رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه روز جمعه اعلام کرد که خواهان ایجاد رابطه بهتر با اسرائیل است و افزود که اگر مشکلی در سطوح بالا وجود نداشت، روابط دو کشور می توانست بسیار متفاوت باشد؛ مشکلی که اردوغان بدان اشاره کرد مسئله فلسطین و اسرائیل است.
اگر بنا باشد سیاست کشورها را رفتار هر نظامی در قبال اقلیت هایش تعیین کند، در آن صورت تقابل و دشمنی بین کشورها هیچگاه پایان نمی یافت؛ اما روابط بین کشورها مبتنی بر منافع و نقشه های ژئوپلیتیک است.
اردوغان و اسرائیل هر دو احساس می کنند که با روی کار آمدن بایدن، مشکلاتشان بیشتر خواهد شد. هر دوی آنها موضوعی برای نگرانی دارند؛ ترکیه همکنون نیز تحت تحریم است؛ دولت ترامپ محدودیت هایی بر روی رؤسای انجمن صنعت امنیتی ترکیه وضع کرده و این کشور را از برنامه ساخت هواپیماهای اف 35 کنار گذاشته است. اما این اقدامات، کنگره –که تحریم های ترکیه را تصویب کرد- و بایدن –که به رأی دهندگانش گفت بر خلاف ترامپ می داند که چگونه با ترکیه رفتار و آن کشور را مهار نماید- راضی نمی کند.
ترکیه که 15 سال پیش سیاست کاهش تنش با همسایگانش را در پیش گرفت، اکنون درگیر روابطی پر تنش با اغلب کشورهای خاورمیانه است. عربستان به شکل غیر رسمی کالاهای ترکیه را تحریم کرده که منجر به کوچک شدن 16 درصدی تجارت بین دو کشور از ماه اکتبر تا کنون شده است؛ امارات ترکیه را خطرناک ترین تهدید منطقه و از ایران نیز خطرناک تر نامید. از زمان ریاست جمهوری سیسی در مصر بین دو کشور هنوز هیچ گفتگویی صورت نگرفته است. سرگی لاوروف وزیر خارجه روسیه اخیرا گفته بود «ما ترکیه را متحد استراتژیک خود نمی دانیم» این کشور تنها دوست و شریک روسیه است، گرچه این دوستی نیز بدنبال جنگ قره باغ آسیب دید.
ترکیه روابط خود را با نظام سوریه در سال اول جنگ داخلی آن کشور قطع کرد. واشنگتن ترکیه را تهدیدی می داند که با خرید پدافند هوایی اس 400 روسیه، تحت کنترل درآوردن مناطقی در سوریه و حمله به اقلیت کرد آن کشور، به ناتو ضربه زد. اتحادیه اروپا نیز به دلیل عملیات اکتشاف نفت و گاز آنکارا در شرق مدیترانه که قبرس و یونان ادعای حاکمیت این مناطق را دارند، در حال بررسی اعمال تحریم هایی علیه آن کشور است.
اردوغان علیرغم اظهاراتش که تهدید به تحریم را تمسخر می کند، نسبت به فشارهای دیپلماتیکی که با آن مواجه است بی تفاوت نمی باشد و در تلاش برای پیدا کردن راههایی برای تغییر شرایط است. وی مستقیما با ملک سلمان پادشاه سعودی تماس برقرار کرد و بن سلمان را که مسئول قتل خاشقچی می دانست دور زد؛ موفقیتی که در پی این تماس برای اردوغان حاصل شد، این بود که عربستان رسما اعلام کرد کالاهای ترکیه را بایکوت نکرده است و وزیر خارجه سعودی فیصل بن فرحان به رویترز گفت روابط ما با ترکیه عالی است. در همین زمان آنکارا در اقدامی غیرمعمول به شرکت نفتی سعودی آرامکو اجازه داد کارخانه ای برای تولید فرآورده های نفتی در ترکیه بسازد.
اردوغان خطاب به اتحادیه اروپا بیانیه ای صادر نمود و اظهار امیدواری کرد که در سال 2021 صفحه جدیدی در روابط بین دو جانبه گشوده شود. حالا به نظر می رسد که در ادامه این تحولات دیپلماتیک، شاهد تغییراتی در روابط بین تل آویو و انکارا باشیم؛ اسرائیل به زودی میزبان سفیر جدید ترکیه «اوفوک اولوتاش» خواهد بود؛ علاوه بر این شرکت بزرگ حمل و نقل ترکیه Yildirim Group قصد دارد برای خرید بندر حیفا در مزایده شرکت کند.
اردوغان که وقتی خبر امضای توافق عادی سازی روابط امارات و اسرائیل منتشر شد امارات را به باد انتقاد گرفت، با عادی سازی رابطه مراکش و اسرائیل برخورد آشتی جویانه تری داشت. مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه در این خصوص گفت کشورها حق دارند با هر کشوری که می خواهند روابط دیپلماتیک برقرار کنند و حالا هم زمزمه هایی از جانب خودش مبنی بر ترمیم روابط بین ترکیه و اسرائیل به گوش می رسد. به این ترتیب اردوغان به شکل غیر رسمی گزارش هایی که از دیدار رئیس اطلاعات ترکیه هاکان فیدان از اسرائیل و ملاقاتش با یوسی کوهن رئیس موساد منتشر شده بود را تأیید کرد.
اظهارات اردوغان تا چند سال پیش به عنوان پیام مهم دیپلماتیک مورد استقبال قرار می گرفت و دولتمردان اسرائیل به سرعت درصدد پاسخ بر می آمدند؛ ولی امروزه نقشه جدید ژئوپلیتیکی منطقه احتیاط بیشتری در پاسخ دادن به این پیام ها می طلبد. اسرائیل اکنون دوستان جدیدی همچون مصر، عربستان و امارات دارد و پیش از هرگونه پاسخی به ترکیه، باید با این کشورها مشورت کرده و مواضع خود را با آنها هماهنگ کند زیرا این کشورها تنها به دلیل منافع استراتژیکی که برای متوقف کردن ایران داشتند با اسرائیل متحد نشدند، بلکه دلیل دیگر، نگرانی مشترکی بود که در رابطه با ترکیه احساس می کردند.
روابط اسرائیل با قبرس و یونان و اتحادیه اروپا نیز متأثر از نگاه مشترک این کشورها به ترکیه می باشد. اینکه آیا اسرائیل درحالیکه به محکم کردن روابط خود با ترکیه می پردازد، باید به عضویت در مجمع گازی شرق مدیترانه که مصر، اردن، فلسطین، یونان، قبرس و اخیرا هم امارات اعضای آن هستند ادامه دهد یا خیر؟ آیا اسرائیل مجبور به انتخاب بین اعراب و ترکیه نخواهد شد؟ اینها سؤالاتی است که در زمان ریاست جمهوری ترامپ موضوعیت نداشت اما اکنون اسرائیل پیش از آنکه به اردوغان چراغ سبز نشان دهد، باید سیاست های بایدن را در قبال ترکیه با دقت مورد بررسی قرار دهد و مطمئن شود که بهبود رابطه اسرائیل و ترکیه مورد تأیید رئیس جمهور آمریکا است.
فضایی که اردوغان با اعمال و اقدامات خود ایجاد کرد، در بحران اقتصادی عمیقی که ترکیه دو سال است گرفتارش شده بی تأثیر نبود. سقوط صنعت جهانگردی، افزایش قیمت ها، کاهش سرمایه گذاری خارجی، افزایش بیکاری و کرونا همگی باعث شده است که ترکیه نیاز به منابع مالی جدیدی پیدا کند تا بتواند برای میلیون ها نفر از جمعیت بیکار خود اشتغال زایی نماید.
تحریم هایی که امریکا روی فروش سلاح های ترکی وضع کرد و محدودیت هایی که برای تجارت این کشور با اروپا گذاشت، اگر در اجلاس آینده اتحادیه اروپا در ماه مارس تصویب شود، می تواند ضربه مهلکی به اقتصاد ترکیه بزند و مانع از جذب سرمایه خارجی شود. مجمع گاز شرق مدیترانه نیز می تواند مانع از تحقق نقشه های ترکیه برای تبدیل شدن به مرکز بازار گاز اروپا شود. ترکیه میدان گازی بزرگی در دریای سیاه کشف کرده است اما مدت زیادی طول می کشد تا بتواند این گاز را تولید و به بازار عرضه کند و تا آن زمان به واردات گاز از روسیه متکی خواهد بود.
ترکیه قبل از انکه بتواند وضعیت خود را از حالت تهدید آمیز به قدرت پیشروی منطقه تغییر دهد، نیاز به بازسازی رابطه خود با همسایگانش، آمریکا و اروپا دارد.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما