اوایل تابستان امسال در آستانه انتخابات محلی در ایالت زاکسن آنهالت در شرق آلمان، از سیاستمدار آلمانی «مارکو واندرویتس» در خصوص حمایت قاطع این ایالت از حزب دست راستی آلترناتیو برای آلمان (AfD) سؤال کردیم.
واندرویتس موفقیت های (AfD) در شرق را به گذشته استبدادی منطقه در زمان کمونیست نسبت می دهد و می گوید که تنها اندکی از رأی دهندگان، حامی احزاب اصلی همچون حزب دموکرات مسیحی (که در طیف راست میانه قرار گرفته) هستند «ما با مردمی روبرو هستیم که بخشی از آنها در زمان سلطه استبداد، اجتماعی شده اند و با گذشت سی سال، هنوز با پذیرش اصول و اندیشه های دموکراسی مشکل دارند».
این اظهارات واندرویتس که در روزنامه «فرانکفورتر آلگماینه» چاپ شد، خشم بسیاری از مردم منطقه را برانگیخت. معترضان، این اظهارات را نادرست و توهین آمیز خواندند و ان را در ادامه تحقیر رأی دهندگانِ آلمان شرقی توسط هموطنان خود در غرب دانستند. اغلب مردم شرق احساس می کنند توسط دولت و همتایانشان در غرب آلمان، کم ارزش تلقی شده و درک نمی شوند.
موفقیت حزب آلترناتیو در عرصه سیاست، نشان دهنده نقش مهمی است که آلمان شرقی در صحنه سیاست آلمان ایفا می کند. بیش از سه دهه از زمان سقوط دیوار برلین و اتحاد آلمان گذشته است، اما در پنج ایالت شرقی آلمان که اغلب با عنوان «ایالت های جدید» از آنها نام برده می شود –براندنبورگ، مکلنبورگ، زاکسن، زاکسن آنهالت و تورینگن- هنوز رأی مردم تفاوت بسیاری با شهروندان آلمان غربی دارد و این امر می تواند بر انتخابات فدرال که ماه سپتامبر برگزار می شود تأثیرگذار باشد.
اختلافات انتخاباتی در سالهای اخیر، با رشد جنبش ضد اسلامی پگیدا –که مقر آن در زاکسن است- و با برگزاری دور آخر انتخابات فدرال در سال 2017 در کانون توجه قرار گرفت. در آن انتخابات، ایالت های شرقی به AfD کمک کردند که برای نخستین بار وارد پارلمان آلمان شود.
AfD دومین حزب قدرتمند در تمام پنج ایالت شرقی است که گاه بیش از یک چهارم آراء را از آن خود می کند. همچنین سیاستمداران حزب در شرق مثل «بیورن هاکه» از تورینگن و «آندره آ کالبیتز» رهبر سابق حزب در براندنبورگ، از آن دسته از سیاستمداران حزب که در غرب هستند، اندیشه های به مراتب رادیکال تری دارند.
بر خلاف این حزب، حزب سبزها که همیشه در انتخابات فدرال جایگاه دوم را دارد و احتمالا بخشی از دولت ائتلافی بعدی آلمان خواهد بود، در شرق عملکرد ضعیفی دارد و برای جلب رضایت رأی دهندگان -به جز تعداد انگشت شماری در آلمان شرقی که متمایل به چپ هستند- با چالش روبرو است.
نظرسنجی مؤسسه فورسا در ماه ژوئن، اختلاف نظر رأی دهندگان در شرق و غرب آلمان را روشن می کند: 26% کسانی که در آلمان غربی در نظرسنجی شرکت کردند، گفتند به سبزها رأی می دهند و این میزان در آلمان شرقی تنها 12% بود. در همین حال AfD با 21% آرا دومین حزب قدرتمند در شرق است، این درحالی است که در غرب تنها 7% به این حزب رأی می دهند؛ به این ترتیب حمایت از این حزب در شرق سه برابر غرب است.
حزب دموکرات مسیحی به رهبری آنگلا مرکل تنها حزبی است که در شرق و غرب آلمان، حمایت مشابهی دارد؛ در غرب 25% و در شرق 23%.
به گفته «پیتر ماتوشچک» تحلیلگر ارشد سیاسی در فورسا «حتی 30 سال بعد از اتحاد دو آلمان، همچنان بین نظرات دو قسمت در انتخابات، تفاوت فاحشی دیده می شود».
امسال سه انتخابات در سطح ایالت ها برگزار شد که تفاوت شکل رأی دهیِ رأی دهندگان را روشن تر کرد. در اواسط ماه مارس دو ایالت در آلمان غربی برای برگزاری انتخابات محلی پای صندوق های رأی رفتند: ایالت «بادن وورتمبرگ» و «راینلند فالتس». حزب AfD در هر دو ایالت شکست سنگینی خورد، حال آنکه سبزها در هر دو انتخابات اول شدند. در راینلند فالتس AfD تنها 8.3% آرا را از آن خود کرد که نسبت به سال 2016 میزان آرای این حزب 4.3% کاهش داشت؛ در همین حال حزب سبزها میزان آرای خود را نسبت به سال 2016، 4 درصد افزایش داد و به 9.3% رسید. در بادن ورتمبرگ سبزها که رهبری دولت ایالتی را از سال 2011 در دست دارد، 32.6% آراء را از آن خود کرد و AfD نزدیک به یک سوم رأی دهندگانش را در این ایالت از دست داد و میزان رأی هایش از 15.1% به 9.7% سقوط کرد.
در 6 ژوئن نیز در ایالت شرقی زاکسن آنهالت که AfD در آن ایالت هواداران بسیاری دارد، انتخابات برگزار شد. علیرغم اینکه کرونا باعث شد از میزان حمایت از این حزب اندکی کم شود، اما این حزب دست راستی افراطی 20.8% آراء را بدست آورد که بیش از دو برابر میانگین آراء این حزب در انتخابات فدرال بود.
چه عواملی به ایجاد این تفاوت می انجامد؟ گرچه واندرویتس نگاه سیاسی مردم آلمان شرقی را به تجربه زندگی رأی دهندگان این خطه زیر سلطه حکومت کمونیستی نسبت می دهد، ولی اغلب مردمی که با آنها صحبت کردم این امر را محصول رویدادهای بعد از سقوط دیوار می دانند نه رویدادهای قبل از آن.
به گفته «ولفگانگ انگلر» جامعه شناس و نویسنده کتاب «ما کیستیم: تجربه آلمانی شرقی بودن»: «موفقیت AfD در ایالت های جدید، می تواند به خاطر تجاربی که مردم بعد از سال 1990 داشتند باشد. دلایل زیادی برای ناامید شدن مردم آلمان شرقی بعد از سال 1990 وجود داشت؛ منطقه از نظر اقتصادی نسبت به آلمان غربی خیلی عقب تر بود، دستمزدها به میزان زیادی پایین تر بود و بیکاری به شکل چشمگیری بیشتر. بسیاری از صنایع موجود در آلمان شرقی، متعلق به آلمانی های غرب یا شرکت های خارجی بود. این شرایط همچنان هم ادامه دارد و شرق هنوز در بسیاری از جنبه های زندگی، از تجارت گرفته تا مناصب برتر سیاسی، از آنچه باید باشد بسیار عقب تر است».
به این امر سیل ورود پناهجویان را در سال 2015 و 2016 اضافه کنید؛ این ترکیب، ترکیب دلخواه احزابی همچون AfD شد. گرچه تعداد اندکی از پناهجویان در آلمان شرقی مستقر شدند، با این وجود، به گفته «کریستین گاملین» معاون دفتر برلین روزنامه «سوددوچه زیتونگ» «نگرانی های زیادی بین مردم ایجاد شد که حالا پناهجویان می آیند و ما دوباره معیشتی که توانسته بودیم برای خود بسازیم، از دست می دهیم. لذا بسیاری از آنها به AfD رأی دادند زیرا این حزب به مردم قول داد که اجازه نمی دهد چنین اتفاقی بیافتد؛ به این ترتیب این حزب از خشم مردم به نفع خود استفاده کرد».
سال 2019 وقتی از پنج ایالت شرقی در سه ایالت انتخابات محلی برگزار شد، رهبران AfD با شعار «انقلاب را تکمیل کنید» در انتخابات شرکت کرده و در پوسترهای تبلیغاتی خود نوشتند «ما مردم هستیم». این جمله معروف، یادآور شعاری بود که معترضان سال 1989 در تظاهرات علیه رژیم آلمان شرقی سر می دادند.
در یکی از کارزارهای انتخاباتی در شهر «دسوا رسلا» در بهار امسال، حزب آلترناتیو این استراتژی را دوباره به نمایش گذاشت و رهبران حزب در سخنرانی ای که برای صدها تن از هواداران خود در میدان اصلی شهر انجام دادند، این حزب را یگانه قهرمان حقوق مردم و ادامه دهنده راه معترضان سال 1989 معرفی کردند.
«اندره آ مروسک» که نماینده حزب در پارلمان آلمان است، خطاب به جمعیت گفت «شما دارید تاریخ را می نویسید؛ یک روز می توانید به فرزندان و نوه های خود بگویید که «من به ایجاد تغییرات واقعی سیاسی کمک کردم»». وی از کلمه Wende برای بیان تغییرات استفاده کرد؛ کلمه ای که در زمان سقوط دیوار برلین و اتحاد دو آلمان مورد استفاده قرار می گرفت.
«آنه هرمناو» عضو سابق پارلمان از حزب سبزها چرایی ظهور AfD در آلمان شرقی را در کتابی که به نام «چگونه زاکسن جهان را می بیند» در سال 2019 نوشت، روشن کرده است. او می نویسد «مردم آلمان شرقی بیشتر جزئی از اروپای شرقی هستند تا اروپای غربی؛ این مسئله بر نگاه و رویکرد آنان به سیاست تأثیرگذار است. آلمان های شرقی در سالهای بعد از سقوط دیوار برلین، تحول سختی را پشت سر گذاشتند و اکنون بدنبال حفظ زندگانی هستند که برای خود ساخته اند».
وی بهترین دلیلی که در رد نظریه واندرویتس – در تأثیر تجربه مردم شرق از زندگی زیر سلطه استبداد بر نظرات سیاسی آنها و شکل رأی دادنشان- می آورد، این است که AfD در میان همه گروههای سِنی با قدرت عمل می کند؛ حتی جوانانی که پس از اتحاد به دنیا آمدند و استبداد آلمان شرقی را تجربه نکردند هم هوادار این حزب هستند. ماه گذشته در زاکسن آنهالت، حزب آلترناتیو 17% آراء شرکت کنندگان 18 تا 24 ساله را برنده شد؛ این میزان کمی کمتر از آراء حزب دموکرات مسیحی بود. همچنین در رده سنی 25 تا 34 سال، 28% آراء را کسب کرد و اول شد. «نمی توانید بگویید که فقط افراد سالخورده هستند که دموکراسی را به طور کامل نپذیرفته اند، جوانانی که در آلمان شرقی در دوران کمونیست زندگی نکردند و روند اجتماعی شدنشان در آن دوره نبوده است نیز، به حزب آلترناتیو رأی می دهند».
رأی دهندگان آلمان شرقی نسبت به مردم غرب، کمتر نسبت به یک حزب حس وفاداری دارند؛ این امر زمینه تغییرات سریع و غیرقابل پیش بینی را ایجاد می کند و این امکان را برای AfD فراهم می آورد که موقعیت خود را تحکیم بخشد. به گفته هرمناو «مردم نسبت به احزاب قدیمی حس وفاداری ندارند و هروقت احساس نیاز کنند، حزب خود را تغییر می دهند. بسیاری از رأی دهندگان برای حمایت یا جلوگیری از برخی تحولات سیاسی خاص، رأی می دهند».
با نزدیک شدن انتخابات فدرال، نقش آلمان شرقی در تعیین آینده سیاسی کشور دوباره در تیتر اخبار قرار گرفته است. گرچه تنها 12.5 میلیون از 83.2 میلیون جمعیت آلمان در شرق زندگی می کنند و تعداد رأی دهندگان نسبت به غرب زیاد نیستند، اما روی گفتمان سیاسی کشور تأثیر دارند.
به گفته گاملین «از نظر تعداد رأی دهنده، میزان رأی دهندگان آلمان شرقی کمتر از رأی دهندگان ایالت «نوردراین وستفالن» در غرب است؛ اما اگر رقابت تنگاتنگ باشد، رأی اقلیت می تواند به عاملی تعیین کننده بدل شود».
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما