در بین کسانی که اوضاع عراق را از نزدیک دنبال می کنند، شکی نمانده است که اکثر عراقی ها خواهان تغییر سیستم سیاسی هستند. طبق آخرین نظرسنجی انجام شده در سال 2021 بیش از 90% عراقی ها می خواهند نظام سیاسیِ قومی-فرقه ای کشور منحل شود و مهمترین دلیل آنها برای مخالفت با این نظام، آن است که فکر می کنند نظام در خدمت یک فرقه است و مصلحت اکثر عراقی ها را در نظر نمی گیرد (85% مردم بر این باور هستند). جالب آن است که هر قوم و گروهی، خود را قربانی نظام حاکم می داند؛ حتی شیعیان و کردها که اغلبشان از سقوط رژیم قبلی استقبال کردند و حمایت خود را از نظام فعلی نشان دادند، طبق نظرسنجی هایی که در پنج سال گذشته انجام شده، از عملکرد نظام حاکم ناراضی هستند. در حالیکه 64% سنی ها در نظرسنجی دو هفته پیش به ما گفتند که فکر می کنند عراق در مسیر اشتباهی قرار دارد؛ این میزان در بین شیعیان و کردها بیشتر بود و 67% شیعیان و 68% کردها در این زمینه با سنی ها هم نظر بودند.
حکومتی که سال 2003 تشکیل شد و قرار بود ساختاری دموکراتیک داشته باشد، حالا حکومت دزدان نام گرفته است. فساد در عراق افزایش یافته و به سطحی رسیده است که 95% مردم آن را امری متداول می دانند. «خانه آزادی» (ارگانی مستقر در آمریکا) در آماری که از کشورهای آزاد ارائه می دهد، عراق را برای پنجمین سال پیاپی در شمار کشورهای فاقد آزادی گنجاند و آن را رژیمی نیمه استبدادی معرفی کرد.
این شکست نه تنها تأثیری منفی بر اعتماد عراقی ها به همه سازمان های دولتی (اعم از اجرایی، قضایی و مقننه) داشته که به سطح اجتماع نیز کشیده شد و شرایطی ایجاد کرده که اکنون کمتر از 10% عراقی ها به یکدیگر اعتماد می کنند. حتی بدنه مذهبی جامعه نیز که زمانی پناه اغلب عراقی ها بود اکنون جایگاه خود را به میزان زیادی از دست داده و طبق نظرسنجی سال 2021 تنها 38% عراقی ها به تشکیلات روحانیت اعتماد دارند.
این ارقام نشان می دهد که چرا عراقی ها و به ویژه جوانان، اکتبر 2019 تظاهراتی هزاران نفری براه انداختند و خواهان تغییر رژیم شدند. نیز نشان می دهد که چرا بیش از 60% عراقی ها از جمله 70% مناطق شیعه نشین از انقلاب حمایت می کنند. حتی امتیازاتی که طبقه سیاسی فعلی در عراق به مردم دادند و برای مثال دولت را عوض کردند، قانون جدید انتخابات تصویب نمودند و افراد جدیدی را به عضویت کمیسیون عالی مستقل انتخابات گماردند، در افکار عمومی تغییری ایجاد نکرده است. همچنان 70% عراقی ها بر این باور هستند که جوانان عراقی آینده روشنی ندارند و بیش از یک سوم جوانان دوست دارند به خارج از کشور مهاجرت کنند.
علیرغم ناامید کننده بودن ارقام بدست آمده، احتمال بدتر شدن شرایط می رود. جوانان گرچه به دموکراسی و صندوق رأی به عنوان وسیله ای برای ایجاد تغییر معتقدند، اما روشن است که اعتماد خود را به اصلاحات و تغییر صلح آمیز شرایط از دست داده اند. آنان دوست دارند به خیابان ها بازگردند و تغییر را از مسیر اعتراض و انقلاب ادامه دهند؛ به خصوص که می بینند از طریق اعتراضات خیابانی، تغییراتی هرچند محدود حاصل شده است. برخی از عراقی ها از برگزاری انتخابات زودهنگام برای خارج شدن از وضعیت فعلی حمایت می کنند اما 70% معتقد نیستند که انتخابات شیوه حکمرانی کشور را تغییر دهد و یکی از دلایل این امر آن است که از نظر 77% عراقی ها و از جمله 76% مردم مناطق شیعه نشین، دستگاه سیاسی فعلی از سازماندهی و مدیریت انتخاباتی عادلانه و بی طرفانه ناتوان است.
اگر انتخابات آتی نتواند تغییراتی که عراقی ها بدنبالش هستند به همراه بیاورد، باعث می شود که مردم از هرچیزی که به ایجاد تغییر بیانجامد از جمله استفاده از ابزارهای خشونت بار استقبال کنند. بیش از 36% عراقی ها از جمله 58% شیعیانِ زیر 35 سال می گویند که آماده حضور در خیابان ها و ادامه تظاهرات تا سقوط رژیم هستند. از این حیث احتمال خیزش مجدد مردمی، بیش از ایجاد تغییر از طریق صندوق رأی می رود و گرچه تاکنون اعتراضات مردم صلح آمیز بوده، اما احتمال اینکه سمت و سوی دیگری بگیرد هست. لذا اگر دولت و جامعه بین الملل می خواهند از حرکت کشور به لبه پرتگاه جلوگیری نمایند باید انتخاباتی شفاف و بی طرفانه را تضمین کنند.
امروزه مهمترین پرسش مردم عراق، چگونگی تغییر سیستم سیاسی است. آیا این نظام سیاسی، تغییر خواهد کرد؟ سؤال این است که چه نوع تغییری حاصل می شود؟ آیا صلح آمیز و مبتنی بر صندوق رأی است یا خشونت بار و از طریق انقلاب؟ راه دوم، راهی است که ممکن است میزان گستردگی و وسعتش را نتوانیم حدس بزنیم، اما خطراتش را می دانیم.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما