برای سالها پرچم ایالات متحده کف محوطه ریاست جمهوری در ایران نقاشی شده بود، تا مراجعان هنگام ورود به ساختمان، روی پرچم پا بگذارند؛ اما اندکی قبل از مراسم تحلیف دونالد ترامپ، این نقاشی بی سروصدا پاک شد. این اقدام تغییر نگاه و رویکرد تهران را در سالی که پرحادثه ترین سال از زمان جنگ ایران و عراق بوده است، نشان می دهد. باتوجه به اینکه جمهوری اسلامی در آسیب پذیرترین نقطه تاریخ خود است، مقامات امیدوار هستند که بتوانند با ترامپ توافق کرده و از حمله احتمالی آمریکا اجتناب کنند
بازگشت ترامپ به کاخ سفید همزمان است با اوج گیری تنش های هسته ای ایران با غرب، تغییر ژئوپلیتیک خاورمیانه به ضرر ایران و ضربات ویرانگری که نتانیاهو در پی یک سال جنگ به جمهوری اسلامی و نیروهای نیابتی ان در منطقه وارد کرد
اسرائیل سال گذشته در دو نوبت به ایران حمله کرد و مدعی شد که بخش زیادی از سیستم دفاع هوایی ایران را نابود کرده است. حزب الله لبنان تضعیف شد و با سرنگونی اسد، ایران یکی از متحدان کلیدی خود را از دست داد. با در نظر گرفتن این تحولات، تحلیلگران می گویند که ایران نمی تواند از در دشمنی و مخالفت با ترامپ درآید و خطر درگیری نظامی با اسرائیل و آمریکا را به جان بخرد
ولی نصر استاد دانشکده مطالعات بین الملل جان هاپکینز می گوید: «سال حساسی پیش رو داریم. وضعیت استراتژیک ایران نسبت به گذشته بسیار تغییر کرده است؛ ایران راههای مدیریت روابط خود با اسرائیل را از دست داده و قدرت چانه زنی اش در مذاکره با آمریکا و اروپا کمتر شده است»
ترامپ در دور نخست ریاست جمهوری خود از برجام خارج شد و کارزار فشار حداکثری را علیه ایران براه انداخت؛ حالا انتظار می رود که او بار دیگر این سیاست ها را در پیش گیرد
اما نشانه هایی نیز وجود دارد که گویای تمایل او به مذاکره است. ترامپ بررسی امکان توافق دیپلماتیک به ایران را به نماینده خود در امور خاورمیانه «استیو ویتکاف» محول کرده است و هفته گذشته نیز در سخنانی گفت: «خیلی خوب می شود اگر تنش ها بر سر برنامه هسته ای ایران حل گردد»
از سوی دیگر دولت مسعود پزشکیان هفته هاست تمایل خود را برای رسیدن به راه حلی دیپلماتیک نشان داده است؛ به این امید که در داخل کشور آرامش برقرار شود و از فشار اقتصادی کاسته گردد. اساسا تمایل ایران برای دستیابی به توافق بسیار بیشتر از آمریکا است زیرا موقعیت این کشور نسبت به گذشته تضعیف شده و توان رویارویی نظامی با ایالات متحده و اسرائیل را از دست داده است.
به گفته دیپلمات های غربی در صورت عدم رسیدن به توافق و شکست دیپلماسی، چاره ای جز رویارویی ایران و غرب نیست. قدرت های اروپایی در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ با کارزار فشار حداکثری او مخالف بودند؛ ولی در این دوره با ترامپ همراهی خواهند کرد زیرا از رفتار ایران در گسترش فعالیت های هسته ای، فروش تسلیحات به روسیه و هدف گرفتن شهروندان غربی خشمگین هستند
ایران درحال غنی سازی اورانیوم در سطح بالا –نزدیک به سطح مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته ای- است؛ بنابراین دیپلمات های غربی می خواهند که ایران از حد حرف فراتر رود و با گام هایی عملی حسن نیت خود را نشان داده و نگرانی آنها را رفع کند. به ویژه که بندهای غروب در برجام، ماه اکتبر منقضی خواهد شد و محدودیت ها بر فعالیت هسته ای ایران لغو می گردد
با نزدیک شدن به ماه اکتبر، این خطر وجود دارد قدرت های غربی مکانیسم ماشه را فعال کنند، تحریم های سازمان ملل را به سرعت علیه ایران برگردانند و ایران را بیش از پیش در عرصه بین الملل منزوی کنند
در ایران اصلاح طلبان مناظرات و بحث هایی را براه انداخته اند تا رهبر انقلاب و سپاه پاسداران را برای مذاکره با آمریکا تحت فشار بگذارند. استدلال آنها این است که این ممکن است آخرین فرصت نظام برای جلوگیری از بحران باشد
حسین مرعشی سیاستمدار اصلاح طلب ماه جاری طی سخنانی گفت پزشکیان «فرصت دارد تا گام های مهمی برای ایران بردارد؛ اولین مأموریت او باید آغاز کردن فصلی جدید در سیاست خارجی باشد. ما دیگر اهرم فشاری در لبنان، سوریه یا عراق نداریم»
اما تهران نمی خواهد نشان دهد که از سر ضعف وارد مذاکره شده است؛ لذا به گفته یکی از نزدیکان رهبر: «درحالی که در برابر فشارهای آمریکا مقاومت می کنیم، تمایل خود را نیز به مذاکره نشان می دهیم»
ایران در تلاش است تا اقداماتی را که ممکن است واشنگتن را تحریک کند، به حداقل برساند؛ حتی اگر در نهایت توافقی حاصل نشود. به گفته یکی از خویشاوندان آقای خامنه ای، حملات اسرائیل به ایران و محور مقاومت، رهبران ایران را وادار کرده است تا درک خود را از قدرت جمهوری اسلامی در خاورمیانه، مورد ارزیابی مجدد قرار دهند. وی در ادامه افزود که «جمهوری اسلامی علیرغم ضرباتی که خورده است، تغییرات بنیادینی در سیاست های داخلی و خارجی خود ایجاد نخواهد کرد»
به گفته ولی نصر: «ایرانیان خود را در وضعیت ضعف مطلق نمی بینند و معتقدند که آمریکا نیز در اتخاذ گزینه نظامی با محدودیت هایی مواجه است. خطرات درگیری نظامی برای واشنگتن بسیار بالا است و آمریکا نمی تواند شرایط را کنترل کند»
زمانی که ترامپ در دور اول ریاست جمهوری خود کارزار فشار حداکثری را علیه ایران اجرا کرد، نیروهای ایرانی به نفتکش ها در خلیج فارس و به زیرساخت های نفتی عربستان حمله کردند
اما ترامپ نیز غیرقابل پیش بینی بودن خود را نشان داد. پس از آنکه در ابتدا وانمود کرد تمایلی به استفاده از گزینه نظامی ندارد، سال 2020 دستور ترور سردار سلیمانی را صادر کرد و دو کشور برای مدت کوتاهی تا آستانه جنگ پیش رفتند
به عقیده برخی کارشناسان ضربات وارده به محور مقاومت که سبب کاهش نفوذ منطقه ای ایران شده، می تواند منجر به این شود که تهران تمایل بیشتری برای توافق با ترامپ پیدا کند و اینگونه به تضمین امنیتی مبنی بر عدم حمله اسرائیل به خود دست یابد
به گفته صنم وکیل مدیر برنامه خاورمیانه چتم هاوس: «تهران برای جلوگیری از فشار حداکثری آمریکا و تهدید حملات اسرائیل، باید به سرعت با ترامپ به توافق برسد. بدون توافق، ایران در معرض خطر حمله اسرائیل است و این بار حمله اسرائیل از سوی دولت ایالات متحده حمایت می شود. آنچه در معرض خطر قرار دارد بقای نظام، دوام اقتصادی آن، توان جمهوری اسلامی برای بازسازی خود و ایجاد مشروعیت مجدد است»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما