقا مقابله نماید
تهران بدنبال کمک به برهان و نیروهای SAF برای پیروزی در جنگ و بازپس گیری کنترل کشور است
یکی از اهداف ایران در کمک به SAF به رقابت با عربستان برمی گردد. سال 2019 داگالو که در شورای انتقالی پس از برکناری بشیر، در کنار برهان خدمت می کرد، از عربستان بازدید نمود و از آن کشور در برابر ایران و حوثی ها حمایت کرد
ولی حمایت از نیروهای SAF برای ایران بدون خطر نیست؛ نخستین مسئله این است که احتمال پیروزی برهان و SAF بسیار بعید به نظر می رسد. از اکتبر 2023 نیروهای RSF برخی از شهرها و استان های مهم از جمله پایتخت (شهر خارطوم) و استان جزیره (قطب اقتصادی سودان) را تصرف کرده اند. در فوریه 2023 نیروهای SAF حمله ای را در ام درمان اغاز کردند و به دستاوردهایی نیز رسیدند ولی توازن قوا همچنان به نفع RSF است
برخلاف جنگ های سوریه و اوکراین، در سودان تهران خود را در تقابل با روسیه می بیند (روسیه حامی RSF است)
و برخلاف جنگ اتیوپی که در آن ایران در کنار ترکیه و امارات، از دولت در برابر گروههای شورشی حمایت می کرد، در سودان تهران و ابوظبی با یکدیگر رقابت دارند و به ترتیب از نیروهای SAF و RSF حمایت می کنند. این درحالی است که (خارج از روابط نظامی) امارات به عنوان بزرگترین شریک تجاری سودان، برتری اقتصادی قابل توجهی نسبت به ایران دارد
حتی اگر برهان پیروز شود، این قطعیت وجود ندارد که موقعیت ایران در سودان به شکل چشمگیری بهبود یافته و نفوذش در آن کشور بیشتر گردد
ایران به دلیل اینکه کشوری شیعی است، محدودیت هایی در سودان -کشوری با اکثریت سنی- دارد. همچنین سودان قبل از اینکه روابط خود را با ایران قطع کند و وارد جنگ داخلی شود، مدت ها از رقیبان منطقه ای ایران از جمله عربستان و اسرائیل کمک های کشاورزی، تجاری، توسعه ای و نظامی دریافت می کرد
پس از پیوستن خارطوم به ائتلاف تحت رهبری عربستان در یمن، سودان روابط خود را با تل آویو عادی کرد و در ازای مشوق های دیپلماتیک و اقتصادی از سوی آمریکا، به توافق ابراهیم پیوست
زمان نشان خواهد داد که آیا مداخله نظامی ایران در سودان نقطه عطفی در روابط دوجانبه است، یا چیزی جز کمک تسلیحاتی برای دامن زدن به جنگی داخلی نمی باشد
مترجم: فاطمه رادمهر
برای مطالعه بیشتر در این زمینه به لینک زیر مراجعه کنید:
نظر شما